«100 ناقتى قادامدى» جۇزەگە اسىرۋ - بارشامىزدىڭ مiندەتiمiز. بۇل تۋرالى «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى ءتىلشىسىنىڭ ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، وقو بويىنشا مەملەكەتتiك كiرiستەر دەپارتامەنتiنiڭ باسشىسى التىنسارى ۇمبەتاليەۆپەن سۇحباتىندا ايتىلدى. ***

- التىنسارى دۇيسەنبەكۇلى، سiز باسقاراتىن دەپارتامەنتكە ۇلت جوسپارى بويىنشا قانداي مiندەتتەر جۇكتەلگەن؟

- ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابiشۇلى نازارباەۆ جاريالاعان، مەملەكەتتiك دامۋدىڭ بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورماسىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىندا سالىق جانە كەدەن ساياساتىنا قاتىستى 37-45-قادامداردا، ياعني 9 قادامدا، سالىق جانە كەدەن ساياساتىن وڭتايلاندىرۋ، مۇلiكتi جانە قارجىنى زاڭداستىرۋ رەسiمدەرiن وڭايلاتۋ، كiرiستi جانە شىعىستى جالپى جاريالاۋدى كەزەڭ-كەزەڭمەن ەنگiزۋ، سالىق دەكلاراتسيالارىن قابىلداۋ جانە وڭدەۋدiڭ ورتالىق جەلiسiن قۇرۋ، سونداي-اق، تاۋەكەلدەردi باسقارۋ جۇيەسiن ەنگiزۋ مiندەتتەرi قويىلىپ وتىر.

- مۇلiكتi جانە قارجىنى زاڭداستىرۋ رەسiمدەرiن وڭايلاتۋ تۋرالى نە ايتاسىز؟

- پرەزيدەنتiمiزدiڭ ساليقالى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا، ەلiمiزدە ءۇشiنشi رەت، مۇلiكتەر مەن قاراجاتتارعا راقىمشىلىق اكتسياسى 2014 جىلدىڭ 30 ماۋسىمىندا جاريالاندى. وسى باعىتتا جۇمىستار جۇرگiزiلiپ جاتقاندىعى جانە اكتسيانىڭ مەرزiمi اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيiن ۇزارتىلعانى بارشاڭىزعا ءمالiم. وقىرماندارعا ايتا كەتەتiن ءجايت، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان مۇلiكتەردi جاريا ەتۋگە جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگانداردا قۇرىلعان كوميسسياعا ءوتiنiش بەرiلۋi تيiس. ال، رەسپۋبليكا اۋماعىنان تىس جەردە ورنالاسقان جىلجىمايتىن مۇلiكتەردi, اقشانى، باعالى قاعازداردى جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ جارعىلىق كاپيتالىنداعى قاتىسۋ ۇلەسi تۋرالى جاريالاۋ، مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگانىنا دەكلاراتسيا تاپسىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. ارنايى زاڭعا ەنگiزiلگەن وزگەرiستەر مەن تولىقتىرۋلارعا سايكەس، اعىمداعى جىلدان باستاپ اقشانى جانە جىلجىمايتىن مۇلiكتi جاريا ەتۋ ءتارتiبi وڭايلاندىرىلدى. ناقتىراق ايتاتىن بولساق، اقشانى جاريا ەتۋدi ەكi تۇردە جۇرگiزۋگە بولادى. اقشانى بانك شوتىنا سالۋ (اۋدارۋ) ارقىلى جاريالاعاندا، 10 پايىز جاريا ەتۋ الىمى تولەنبەيدi جانە بانك شوتىندا تۇرعان اقشانى كەز كەلگەن ماقساتتا جۇمساۋعا بولادى. مىسالىعا، بيزنەسكە سالۋعا، جىلجىمايتىن مۇلiكتi ساتىپ الۋعا جانە باسقا دا قاجەتتiلiكتەرگە جاراتا الادى نەمەسە بانك شوتىنان الۋىنا دا مۇمكiندiك بار. ال، ناقتى اينالىمدا جۇرگەن اقشانى بانك شوتىنا سالماي، جاريا ەتكەن جاعدايدا، 10 پايىز جاريا ەتۋ الىمى تولەنەدi. سونىمەن قاتار، وسى ەكi جاعدايدا دا مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگاندارىنا كەلiپ، ارنايى دەكلاراتسيا تاپسىرىلۋى تيiس. جىلجىمايتىن مۇلiكتi جاريا ەتۋگە كەلەتiن بولساق، بيىلدان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا تۇرعان جانە زاڭدى تۇردە رەسiمدەلگەن مۇلiكتi جاريا ەتۋ ءۇشiن مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگانىنا ارنايى دەكلاراتسيانى جانە اقپاراتتاردى راستايتىن وزگە دە قۇجاتتاردى تاپسىرسا بولدى. ال، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس جەردە ورنالاسقان جىلجىمايتىن مۇلiكتi جاريا ەتكەن جاعدايدا، وسىعان قوسىمشا، جۇگiنۋشi تۇلعانىڭ ءوزi ارنايى دەكلاراتسياعا بەلگiلەگەن مۇلiك قۇنىنان 10 پايىز الىم تولەيدi. مۇنداي جاعدايدا، مۇلiكتiڭ باعالاۋ قۇنىن راستايتىن قۇجات تالاپ ەتiلمەيدi.

