ۇكىمەتباسشىسى ك.ءماسiموۆتىڭ ايتۋىنشا، حالىقتىڭ 55 پايىزى قازاقستاندىق ەمەس، رەسەيدiڭ اقپاراتىن تۇتىنادى.
قازiرگi تاڭدا قازاقستاندا 2970 بۇقارالىق اقپارات قۇرالى تiركەلگەن. ولاردىڭ 200-دەن استامى ەلەكتروندىق. ونىڭ iشiندەگi 2756 مەرزiمدiك باسىلىمنىڭ 453-i قازاق تiلiندە، 2303-i ورىس تiلiندە. بۇعان رەسەيدەن كەلەتىن 5248 گازەت-جۋرنالدى قوسىڭىز. سوندا ەلدە تارايتىن سەگiز مىڭعا جۋىق باق-تىڭ 7551-i ورىس تiلiندە دە، 453-i عانا قازاق تiلiندە. ياعني، قازاق ءتىلدى باق-تىڭ ۇلەسi التى پايىزعا دا جەتپەيدi. دەمەك، قازاقستاندا تىركەلگەن بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالىنىڭ 6 پايىزعا جۋىعى عانا قازاق تىلىندە جارىق كورەدى. ال، حالىقتىڭ 60 پايىزى اقپاراتتى رەسمي تىلدە الادى دەگەن ءسوز.
دامىعان ەلدەردە اقپارات يدەولوگيا قۇرالى عانا ەمەس، ول الدەقاشان اقشانىڭ كوزىنە اينالعان. ياعني، كەز-كەلگەن باق ءونىمى - تاۋار. ءارى قىمبات تاۋار. ال، ءبىز ءوز تاۋارىمىزدى قانشالىقتى باعالاپ وتىرمىز؟ سونىمەن قاتار، قازاق گازەتى يدەولوگيالىق مۇراتىن جۇزەگە اسىرا الىپ وتىر ما؟
وسى ساۋالدارىمىزدى اتى ەلگە ءماشھۇر باسىلىمداردىڭ باس رەداكتورلارىنا قويىپ، وي بولىستىك. جالپىعا ورتاق - 4 سۇراق. ءسىز دە ويلانا ءجۇرىڭىز.

ۇكىمەتباسشىسى ك.ءماسiموۆتىڭ ايتۋىنشا، حالىقتىڭ 55 پايىزى قازاقستاندىق ەمەس، رەسەيدiڭ اقپاراتىن تۇتىنادى.
قازiرگi تاڭدا قازاقستاندا 2970 بۇقارالىق اقپارات قۇرالى تiركەلگەن. ولاردىڭ 200-دەن استامى ەلەكتروندىق. ونىڭ iشiندەگi 2756 مەرزiمدiك باسىلىمنىڭ 453-i قازاق تiلiندە، 2303-i ورىس تiلiندە. بۇعان رەسەيدەن كەلەتىن 5248 گازەت-جۋرنالدى قوسىڭىز. سوندا ەلدە تارايتىن سەگiز مىڭعا جۋىق باق-تىڭ 7551-i ورىس تiلiندە دە، 453-i عانا قازاق تiلiندە. ياعني، قازاق ءتىلدى باق-تىڭ ۇلەسi التى پايىزعا دا جەتپەيدi. دەمەك، قازاقستاندا تىركەلگەن بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالىنىڭ 6 پايىزعا جۋىعى عانا قازاق تىلىندە جارىق كورەدى. ال، حالىقتىڭ 60 پايىزى اقپاراتتى رەسمي تىلدە الادى دەگەن ءسوز.
دامىعان ەلدەردە اقپارات يدەولوگيا قۇرالى عانا ەمەس، ول الدەقاشان اقشانىڭ كوزىنە اينالعان. ياعني، كەز-كەلگەن باق ءونىمى - تاۋار. ءارى قىمبات تاۋار. ال، ءبىز ءوز تاۋارىمىزدى قانشالىقتى باعالاپ وتىرمىز؟ سونىمەن قاتار، قازاق گازەتى يدەولوگيالىق مۇراتىن جۇزەگە اسىرا الىپ وتىر ما؟
وسى ساۋالدارىمىزدى اتى ەلگە ءماشھۇر باسىلىمداردىڭ باس رەداكتورلارىنا قويىپ، وي بولىستىك. جالپىعا ورتاق - 4 سۇراق. ءسىز دە ويلانا ءجۇرىڭىز.

