جالعاسى. باسىن مىنا جەردەن وقي الاسىزدار: 

http://abai.kz/post/view?id=11229

قازاق شەجىرەسى كىشى ءجۇزدى ءۇش توپقا بولەدى- ءالىمۇلى، بايۇلى، جەتىرۋ. الايدا كەيبىر شەجىرەشىلەر، ايتالىق، قازاقتىڭ ايگىلى قوعام قايراتكەرى، تاريحشى مۇحامەدجان تىنىشپاەۆ نەمەسە كىشى ءجۇزدىڭ قۇرامى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى شەجىرە جازعان تەڭىزباي ۇسەنباەۆ، وسى 3 توپتىڭ ورتاق اتاۋى الشىن دەسە، شاكارىم قاجى «يوفشين سوزىندە كىشى جۇزدەگى رۋلار: ەڭ باستى ەلى-الشىن. وعان جەتى رۋ دەگەن ەلدەردى اتاقتى تاۋكە حان قوسقان» دەيدى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە دە الشىندار- ءالىمۇلى جانە بايۇلى دەگەن توپتارعا بىرىككەن رۋلاردىڭ وداعى،جەتىرۋ ولارعا كەيىن قوسىلعان. ونىڭ دالەلىن كەلەسى تاراۋدا كەلتىرەمىز.

بۇل نۇسقانى سىزبا كۇيىندە بىلاي بەينەلەۋگە بولادى.

ءارتۇرلى –قوجالار مەن –سيىقتاردى، اسىراپ العان، اداسىپ كەتكەن، قىزدان تۋعان، ىشتە قالعان دەگەن سياقتى جيناۋشىلاردىڭ قيالىنان تۋعان كەيىپكەرلەردى الىپ تاستاساق، 12 اتا بايۇلى مىناداي رۋلاردان تۇرادى: اداي، بەرىش، شەركەش، الاشا، بايباقتى، تاز، ماسقار، ىسىق، التىن- جاپپاس، تانا، ەسەنتەمىر، قىزىلقۇرت. سول سياقتى ءالىمۇلىنىڭ قۇرامىن سۇرىپتاساق مىناداي بولادى: شەكتى، شومەكەي، قاراكەسەك، قاراساقال، تورتقارا، كەتە.

سونىمەن، الشىنداردىڭ رۋ-تايپالىق جۇيەسى سىزبا كۇيىندە:

جەتىرۋعا كەلەتىن  بولساق، ونىڭ قۇرامىنا  تاما، تابىن، كەردەرى، كەرەيىت، تەلەۋ، جاعالبايلى، رامادان كىرەدى.

الشىندار قايدان كەلدى؟

جۋىردا Shejire DNA قىزمەتكەرلەرى  عابيت بايمبەتوۆ، نۇربول بايمۇقانوۆ، يسكاندەر تۋرەمۋراتوۆ «گاپلوگرۋپپا س-م48 [FTDNA: C3c; ISOGG: C2b2] سۋبكلادى. كلاستەرى. ميگراتسيوننىە پروتسەسسى» دەگەن زەرتتەۋلەرىندە[1] GenographicProjectنۇسقاسىنا سىلتەمە جاساپ، س-م48 يەلەرىنىڭ تارالۋ كارتاسىن كورسەتتى، قاراڭىز:

بايقاساڭىز بۇل ايماق قيىر شىعىس، ءسىبىر ولكەسى مەن قازاقستاندى قامتىپ جاتىر.اتالمىش گاپلوتوپ باتىس قازاقستاندا 80 پايىزعا دەيىنگى جيىلىكپەن ( كارتادا- ەڭ قوشقىل ءتۇس) شوعىرلانعان.

كارتادان الشىنداردىڭ قايدان كەلگەنىن كورۋگە بولادى.

الشىندار سىبىردەن كەلدى.

الشىندار XIII عاسىردا ءسىبىردىڭ  التاي-سايان تاۋلى تايگاسىن مەكەن ەتتى.

تايگا1.تايگا ء(سيبيردىڭ قالىڭ ورمانى);  2. نۋ، قالىڭ [2]

الشىندار- ورمان ەلى بولعان

الشىن شەجىرەسىنىڭ باستاۋلارىنىڭ ءبىرى- «موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسى». تۇركى-موڭعول تىلدەرىنىڭ شىعۋ تەگىنىڭ بىرلىگىن دالەلدەگەن عالىم فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور بازىلحان بۇحاتۇلى بىلاي دەيدى: 

«...موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسى» سەكىلدى كونە تىلدىك جازبا ەسكەرتكىشتەردى زەرتتەۋ ماڭىزدى، سول ارقىلى ءتىلدى، ءتىل تاريحىن، ەتنوس تاريحىن، ونىڭ ەتنوساياسي، ەتنومادەني دامۋ زاڭدىلىقتارىن، وزگەرۋ، الماسۋ سىندى سان قيلى قۇبىلىستارىن ايقىنداۋعا ابدەن بولادى. «موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە» سول زاماندارداعى تاريحي بولمىس مەيىلىنشە شىنايى حاتتالعان»[3].

موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىنەن:

«239- ءبولىم...قويان جىلى (1207 جىل) جوشىنى وڭ قول قانات اسكەرلەرىمەن وي-ەركىنگە (ورمان ەلىنە) اتتاندىردى. بۇقا وعان جەرشى بولىپ باردى. ويراتتىڭ قۇدۇقا بەگى تۇمەن ويراتتارىن ىلەستىرىپ بۇرىنىراق كىرىپ كەلدى. ول كەلىپ جوشىنى باسقارىپ تۇمەن ويرات جەرىنە جەرشى بولىپ شىقشىتقا دەيىن اپاردى. جوشى ويرات، بۇرىيات، بارسۇن، ۇرسۇت، قابقاناس، قاڭقاس، تۇباستى باعىندىرىپ تۇمەن قىرعىزدارعا جاتكەندە قىرعىزدىڭ نوياندارى ەدى-ىنال، الدىگەر، ورەبەك-تەگىن ىلەسىپ باعىنىپ، اقسۇڭقار، اقبوزات، قارا بۇلعىن الىپ كەلىپ جوشىمەن كەزدەستى.

ء شىبىر، كەسدىم، بايىت، تۇقاس، تەڭلەك، توەلەس, تاس، باجىقىتتان بەرگى ورمان ەل-جۇرتىن جوشى باعىندىرىپ، قىرعىزداردىڭ تۇمەندىك، مىڭدىق نوياندارى مەن ورمان ەلىنىڭ نوياندارىن ەرتىپ الىپ، شىڭعىس قاعانعا اقسۇڭقار، اقبوزات، قارا بۇلعىندارىمەن كەزدەستىردى. ويرات قۇدۇقا بەكتى الدىمەن ىلەسىپ باعىنىپ، ويراتتى باسقارىپ ەرتىپ كەلدىڭ دەپ شىڭعىس قاعان سىي تارتۋ رەتىندە ونىڭ ۇلى ىنالشىعا چەچەيكەندى بەردى. الاقا بيكەنى وڭعۇتقا بەردى.

شىڭعىس قاعان جوشىعا سىي تارتۋ ەتىپ:

«ۇلدارىمنىڭ اعاسى سەن ۇيدەن ەندى عانا شىعا سالا جولىڭ بولىپ، بارعان جەرىڭدە ەردى دە، ات جىلقىنى جاراقاتتاماي، قيناماي، ىرىستى ورمان ەل-جۇرتىن باعىندىرىپ كەلدىڭ. وسى ەل-جۇرتتى ساعان بەرەيىن دەدى».[4]

(جالعاسى بار)

abai.kz