- مۇلiكتi جاريا ەتۋ بويىنشا قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا جانە ناتيجەلەرi تۋرالى ايتىپ وتسەڭiز؟

- مۇلiكتi جاريا ەتۋ اكتسياسىن حالىق اراسىندا كەڭiنەن ناسيحاتتاۋ جۇمىستارىن تيiمدi جۇرگiزۋ ماقساتىندا بiزدiڭ دەپارتامەنت پەن وبلىس اكiمدiگi اراسىندا بiرلەسكەن مەديا-جوسپار بەكiتiلگەن. اعىمداعى جىلدىڭ 8 ايىندا جالپى وبلىس بويىنشا مۇلiكتi جاريا ەتۋ باعىتىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى 1221 ماقالا جاريالاندى، تەلەارنا ارقىلى 537 مارتە سيۋجەت بەرiلدi, ينتەرنەت رەسۋرستارىنا 343 حابارلاما ورنالاستىرىلىپ، 1549 سەمينار-كەڭەس پەن «دوڭگەلەك ۇستەل» ماجiلiستەرi وتكiزiلدi. ودان بولەك، وبلىس، اۋدان ورتالىقتارىنىڭ كورنەكتi جەرلەرiنە مۇلiكتi جاريا ەتۋ اكتسياسى تۋرالى 217 بيلبورد iلiندi. سونىمەن قاتار، بiز وسى باعىتتا «اشىق ەسiك» كۇندەرiن وتكiزە وتىرىپ، حالىق اراسىندا تۋىنداعان سۇراقتارعا تۇسiندiرمەلەر بەردiك، بۋكلەتتەر مەن جادىنامالار تاراتتىق. مۇلiكتi جاريا ەتۋدە تيiمدi اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسiندە، بiزدiڭ وبلىس رەسپۋبليكادا العاشقى ۇشتiكتiڭ قاتارىندا كەلەدi. ستاتيستيكالىق مالiمەتكە سۇيەنسەك، جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگانداردا قۇرىلعان كوميسسيالار جالپى سوماسى 75,3 ملرد. تەڭگەنi قۇرايتىن 8190 ءوتiنiش قابىلداپتى. ونىڭ 1185-i كوممەرتسيالىق نىسان (21 ملرد. تەڭگە), 119-ى تۇرعىن ۇيگە جاتپايتىن نىسان (1 ملرد. تەڭگە) جانە 6 886-ى تۇرعىن ءۇي بويىنشا وتiنiشتەر (53 ملرد. تەڭگە). بۇگiنگi تاڭدا، وسى قابىلدانعان وتiنiشتەردە كورسەتiلگەن 6 571 نىسانعا (57 ملرد. تەڭگە) راقىمشىلىق جاسالسا، 1071 ءوتiنiش (13,2 ملرد. تەڭگە) كەرi قايتارىلدى. ال، 548 ءوتiنiش (5,2 ملرد. تەڭگە) قارالۋ ۇستiندە. مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگاندارى تاراپىنان بۇگiندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس ورنالاسقان جىلجىمايتىن مۇلiكتەر بويىنشا 342,2 ملن. تەڭگەنi قۇرايتىن 26 ءوتiنiش يەسiنiڭ مۇلكiنە راقىمشىلىق جاسالىندى. اتاپ ايتساق، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنان - 17 (8 ملن. 350 مىڭ تەڭگە), بiرiككەن