بۇگىنگى سپورت ويىندارىنىڭ تاريحي تامىرىمەن بىرگە ونىڭ باستى تۇجىرىمى بار. ويىن سپورتقا اينالىپ، قانشالىقتى يكەمدەلگەنىمەن باستى تۇجىرىمدىق ءمانى ساقتالادى جانە سولاي بولۋى دا كەرەك. ايتپەسە، ويىننىڭ مازمۇنى وزگەرەدى، جالعان سيپاتقا ۇشىرايدى. وسى كۇنگى كوكپار وينىنا قاراپ وتىرىپ، كوكپار تارتۋدىڭ كونە سالتى وزگەرىپ، ءمانىنىڭ بۇرمالانعانىن ايتۋعا تۋرا كەلدى.

كوكپار تارتۋ تاريحشىلاردىڭ پايىمىنا سۇيەنسەك، سوناۋ زاراتۋشترا كەزەڭىنەن  باستالعان  ەكەن. بۇعان ۇقساس ويىندار نەگىزىنەن  اتتىلى تۇركىلەر مەن ولارمەن ارالاسقان پارسىتەكتەس حالىقتارعا تيەسىلى. بۇلاردىڭ قايسىسىنا دا ورتاق كوكپار مازمۇنى: ەشبىر قاقپانىڭ نە قارسىلاس قوس تاراپتىڭ بولماعاندىعى بايقالادى.

دەسەك تە، ويىندى سپورتقا اينالدىرۋ قازاق جەرىنەن باستالعان. قازاقستاندا 1949 ج. كوكپار تارتۋدىڭ جاڭا ەرەجەسى بەكىتىلىپ، وعان سايكەس كوكپاردى ارناۋلى الاڭدا، كوماندالىق سيپاتتا وتكىزۋ بەلگىلەندى. 1958 جىلدان بەرى كوكپار الامان الاڭداردا (يپپودرومداردا),  1990 جىلداردان بەرى ارنايى كوكپارالاڭدا وتكىزىلۋدە.

كوكپاردىڭ ويىن كەزى مەن سپورتقا اينالۋ كەزەڭىن ەسكەرسەك، ونىڭ باستى تۇجىرىمدىق سيپاتىنىڭ ايىرماسىن بايقايمىز: ويىن نۇسقاسىندا سەركەنى كوكپارشى ءوز اۋىلىنا نەمەسە ءوز وشاعىنا اكەلىپ تاستاۋى كەرەك، ال سپورتقا اينالعاننان بەرى كوكپار قارسىلاس تاراپتىڭ قاقپاسىنا نەمەسە قازاندىعىنا اپارىپ سالىناتىن بولدى. ءبىز ايتقالى وتىرعان كوكپاردىڭ تۇجىرىمدىق ءمانىنىڭ بۇرمالانۋى وسى جەردە – كوكپاردىڭ قارسىلاسقا سىيلانۋىندا بولىپ تۇر.

بۇل ماسەلە نەدەن شىقتى؟ كوكپارعا فۋتبول تۇجىرىمىن تاڭۋدان شىقتى. فۋتبول سپورتىندا قارسىلاستى جازالاۋ رەتىندە ونىڭ قاقپاسىن دوپپەن تەبۋ، ياعني گول سالۋ بەلگىلەنگەن. ال كوكپاردى سپورتقا اينالدىرۋ بارىسىندا ءبىز قارسىلاستى جازالاۋدىڭ ورنىنا وعان كوكپار سىيلاۋ ارقىلى سپورتتىق سايىستىڭ جازالاۋ سيپاتىن بۇرمالاپ جىبەردىك. كوكپار – ەجەلگى تاڭىرلىك تانىمنان تامىرىن جاياتىن كوكتىڭ سىباعالىق سىيلىعى بولىپ تابىلادى – كىم مىقتى، سايماساي بولسا، كوك سوعان سىباعاسىن سىيلايدى دەگەن يشارا جاتىر، سول سەبەپتى جەڭىمپاز كوكپاردى ءوز اۋىلىنا اپارادى، ءوز وشاعىنا اكەلىپ تاستايدى. بۇل سايىستا قارسىلاستان سىباعانى تارتىپ الۋ سايىسى باستى ءمان بولىپ تابىلادى. ال ءبىز بۇل اتاتانىمدى تارك ەتىپ، سپورتتىق سايىسقا دا جاتپايتىن، سالتتىق ويىن تالابىن دا تارك ەتەتىن تۇجىرىمدى تاڭداپپىز. 