1. گازەت يدەولوگيالىق قۇرال ما، الدە تاۋار ما؟
2. قازاققا ءتونىپ تۇرعان باستى قاۋىپ نە دەپ ويلايسىز؟
3. ءسىز ەلگە ءماشھۇر باسىلىمنىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ادام رەتىندە ايتىڭىزشى، ءوزىڭىزدى قازاقتىڭ قامقورشىسى سانايسىز با؟

جۇماباي شاشتايۇلى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:

1. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ۇلتتار ءۇشىن گازەت - تاۋار، ءبىز سياقتى ءالى وڭ-سولىن تولىق تانىپ بولماعان، ءوزىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ ۇلگەرمەگەن قازاق ۇلتى ءۇشىن تەك يدەولوگيا بولۋعا ءتيىس. جاپون-امەريكا بىرىگىپ تۇسىرگەن «سوڭعى سامۋراي» فيلمىندە سوڭعى سامۋراي: «قاشان ۇلى ۇلت بولعانشا سامۋراي بولىپ ءومىر سۇرەمىز» دەگەن ءتۇيىندى ءسوز ايتادى. بىزدە يدەولوگيالىق تۇرعىدا ناسيحات ايتاتىن سونداي جۋرناليست قاجەت.
2. باستى قاۋىپ - ءتىل. ويتكەنى، وسىدان 10-15 جىل بۇرىن سويلەگەن ءتىل مەن قازىرگى جاستاردىڭ سويلەگەن ءتىلىنىڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بايقالادى. بىرەۋلەر مۇنى جۇباتىپ ايتادى، ءتىپتى ءتىل ماماندارىنىڭ ءوزى سابىرمەن قارايدى. مەن بۇعان سابىرمەن قاراي المايمىن. سەبەبى، ءبىز بەينەلى سويلەۋدەن جۇرداي ايرىلدىق. ءتىپتى، دابىل قاعاتىن جاعدايعا جەتتىك. ماسەلەن، بۇرىنعى ءبىزدىڭ اجەلەرىمىز ءتىرىلىپ كەلىپ جاتسا، ونى سويلەتىپ كورسەڭىز، قازىرگى ساحنادا اكتەرلەر مانەرلى مونولوگ وقىپ تۇرعانداي، دايىن ءماتىندى جاتتاپ ايتقانداي كورىنەر ەدى. ولاردىڭ كوكىرەگى داڭعىل، سول سايراپ جاتاتىن. قازىر داڭعىل كوكىرەكتەر ازايىپ كەتتى. بۇل - ەڭ جامان قۇبىلىس. ءوز ويىمىزدى بەينەلەپ ايتۋدان قالدىق.
3. مەن قالاي قامقورشى بولامىن؟ شامام كەلگەنشە ۇلتقا جۇمىس ىستەۋىم كەرەك، قامقورشى بولۋعا مەندە بيلىك تە جوق، اسا ءبىر تەرەڭ اقىل دا جوق. سابىر، توقتام، ابىروي، ار دەگەن نارسەلەردىڭ ءبارى قانشالىقتى ەكەنىن ءبىر قۇداي بىلەتىن نارسە. سوندىقتان بۇلاي ايتۋ ورىنسىز بولار ەدى.
- ءسىز ءسوز ۇستاعان ادامسىز. جازۋشىسىز. پىلدەي گازەتتىڭ تىزگىنى قولىڭىزدا. ارقا سۇيەپ وتىرعان قانشاما وقىرمان بار ەمەس پە؟
- مەن ارتىمدا ادام بارىن بىلمەيمىن عوي. حاكىم اباي: «جاقسىلىعىڭ كۇندە ۇمىت، ءبىر جاڭىلساڭ بولادى كەك» دەگەن. وسى توقتام راس سياقتى. ويتكەنى، كەيدە وسىنشالىقتى جاپ-جاقسى جۇمىس ىستەپ جۇرەسىڭ، بىراق ءبىر جاڭىلساڭ، سەنى كەشىرمەيتىن جاعدايلار بولادى.

