- بيىل تاۋەلسىزدىگىمىزدىگىمىزگە جيىرما بەس جىل. قۇدايعا شۇكىر، وسى شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ارالىعىندا الەم ەلدەرىنىڭ ءبىرازى قازاقستاندى تانىدى. قول جەتكىزگەن ناتيجەمىز دە جەتەرلىك. ايتسە دە مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە تۇساۋلاپ قويعانداي كىبىرتىكتەپ قالاتىنىمىز راس. سەبەبى قازاق ءتىلىن ءالى كۇنگە ءوز تۇعىرىنا قوندىرا الماي كەلەمىز. نەگە؟

- راس، ءتىل ماسەلەسى بۇگىنگى كۇننىڭ عانا پروبلەماسى ەمەس، ونى كەشە دە قوزعادىق، بۇگىن دە، ەرتەڭ دە قاۋزاي بەرەتىن سەكىلدىمىز. نەگە؟ ماسەلە سوندا. تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن كەيىن قازاق ءتىلىن جالپى حالىقتىق ءتىل ەتۋ ءۇشىن تالپىنىستار جاسالدى. ءتىپتى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى دە ءتىل ماسەلەسىنە قاتتى كوڭىل ءبولدى. مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» دەگەن كىتابىندا: ء«تىل تۋرالى ءسوز – ەڭ جاندى جەرىمىز. الاش ارىسى مۇستافا شوقايدىڭ: «ۇلتتىق رۋحتىڭ نەگىزى – ۇلتتىق ءتىل» دەيتىن ءسوزى بار.

ارعى-بەرگى تاريحتى اقتارىپ، الەم مەملەكەتتەرىنىڭ ءتىل تۋرالى تۇجىرىمدارىنا زەر سالساق، ءوزىنىڭ ءتىلىن «انا ءتىلى» دەپ دارىپتەيتىن دە، ارداق تۇتىپ قادىرلەيتىن دە جۇرتتىڭ ءبىرى - قازاق حالقى ەكەن. اتا-بابانىڭ ۇلى ءداستۇرىن، تاريحى مەن شەجىرەسىن، ءانى مەن جىرىن تۋعان تىلىندە تىڭداپ، جۇرەگىنە ۇيالاتىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ وكىلى رەتىندە قازاق ءتىلىنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىنا ەرەكشە ءمان بەرەمىن.

ارينە، ونىڭ كەشەگى پوستكەڭەستىك كەزەڭدە جولى تار، ورنى تومەندە بولعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. وتارلىق قۇرساۋدىڭ تەمىر قاقپانى انا ءتىلىمىزدىڭ ادىمىنا شىدەر سالىپ، دامۋىنا كەدەرگى كەلتىردى. ءتىل شۇبارلاندى، ونىمەن بىرگە ءدىل تۇماندانىپ، سانا كۇمانداندى. سانا سەرگىتەر ساڭىلاق ءتىلىمىزدىڭ تۇسالعان كەزى ەدى ول. ونى بۇگىنگى ۇرپاق – ءبىز ۇمىتساق، كەلەر ۇرپاق ودان ءارى جاڭىلىپ، جازا باسۋى مۇمكىن. ۇلتتىڭ ۇلى قازىناسى – «انا ءتىلىن جاڭا عاسىردىڭ بيىگىنە ابىرويمەن الىپ شىعۋ – بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ پاراساتتى پارىزى»،- دەپ جازادى ەلباسى. ءتىپتى «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن» دەگەندى ايتۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل ونىڭ ءوز تىلىنە دەگەن جاناشىرلىعى دەپ بىلەمىن.