اراب امiرلiكتەرiنەن - 5 (327 ملن. 147 مىڭ تەڭگە), تۇركيا مەملەكەتiنەن - 2 (5 ملن. 984 مىڭ تەڭگە) جانە رەسەي فەدەراتسياسىنان 2 (697 مىڭ تەڭگە) ءوتiنiش قابىلدانىپ، جاريا ەتiلدi. جىل باسىنان بەرi وبلىسىمىزدىڭ 366 ازاماتى 29,1 ملرد. تەڭگە كولەمiندە اقشا قاراجاتتارىن جاريا ەتتi. ال، ەل اۋماعىنداعى جىلجىمايتىن مۇلiكتەرگە قاتىستى قۇنى 571,2 ملن. تەڭگەگە تەڭ 2 ءوتiنiش بويىنشا راقىمشىلىق جاسالىندى. مۇلiكتi جاريا ەتۋ اكتسياسى حالىققا قولدا بار مۇلiكتi جاريا ەتiپ، زاڭدى اينالىمعا ەنگiزۋگە مۇمكiندiك بەرەدi. سوندىقتان بارلىعىڭىزدى، جالپىعا بiردەي دەكلاراتسيالاۋ الدىندا، وسى مۇمكiندiكتi تولىق پايدالانىپ قالۋعا شاقىرامىن.

- التىنسارى دۇيسەنبەكۇلى، مەملەكەتتiك ماڭىزعا يە قۇجات - «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىنىڭ 42-قادامىندا 2017 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەر، ودان كەيiن بارلىق ازاماتتار ءۇشiن كiرiس پەن شىعىستى جالپى جاريالاۋ كەزەڭ-كەزەڭ بويىنشا ەنگiزiلەدi دەلiنگەن. وسىنىڭ ءمانiسiن ءتۇسiندiرiپ بەرiڭiزشi?

- جوعارىدا ايتىپ وتكەنiمدەي، مۇلiكتi جاريا ەتۋ اكتسياسى - جالپىعا بiردەي دەكلاراتسيالاۋ ناۋقانىنا دايىندىق. جالپىعا بiردەي دەكلاراتسيالاۋدىڭ بiرiنشi كەزەڭi 2017 جىلدان باستالادى. العاشقى كەزەكتە دەپۋتاتتار، مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەر، مەملەكەتتiك كاسiپورىن قىزمەتكەرلەرi, سۋديالار جانە ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ وكiلدەرi كiرiس پەن شىعىستارىن جاريالاي باستايدى. وسى جوبانى تالقىلاۋ كەزiندە مىناداي ورتاق شەشiم شىعارىلدى، مەملەكەتتiك كاسiپورىن قىزمەتكەرلەرi 2020 جىلدان باستاپ دەكلاراتسيا تاپسىرسا، ۇلتتىق كومپانيادا جۇمىس iستەيتiندەر وزدەرiمەن بiرگە جۇبايلارى دا كiرiستەرi مەن شىعىستارىن راستاۋلارى قاجەت. ەكiنشi كەزەڭدە، ياعني 2020 جىلدىڭ سوڭىنا دەيiن حالىقتىڭ قالعان بولiگi دەكلاراتسيالاۋعا قاتىساتىن بولادى. بۇگiنگi تاڭدا مەملەكەتتiك كiرiستەر كوميتەتi تاراپىنان دەكلاراتسيا نىساندارىنىڭ جوباسى ايقىندالىپ، تالداۋ-تالقىلاۋدان وتۋدە. سونىمەن قاتار، دەكلاراتسيا تاپسىراتىن وكiلدەردiڭ سانىن انىقتاۋ جۇمىستارى جۇرگiزiلۋدە.