شامشيدين پاتتەەۆ، «تۇركىستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:

1. گازەت ەكەۋىنىڭ دە ءرولىن اتقارادى.
2. ۇلتتىق يدەنتيفيكاتسيا قالىپتاسپاعان مەملەكەتتە قاۋىپ بارلىق ۋاقىتتا دا بولادى. قازاقستان - قالىپقا ەندى ءتۇسىپ كەلە جاتقان مەملەكەت. جان-جاعىندا الپاۋىتتار وتىرعاندا، حالقىمىزدىڭ سانى از، ءتىلىمىز الشۇبار بولىپ تۇرعاندا قاۋىپ سەيىلمەيدى.
3. مەن ءوزىمدى ۇلتتىڭ قامقورشىسى سانامايمىن. قامقورشى دەگەن ءسوز قاتتى ايتىلعان ءسوز. بۇل ءسوزدى تولىق ماعىناسىندا قالاي ايتىپ، قالاي تۇسىنەتىنىمدى بىلمەي وتىرمىن. ءوزىمدى قازاقتىڭ ءبىر ازاماتىمىن دەپ ەسەپتەيمىن. ەلگە، ۇلتقا، مەملەكەتكە جانى اشيتىن قازاقتىڭ ازاماتتارى كوپ قوي. سولاردىڭ ءبىرىمىن دەپ ويلايمىن.

ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:

1. ءبىر جاعىنان، گازەت قوعامدىق ساناعا اسەر ەتەتىن ۇلكەن قۇرال بولعاسىن يدەولوگيالىق قۇرال ەكەنى انىق. ياعني، قاي زاماندا دا ساياسي كۇشتەر، بيلىك، قارجىلىق توپتار وزدەرىنىڭ گازەتىن اشىپ، قوعامدىق پىكىرگە ىقپال ەتۋدى ويلايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان گازەتكە قوعامنىڭ دا، بيلىكتىڭ دە كوزعاراسى ەرەكشە. كوبىنەسە گازەت - بيزنەستىڭ كوزى. مىسالى، قازاقستاننىڭ جاعدايىن الساق، ءوزىن-ءوزى اقتايتىن بيزنەس دەڭگەيىنە جەتكەن ءارى كەتسە ون گازەت بار شىعار. قازاق، ورىس ءتىلدىسىن قوسا العاندا. كەڭەستىك زاماندا لەنين قالىپتاستىرىپ كەتكەن "گازەت - كوپشىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى، قالىپتاستىرۋشى قۇرال" دەگەن ۇران بار. وسىدان ءبىزدىڭ رەداكتورلار دا، جۋرناليستەر دە جانە بيلىك تە ارىلماي كەلەدى. بىردەن ءجونى ءتۇزۋ قوعام قۇرامىز دەسەك، گازەتتى ءبىزدىڭ قولىمىزداعى سويىل، يا بولماسا قارۋىمىز ەمەس، شىن مانىندەگى ءوزىن-ءوزى اقتايتىن قوعامدىق ماسەلەلەردى كوتەرەتىن گازەت رەتىندە قاراعانىمىز دۇرىس. ارينە، بۇعان ءالى ءبىراز جول ءجۇرۋىمىز قاجەت.
2. مەنىڭشە، قازاققا بۇكىل الەم جاۋ بولىپ كەلەتىندەي ەشتەڭە جوق. نە دە بولسا، قازاقتىڭ ءوز ىشىنە بايلانىستى. زيالى قاۋىمىمىز باتىل بولسا، مۇددەسىن ايقىن ءتۇسىنىپ، كەرەك كەزىندە جانكەشتىلىككە باراتىن جاعدايعا جەتكەندە ءبىزدى سىرتتان ەشكىم الا المايدى دەپ تۇسىنەمىن. بولاشاعىمىزعا سەنىمىمىز زور، ءوز-وزىمىزگە، مۇراتىمىزعا بەرىك بولساق، سىرتتان ءبىزدى ەشكىم الا المايدى. ىشىمىزگە يە بولۋىمىز كەرەك.