«الپامىس باتىر» جىرىندا الپامىس زىنداندا جاتقاندا، باس كوتەرگەن ۇلتان قۇل ونىڭ التى جاسار ۇلى جادىگەردى قورلاپ، قوزى باعىپ جۇرگەن نەمەرەسىنە باتىردىڭ اكەسى قۇلتاي بابا كەلىپ: «شىراعىم، سەن بە ەدىڭ، ءسۇيىنشى!» - دەپ بالاعا كوكبارىن بەرىپ، ءجۇرىپ كەتتى. «اكەڭ كەلدى، - دەپ ايتۋدى ۇمىتىپ كەتتى. وندا جادىگەر ويلادى: «مەنىڭ كوكبار شاباتىن زامانىم بولسا ءوستىپ جۇرەم بە، بۇل كوكباردى قارلىعاش اپاما اپارىپ بەرەيىن، جىگىتتەرگە اسىپ بەرسىن!» دەپ موينىندا كىسەن، اياعىندا شىنجىر قۇنان اتاندى سۇيرەتىپ اۋىلعا الىپ بارادى». وسى تاريحي وقيعا بىزگە كوكپاردىڭ قايدا اپارىپ تاستالاتىنىن ءبىر ەمەس، ەكى رەت كورسەتىپ تۇر: ءبىرىنشىسى – اتاسى نەمەرەسىنە، ەكىنشىسى – نەمەرە ءىنىسى اپكەسىنە بەرىپ تۇر. ال ءبىزدىڭ بۇگىنگى ەرەجە كوكپاردى ۇلتان قۇلعا اپارىپ «سىيلاتار» ەدى. ويتكەنى بۇگىنگى كوكپار سپورتىنىڭ  تۇجىرىمى تاريحي مانگە ساي ەمەس.

بۇل جاعداي ءبىزدىڭ ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ ىشكى مازمۇندى تارك ەتۋمىزدەن، سىرتقى كورىنىستى وزگەدەن كوشىرۋىمىزدەن شىقتى. بۇل تۇجىرىمدى تۇزەتۋ كەرەك. ول ءۇشىن ءار كوماندا ءوز قازاندىعىنا كوكپار سالىپ، ۇپاي جيناۋى قاجەت. سوندا عانا ۇلتتىق ويىننىڭ سپورتقا اينالۋى ۇلتتىق تانىمدى تارك ەتپەي، وعان دەگەن قۇرمەت پەن قادىردى ارتتىرادى. كوكپاردىڭ فۋتبولدان كوشىرىلگەن تۇسىن قىمتاي تۇسەدى.

ادەبيەتتەر

1.   «قازاقستان»: ۇلتتىق ەنتسكلوپەديا / باس رەداكتور ءا. نىسانباەۆ – الماتى «قازاق ەنتسيكلوپەدياسى» باس رەداكتسياسى، 1998 جىل. ISBN 5-89800-123-9

2.  قازاقستان - سپورتشىلار ەلى. ەنتسيكلوپەديالىق انىقتامالىق. - الماتى: "سوزدىك-سلوۆار". ISBN 9965-822-57-3

3.  باتىرلار جىرى. ءى توم. ءۇشىنشى باسىلۋى. قازاقتىڭ مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسى. الماتى – 1963

سەرىك ەرعالي، مادەنيەتتانۋشى

Abai.kz