- وزiڭiزگە ءمالiم، «100 ناقتى قادامنىڭ» 43-قادامىندا سالىق دەكلاراتسياسىن قابىلداۋ مەن وڭدەۋدiڭ ورتالىق جەلiسiن قۇرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرiلگەن بولاتىن. بۇل باعىتتا قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟

- ءيا، جالپىعا بiردەي دەكلاراتسيالاۋ باستالعان شاقتا مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگاندارى ونىڭ ۋاقتىلى قابىلدانۋىن جانە وڭدەلۋiن تولىققاندى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشiن قر ۇكiمەتiنiڭ قاۋلىسىمەن «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكiمەت» مەملەكەتتiك كورپوراتسياسى قۇرىلدى. ول بۇگiنگi تاڭدا ناتيجەلi جۇمىس اتقارۋدا. ەندiگi جەردە دەكلاراتسيالاردىڭ ۋاقتىلى قابىلدانۋىن قامتاماسىز ەتۋدە ەكi بiردەي مەكەمە، مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگاندارى مەن مەملەكەتتiك كورپوراتسيا بiرلەسە جۇمىس جۇرگiزەتiن بولادى.

- تاۋەكەلدەردi باسقارۋ جۇيەسi دەگەنiمiز نە؟ ول كiمگە تيiمدi?

- جالپى، تاۋەكەل ءسوزi سالىق تولەۋشiنiڭ مەملەكەتكە نۇقسان كەلتiرۋiن نەمەسە سولاي بولۋ مۇمكiندiگiن، سونداي-اق، سالىق مiندەتتەمەسiن ورىنداماۋدى جانە تولىق ورىنداماۋ ىقتيمالدىعىن بiلدiرەدi. سوندىقتان تاۋەكەلدەردi باسقارۋ جۇيەسi تالداۋ، زەردەلەۋ جۇمىستارى ارقىلى سالىق تولەۋشiلەردiڭ سالىقتان جالتارۋ جولدارىن انىقتاۋعا جانە تيiستi شارالار قولدانۋعا كومەكتەسەدi. تاۋەكەلدەردi باسقارۋ جۇيەسi ارقىلى كەدەندiك جانە سالىقتىق تەكسەرۋلەردi رەتتەۋ كوزدەلiپ وتىر. ياعني، زاڭبۇزۋشىلىققا جول بەرمەگەن كاسiپكەرلەر سالىقتىق جانە كەدەندiك تەكسەرۋلەرگە ۇشىرامايدى. پرەزيدەنتiمiزدiڭ بەرگەن تاپسىرماسىنا وراي ەنگiزiلگەن وسى رەفورمانىڭ ارقاسىندا زاڭدىلىقتى بۇزباعان كاسiپكەرگە باقىلاۋ ورگاندارى تاراپىنان ەشقانداي تەكسەرۋ جۇرگiزiلمەيدi. ياعني، سالىق تولەۋشi ءوز مiندەتتەمەسiن تولىق ورىنداسا، سالىقتىق تەكسەرۋلەرگە iلiنبەي، ءوز بيزنەسiن الاڭسىز جالعاستىرا بەرەدi.