داۋرەن قۋات، «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ باس رەداكتورى:

1. بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى رەتىندە ايتارىمىز مىناۋ: ەگەر گازەت قۇرىلتايشىسى تازا جارنامالىق سيپاتتا نەمەسە كوپشىلىك تالعامسىز وقي بەرەتىن گازەت شىعارۋدى ويلاعان بولسا، وندا گازەت - تاۋار. الگىندەي سيپاتتاعى گازەت راسىندا تاۋار، ياعني ساتىلاتىن زات رەتىندە سۇرانىسقا يە بولىپ، قوجايىنىنا ءتاپ-ءتاۋىر تابىس اكەلۋى مۇمكىن. گازەت - تاۋار دەگەندى بۇرىن كاپيتاليستىك قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەلدەردەن جەتەتىن ەمىس-ەمىس حابار-وشاردان ەستۋشى ەدىك، قازىر كوزىمىز كورىپ وتىر. قازاق باسپاسوزىندە گازەت-جۋرنالداردى ناپاقا كوزىنە اينالدىرۋدىڭ كوشىن كەيىنگى ون-ون بەس جىلدىڭ اۋانىندا شىمكەنتتىك «ماگناتتار» باستاپ بەردى. ولاردىڭ ونەگەسى قازىر جان-جاقتان جاپپاي قولداۋ تاۋىپ ۇلگەردى. بىراق ءبىز انا تىلىمىزدە جارىق كورەتىن الگىندەي سارجاعال باسىلىمداردى انشەيىن كۇنكورىستىڭ قامى دەپ قانا ەسەپتەيمىز. ۇلكەن قارجى جارنامالاردى جەكەشەلەندىرىپ العان ورىس ءتىلدى ءباسپاسوزدىڭ ەنشىسىندە قالىپ كەلدى. ءبىزدىڭ جارناما تۋرالى زاڭدى قايتادان قاراۋ كەرەك دەپ ءجيى ايتىپ ءجۇرۋىمىزدىڭ ءمانى وسىندا.
زادىندا، گازەت - يدەولوگيالىق قۇرال. گازەتتىڭ يدەولوگيالىق قىزمەت اتقارماۋى بۇگىنگى ساياسي باسەكە قايتا جاندانعان زاماندا مۇمكىن بولماي بارادى. ماسەلە، بىراق، بەلگىلى ءبىر يدەولوگيانى (مەملەكەتتىك، ۇلتتىق، ءدىني، كورپوروتيۆتىك، قارجىلىق، ت.ب) گازەتتىڭ قالاي جۇرگىزۋىندە جاتىر. ال، بۇل - ۇزاق اڭگىمە. وعان رەتى كەلگەندە ءبىر اينالىپ سوعارمىز.
2. قاۋىپ-قاتەرسىز، ءام قاۋىپ قاتەردى ءبىر ءسات ويدان شىعارىپ ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن بولماي قالعان زاماننىڭ ادامدارىمىز ءبىز. ايتسە دە، قاي تۇستان دا قاۋىپ كوپ ەكەن دەپ دۇنيەنى جاۋ ساناۋعا جانە بولمايدى. مىسالى، قازاقتىڭ ءوز ىشىندەگى قاۋىپتىڭ باستىسى رەتىندە مەن ءبىر ءىسىلامنىڭ ىشىنەن تارماقتالىپ شىعىپ بۇتالانعان اعىمداردى ايتار ەدىم. ەڭ قاۋىپتىسى - وسى اعىمداردىڭ اينالاسىنداعى قاراكوز قازاق ورتاق داستارحاننىڭ باسىندا وتىرىپ اس ىشپەيتىن الاۋىزدىققا جەتتى. بۇل قاۋىپ پە - قاۋىپ. باسقاسى دا جەتىپ ارتىلادى.
3. قامقورشىسى؟.. بۇل تەگى ءبىز سياقتى قاتارداعى جان ءۇشىن جان شىرقىراتاتىن ساۋال ەكەن. ۇلت قامقورشىسى دەڭگەيىنە جەتۋ پەشەنەمىزگە بۇيىرعان بولسا، باس تارتپايمىن، ال ازىرگە مەن قازاق دەگەن حالىقتىڭ ءىسى ىلگەرى باسسا ەكەن دەپ جۇرگەن تىلەكشىمىن، ءارى سوعان تيتتەي پايدام تيسە ەكەن دەپ ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ويلى زامانداستارىمنىڭ ساپىندامىن.