دەگەنمەن ەلىمىزدە ءتىلدىڭ جايىن كۇيتتەيتىن زاڭ دا بار، باعدارلاما دا جەتەرلىك. بىراق سونى جوندەپ ىسكە اسىرۋعا كەلگەندە قۇلىقسىزدىق تانىتۋ ەتەك العان. سەبەبى ۇكىمەتتىڭ، يا بولماسا پارلامەنتتىڭ وتىرىستارى نەگىزىنەن ورىس تىلىندە وتەدى. بۇل وزەكتى ورتەيتىن شىندىق ءارى وكىنىش. نەگە قازاق ءتىلىن ياعني مەملەكەتتىك ءتىلدى جالپى حالىقتىق ءتىل ەتە الماي وتىرمىز. الدە وعان ورەمىز جەتپەي مە؟ جوق. جەتەدى. تەك ىنتانىڭ جوقتىعى. بارى وسى.

-بالكىم، مەملەكەتتىك ءتىل جونىندە جاڭا زاڭ قاجەت شىعار؟

-ماسەلە وعان دا تىرەلىپ تۇرماعان سياقتى. ەڭ باستىسى، قولدا بار زاڭدى ورىنداۋدا. وسىعان نيەتىمىز دۇرىس بولماي تۇر عوي. ءبىز كوبىنە مەملەكەتتىك تىلدەن گورى رەسمي تىلگە جۇگىنەمىز. ماسەلە سوندا. دەگەنمەن اۋزىمىزدى قۇرعاق شوپپەن سۇرتە بەرۋگە بولماس. ازداپ تالپىنىس، ىلگەرىلەۋ بار. اسىرەسە، قازاقستاندى وتانىم دەپ تانىعان وزگە ۇلت وكىلدەرى اراسىندا سەڭ بۇزىلدى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قۇلشىنىسى ارتتى. سولارعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. دەمەك قوعامىمىزدا، قاراپايىم حالىق اراسىندا ءتىل ۇيرەنسەك دەگەن تالپىنىس باسىم. ونى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ەڭ ماڭىزدىسى مەملەكەتتىك ءتىلدى بيلىكتەگى شەكپەندىلەردىڭ ءوزى قولعا الىپ، ۇلگى كورسەتۋى كەرەك-اق!

-كەيدە ماعان حالىق «انا ءتىلى مەن مەملەكەتتىك ءتىل» دەگەندى اجىراتا المايتىن سياقتى كورىنەدى.

- ونىڭ راس. انا ءتىلى دەگەن بار. مەملەكەتتىڭ ءتىلى دەگەن بار. انا ءتىلى اركىمنىڭ ءوزى ءۇشىن قاجەت. ول ءوز ۇيىندە ادەت-عۇرپىن ساقتاۋ ءۇشىن قاجەتتى قارىم-قاتىناس ءتىلى. انا ءتىلى جالپى ۇعىم. ءسىزدىڭ دە انا ءتىلىڭىز بار، مەنىڭ دە انا ءتىلىم بار، كارىستىڭ دە، ورىستىڭ دا، ۇيعىردىڭ دا انا ءتىلى بار. ال مەملەكەتتىڭ ءتىلى دەگەن، ول جالقى ۇعىم.

مەملەكەتتىڭ ءتىلى قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق حالىققا ورتاق ءتىل بولۋى شارت. ءتىل ورتاق بولماي، قوعام توپتاسپايدى، ءبىر ارناعا ۇيىسپايدى، بىرىكپەيدى. وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ وتىرىسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ءبارىمىزدى ەڭ نەگىزگى ۇيىستىرۋشى فاكتور» دەگەن-ءدى. شىندىق وسى. دەمەك ءتىلدى ءبىلۋ ءۇشىن ءبارىمىز كۇش سالۋىمىز كەرەك. قىسقاسى، ءتىل ءبىلۋ ءۇشىن نە كەرەك؟ ەڭ باستىسى، نيەت كەرەك، ىقىلاس كەرەك. قاجەت بولسا، تالاپ ەتۋ كەرەك. سوندا عانا قازاق ءتىلى ءوز دەڭگەيىنە كوتەرىلە الادى.