- «100 ناقتى قادامنىڭ» 44-قادامىندا جاناما سالىق سالۋ تەتiكتەرiن جەتiلدiرۋ تۋرالى ماسەلە قويىلعانى انىق. بۇگiندە اتالعان تاپسىرمانىڭ ورىندالۋ بارىسى قالاي؟

- اعىمداعى جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ەكونوميكا جانە قارجى مينيسترلiكتەرi مەن بيزنەس قاۋىمداستىقتارى وكiلدەرiنەن قۇرالعان جۇمىس توبى سالىق جانە كەدەن كودەكستەرiنiڭ ورنىنا جاڭا مەملەكەتتiك كiرiستەر كودەكسiن دايىنداۋ جۇمىستارىن جۇرگiزۋدە. بۇل ماسەلە توڭiرەگiندە كوزiقاراقتى وقىرماندار حاباردار بولسا كەرەك. جاڭا كودەكسكە ۇلت جوسپارىنىڭ 44-قادامىنداعى جاناما سالىق سالۋ تەتiكتەرiن جەتiلدiرۋ تاپسىرماسىنا سايكەس، بيزنەستiڭ سالىق سالۋ پرينتسيپتەرiن وزگەرتiپ، قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ ورنىنا ساتۋدان سالىق الۋدى ەنگiزۋ كوزدەلiپ وتىر. مەملەكەتتiك كiرiستەر كودەكسiنە قاتىستى سالىق تولەۋشiلەر تاراپىنان كۇن سايىن ءتۇسiپ جاتقان ۇسىنىس، پiكiرلەردi جوعارىدا اتالعان جۇمىس توبىنا تالقىلاۋعا جولداۋدامىز. بۇگiنگi سۇحباتتى پايدالانا وتىرىپ، سالىق تولەۋشiلەردi وسى سالىق ماسەلەسiنە بايلانىستى كوكەيلەرiندە جۇرگەن قانداي دا بiر ۇسىنىس، پiكiرلەرi بولسا، جاڭا كودەكستi ازiرلەپ جاتقان جۇمىس توبىنىڭ قاراۋىنا جولداۋعا شاقىرامىن. ەگەر بۇل ماسەلەدە ازاماتتار كوبiرەك پiكiر بiلدiرسە، وندا حالىقتىڭ كوڭiلiنەن شىققان جاڭا مەملەكەتتiك كiرiستەر كودەكسiنە قول جەتكiزگەن بولامىز.

- جاڭا كودەكس جوباسىندا قوسىمشا قۇن سالىعىنىڭ ورنىنا ساتۋدان سالىق الۋدى ەنگiزۋ جوسپارلانۋدا دەدiڭiز. بۇل جونiندە نە ايتاسىز؟