سەرىك جانبولات، «الاش ايناسى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى

1. بۇ زاماندا تاۋار مەن يدەولوگيانى ءبولىپ الىپ قارايتىن ۋاقىتتان كەتىپ قالدىق. قازىر زامان وزگەرىپ كەتتى. قاراپ وتىرساڭىز، ەڭ ءبىرىنشى يدەولوگيا تاۋار ارقىلى جۇزەگە اسىپ جاتىر. مىسالى، ۇلتتىق يدەولوگيا كەلسەك، ۇلتتىڭ تاۋارىن ۇسىنۋ ارقىلى يدەياڭدى وتكىزەسىڭ. باسقا مەملەكەت تاۋارى ارقىلى يدەولوگياسىن جۇزەگە اسىرۋدا. سوندىقتىن بۇل ەكەۋىن ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. ولاي بولسا، گازەت ءارى تاۋار، ءارى يدەولوگيا. ءار گازەتتىڭ شىعۋى، ونىڭ وقىرمانعا جەتۋى، كيوسكىدە ساتىلۋىنىڭ ءوزى - يدەولوگيا. ماسەلەن، قىتايدىڭ تاۋارىندا ولاردىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى جاتسا، ەكىنشىدەن يدەولوگياسى جاتىر. قىتايدىڭ ويىنشىعىن العان بالانىڭ ساناسى قىتايشا سويلەپ، مۋلتفيلمىنە بەيىمدەلمەي مە؟ يدەولوگيا وسىلاي جۇرەدى. كينو دا تاۋار، پايدا اكەلەدى. ال، كينو ناعىز يدەولوگيالىق قۇرال. جاھاندانۋ يدەولوگياسى ءوز يىرىمدەرىنە كينوسىمەن جەتەلەپ، ەلىكتىرىپ الىپ بارا جاتقان جوق پا؟
شىنىن ايتۋ كەرەك، قازاق كەنجەلەۋ جۇرەتىن حالىق. وسىمىزدى وزگەلەر كۇلكىگە اينالدىردى. كەنجەلەپ جۇرەتىنىمىزدىڭ كەسىرىنەن ۋاقىتتىڭ وزگەرگەنىن، قۇندىلىقتاردىڭ اۋىسقانىن بايقاماي قالدىق.
2. بارلىق ماسەلە ءوزىمىزدىڭ دەرتىمىزدە. بۇل سۇراققا ابايعا سۇيەنىپ جاۋاپ بەرگىم كەلەدى. «ءھامما عالامعا بەلگىلى دانىشپاندار الدەقاشان بايقاعان: ءاربىر جالقاۋ كىسى قورقاق، قايراتسىز تارتادى; ءاربىر قايراتسىز قورقاق، ماقتانشاق كەلەدى; ءاربىر ماقتانشاق قورقاق، اقىلسىز، نادان كەلەدى; ءاربىر اقىلسىز نادان، ارسىز كەلەدى; ءاربىر ارسىز جالقاۋدان سۇرامساق، ءوزى تويىمسىز، ونەرسىز، ەشكىمگە دوستىعى جوق جاندار شىعادى. مۇنىڭ ءبارى ءتورت اياقتى مالدى كوبەيتەمىننەن باسقا ويىنىڭ جوقتىعىنان، وزگە ەگىن، ساۋدا، ونەر، عىلىم - سولار سەكىلدى نارسەلەرگە سالىنسا، بۇلاي بولماس ەدى»، - دەيدى اباي. بىزگە مىنەزدەمە بەرىپ، ءبىزدىڭ بۇگىنگى قايعىمىزدى ءبىر-اق اۋىز سوزبەن سۋرەتتەپ بەرىپ وتىر.
3. بالا-شاعامدى قازاقشا تاربيەلەپ جاتقان سوڭ قامقورشى شىعارمىن. ۇيدە كۇندە بالالارىمدى قازاقشاعا بەيىمدەپ، قازاقى قىلىپ جاتىرمىن. مەن ءوزىمنىڭ قازاق ەكەنىمدى بىلەمىن. بالالارىمدى ولە-ولگەنشە قازاقىلىققا بەيىمدەۋ مەنىڭ مىندەتىم. مەن سونى جاساپ جاتىرمىن.

فورۋمدى دايىنداعان، داۋرەن سەيىتجانۇلى

«ءۇش قيان» گازەتى