- ۇلت جوسپارىنىڭ 44-قادامىندا بيزنەستiڭ سالىق سالۋ پرينتسيپتەرiن وزگەرتۋ، ونىڭ iشiندە قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ ورنىنا ساتۋدان سالىق الۋدى ەنگiزۋ ماسەلەسi قازiرگi تاڭدا قىزۋ تالقىلانۋدا. ساراپشىلاردىڭ پiكiرiنشە، ساتۋدان سالىق الۋدىڭ بiرقاتار تيiمدiلiكتەرi بار. ماسەلەن، «وبنال» سۇرانىسى تولىق جويىلادى، سالىقتىق جۇكتەمە تومەندەپ، ول ءوز كەزەگiندە بيزنەستiڭ دامۋىنا جول اشادى. دەلدالدىق قۇرىلىمدار قىسقارىپ يمپورتتاۋشىعا دا، وندiرۋشiگە دە، بiردەي سالىقتىق جۇكتەمە قالىپتاستىرىلادى. سونداي-اق، اۋىل شارۋاشىلىعىنا سالىقتىق جۇكتەمەنi تومەندەتۋ سەكiلدi باسقا دا تيiمدiلiكتەرi بار. ساتۋدان سالىق الۋدىڭ تاعى بiر پايداسى، اكiمشiلەندiرۋ جۇمىستارى جەڭiلدەپ، بيۋدجەت تۇسiمدەرi ۇلعايا تۇسەدi. ال، بيزنەسكە سالىق جۇكتەمەسi ازايىپ، «كولەڭكەلi ەكونوميكا» اينالىمىنداعى قارجىلارىن جارىققا شىعارۋعا مۇمكiندiك تۋادى. سوندا بيزنەستi ۇساقتاۋ ارقىلى سالىقتان جالتارۋدىڭ قاجەتتiلiگi بولمايدى. جانە سالىق تەكسەرۋلەرiنەن قورىقپاي، قوعامعا باعىتتالاتىن الەۋمەتتiك شىعىنداردى ۇلعايتا الاتىن ەدi. ساتۋ سالىعىن ەنگiزۋ ماسەلەسi ءالi كەڭiنەن زەردەلەنۋدە، سوندىقتان سوڭعى شەشiمiن كۇتەيiك.

- ۇلت جوسپارىنىڭ 45-قادامىندا كiرiسكە جانە شىعىسقا سالىق ەسەبiن مiندەتتi تۇردە ەنگiزۋ ارقىلى قولدانىستاعى سالىق رەجيمiن وڭتايلاندىرۋ قاجەتتiگi ايتىلعانى بەلگiلi. وسىعان بايلانىستى مەملەكەتتiك كiرiستەر دەپارتامەنتi قانداي iس اتقارۋدا؟

- قولدانىستاعى سالىق كودەكسiندە قارالعان سالىق رەجيمiن وڭتايلاندىرۋ ارقىلى كiرiسكە جانە شىعىسقا سالىق ەسەبiن مiندەتتi تۇردە ەنگiزسەك، ەلiمiزدەگi شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكiلدەرiنە ايتارلىقتاي جەڭiلدiك تۋاتىن ەدi. وسىنداي جاعدايدا شاعىن جانە ورتا بيزنەس قوعامدا زور الەۋمەتتiك ءرول اتقارىپ قانا قويماي، بيۋدجەتكە ەلەۋلi سالىق تۇسiمدەرiنiڭ ءتۇسۋiن قامتاماسىز ەتەدi. ەلباسىنىڭ كاسiپكەرلiكتi قولداۋىنىڭ ارقاسىندا بiزدiڭ ءوڭiر بۇل سالادا ۇلكەن جەتiستiكتەرگە جەتiپ، ەكونوميكالىق وركەندەۋدiڭ ۇلگiسiنە اينالىپ وتىر. وبلىستا شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارى 207 مىڭدى قۇراپ، وندا بۇگiندە 340 مىڭنان استام ادام ەڭبەك ەتۋدە. اعىمداعى جىلدىڭ 8 ايىندا مەملەكەتتiك بيۋدجەت ءتۇسiمiنiڭ 55 پايىزى وسى سالاعا تيەسiلi, ال، ولاردان تۇسكەن سالىق 81,7 ملرد. تەڭگەنi قۇرادى. مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگانىنىڭ باستى مiندەتتەرiنiڭ بiرi سالىقتىق، كەدەندiك تولەمدەردiڭ تولىق جانە ۋاقىتىلى ءتۇسۋiن قامتاماسىز ەتۋ. دەپارتامەنت اعىمداعى جىلدىڭ 8 ايىندا مەملەكەتتiك بيۋدجەتكە مەجەلەنگەن جوسپاردى 134 پايىزعا ارتىق ورىندادى. نەمەسە ناقتى 203,5 ملرد. تەڭگە ءوندiرiپ، بيۋدجەت تابىسىن قوسىمشا 51,5 ملرد. تەڭگەگە ەسەلەدi. تۇسiمدەردiڭ ءوسۋ قارقىنى 152,7 پايىزعا جەتتi. بۇل وتكەن جىلدىڭ 8 ايىمەن سالىستىرعاندا مەملەكەت قازىناسىنا 70,2 ملرد. تەڭگە ارتىق قاراجات ءوندiرiلدi دەگەن ءسوز. ونىڭ iشiندە، بيۋدجەتتەر كەسiندiسiندە توقتالاتىن بولساق، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتiڭ جوسپارى 151,5 پايىزعا ورىندالدى. ناقتى 130,9 ملرد. تەڭگە ءوندiرiلiپ، بيۋدجەت جوسپاردان تىس 44,5 ملرد. تەڭگەمەن قامتاماسىز ەتiلدi. وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭiمەن سالىستىرعاندا، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە 59,9 ملرد. تەڭگە ارتىق ءتۇسiم ءتۇستi. جەرگiلiكتi بيۋدجەت بويىنشا بولجامدى جوسپار 65,6 ملرد. تەڭگە بولسا، 72,6 ملرد. تەڭگە ناقتى ءوندiرiلiپ، جوسپاردىڭ ورىندالۋى 111 پايىزدى قۇرادى. نەمەسە جەرگiلiك تi بيۋدجەت قورجىنىنا 7 ملرد. تەڭگە ارتىق قۇيىلدى. وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭiندە جەرگiلiكتi بيۋدجەتكە 62,3 ملرد. تەڭگە تۇسكەن بولسا، بيىلعى تۇسiمدەردiڭ ءوسۋ قارقىنى 116,5 پايىزعا ۇلعايىپ، 10,3 ملرد. تەڭگەگە ارتتى. جوسپارلى تۇسiمدەردەن باسقا، دەپارتامەنت تاراپىنان قوسىمشا كiرiس كوزدەرiن انىقتاۋ، ءوندiرۋ جۇمىستارى دا قارقىندى جۇرگiزiلۋدە. ناتيجەسiندە، مەملەكەتتiك بيۋدجەتكە قوسىمشا 11,7 ملرد. تەڭگە ءوندiرiلدi. ونىڭ 5,8 ملرد. تەڭگەسi رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە (تۇسiمدەر iشiندەگi ۇلەسi 6,7 پايىزعا تەڭ), 5,9 ملرد. تەڭگەسi جەرگiلiكتi بيۋدجەتكە (تۇسiمدەر iشiندەگi ۇلەسi 9,4 پايىزعا تەڭ) تيەسiلi. جالپى، قويىلىپ وتىرعان مiندەتتەردiڭ بارلىعى دا وتە ماڭىزدى. سالىق پەن كەدەن ساياساتىن وڭتايلاندىرۋ، بiرiنشiدەن، حالىققا قولايلى جاعداي تۋعىزادى، ەكiنشiدەن، سالىق تولەۋشiلەر، سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتكە قاتىسۋشىلار جانە مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگاندارى قىزمەتكەرلەرi اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى ءسوزسiز جاقسارتۋعا الىپ كەلەدi. سونداي-اق، مەملەكەتتiك قىزمەتتiڭ ساپاسىن جانە حالىقتىڭ مەملەكەتتiك كiرiستەر ورگانىنا دەگەن سەنiمiن ارتتىرىپ، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋعا زور ىقپالىن تيگiزەرi انىق. سوندىقتان وقىرماندارعا راحمەتiمدi ايتا وتىرىپ، سiزدەردiڭ بيزنەس سالاسىندا مول تابىستارعا جەتiپ، مەملەكەتiمiزدiڭ مادەنيەتتi سالىق تولەۋشiلەرi بولۋلارىڭىزعا تiلەكتەسپiن.

  -اڭگiمەڭiزگە راحمەت. سۇحباتتاسقان ءانۋار جۇماشباەۆ. 

Abai.kz