اتى ءماشھۇر ادىلەتتى عۇمار (ر.ا) حاليفا زامانىندا وعان ءبىر قارت كىسى كەلىپ، ءوز ۇلىنا شاعىم جاسايدى. قارتتىڭ شاعىمى بىلاي: «ۇلىمدى بويىمدا قۋاتىم بار كەزدە اسىراپ، ءوندىرىپ، ءوسىردىم. ەندى ول ماعان قۋاتىم قايتىپ، قارتايعاندا قارايلاسپاي وتىر – دەدى. حاليفا ول كىسىنىڭ ۇلىن الدىرتىپ، قارت اكەسىنە قامقور بولماعانى ءۇشىن 40 دۇرە جازا تاعايىندايدى. جازانىڭ اۋىرىن سەزگەن بولسا كەرەك، كوزىنەن التى تارام جاس اققان قارت كىسىنىڭ ۇلى حاليفكە جىلامسىراپ:

- دات، تاقسىر! – دەدى. حاليفا:

- داتىڭ بولسا ايت. قارت كىسىنىڭ ۇلى:

- قارت اكەمنىڭ جاعدايىن جاساي الماۋىما سەبەپ بار. ۇلىقسات ەتسەڭىز بايان قىلايىن. بىرىنشىدەن، اتا-انام مەن تۋىلعاندا ماعان جاقسى ەسىم تاڭداماعان. ءالى كۇنگە دەيىن دوس-جاراندارىم ەسىمىمدى كەلەكە قىپ، مازاق ەتەدى. ەكىنشىدەن، ەلدىڭ بالالارى بىلىمگە ۇمتىلىپ، جاقسىلىققا جارىسقاندا جاعدايى بولا تۇرا، مەنى اكەم وقىتپاي، پايدا كورمەك نيەتپەن شارۋاعا جەكتى، ءسويتىپ قاتارىمنان قالىپ قويدىم. ۇشىنشىدەن، جاعدايى بولا تۇرا، تەكتى جەردىڭ قىزىنىڭ قالىڭمالىن قىمباتسىنىپ، تاربيەگە جارىماعان قىز الىپ بەردى. سودان ءىشىم الاي-دۇلەي، يا دۇنيەگە، يا تاعات-عيباداتقا قۇلىق جوق. ەندى وسىلاردى ءوزىڭىز تارازىعا سالىپ، ادىلدىگىن ايتىڭىز – دەدى. حاليفا: - 40 دۇرە قارت كىسىگە سوعىلسىن! - دەپ پارمەن بەردى دە. ورنىنان تۇرىپ كەتتى.

كوپشىلىگىمىزگە بەلگىلى بۇل تامسىلدە بالانىڭ تاربيەسىنە اتا-اناسىنىڭ جاۋاپتى ەكەندىگىن كورەمىز. عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءداستۇرلى تاربيەمىزدىڭ ءوز ارناسىنان اۋىپ، جات مادەنيەتتەردىڭ اسەرىنەن سۇرقيا قالىپقا ءتۇسىپ بارا جاتقانىنا شيرەك عاسىرعا تاياپ قالدى. زاماناقىر بەلگىسى دەگەننىڭ بۇگىندەرى ءبارىن كورەتىن بولدىق. قاسيەتتى ءدىني ماتىندەردە كەزدەسەتىن «قيامەتتىڭ تاڭى اتقاندا اتا-انا بالادان بەزەدى، بالا اتا-انادان بەزەدى...» دەگەندى ەكى كۇننىڭ بىرىندە ەستيتىن، كورەتىن جاعدايعا جەتتىك، ءتىپتى بۇندايعا ەتىمىز دە ۇيرەنىپ بارادى. وسىندايدا «جاقسى اتا-انا بالاعا قىرىق جىل ازىق، جامان اتا-انا بالاعا قىرىق جىل سور» دەگەنى ەسكە تۇسەدى. قازىرگى تاڭدا تاعدىر تاۋقىمەتىنە قايرات-جىگەرى مۇقالماي، حاس باتىرلارشا، كەۋدەسىن تىك كوتەرىپ جۇرگەن ەرلەردى كورۋ دە كوڭىلگە ءبىر مەدەت.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 31 قاڭتارىندا قازاقستان ۇلتتىق تەلەارناسىنان «بالا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك» تاقىرىبىن قوزعاعان «ايتۋعا وڭاي» تەلەباعدارلاماسىندا كەنتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى، ءتورت بالاعا اكەلىك قامقورلىق كورسەتىپ وتىرعان بەكتىباي شىمباەۆتىڭ وتباسىلىق ماسەلەسى كوتەرىلگەن بولاتىن.  بەزبۇيرەك ايەل اق نەكەنى ارامداپ، بوتەن ەردىڭ ەتەگىنە جابىسىپ، ء«وزىڭ تۋدىرعان بالانى ءوزىڭ اسىرا» دەپ شيەتتەي ءتورت بالاسى مەن ادال جارى بولعان بەكتىبايدى تاعدىر تالكەگىنە تاستاپ كەتە بارادى. وسىلايشا توعىز جىل تاتۋ تۇرعان وتباسى تۇلەن تۇرتكەندەي كۇيگە ەندى. ارادا ون جىل وتسە دە، اردان بەزگەن انا پەرزەنتتەرىنىڭ جاعدايىن بىلمەك تۇگىلى، بىردە-ءبىر رەت حابار الماعان. ەسەسىنە بالالار قامقورلىقتى كوكىرەگى مەيىرىم ساۋلەسىمەن نۇرلانعان اكەسىنەن كورەدى.

باعدارلاما بارىسىندا جالعىز ءوزى ءتورت بالاسىن تاربيەلەپ، جەتىلدىرىپ وتىرعان بەكتىباي، كەنتاۋ قالاسى اكىمىنە كىشكەنتاي بالالارىن «قامقور» بالاباقشاسىنا تەگىن ورنالاستىرىپ بەرگەنى ءۇشىن، سونداي-اق ۇلدارى ءبىلىم الاتىن الىشەر ناۋاي اتىنداعى №17 ورتا مەكتەبىنىڭ ۇجىمىنا كورسەتكەن كومەكتەرى مەن جاردەمدەرىنە ءدان ريزا ەكەندىگىن ءبىلدىرىپ، العىسىن ايتادى. بەكتىباي شىمباەۆتىڭ ءوز اكەلىك بورىشىن اللانىڭ اماناتى ءبىلىپ، بالالارىن ەشكىمنەن كەم ەتپەي ءوندىرىپ-ءوسىرىپ وتىرعانى تاس جۇرەكتىڭ ءوزىن دە تەبىرەنتپەي قويماسى انىق. بەكەڭ بۇگىنگى كۇننىڭ اششى شىندىعىن قازاق حالقىنا تىڭداتقان ساناۋلى ازاماتتىڭ ءبىرى عانا. بۇل كىسىمەن تاعدىرلاس ءومىردىڭ قيىندىعىمەن ارپالىسىپ كەلە جاتقان قانشاما وتباسى، قانشاما ۇل-مەن قىزدى مىسالعا كەلتىرە بەرۋگە بولادى. بىراق الاقانداي عانا جازبامىزدان وقىرمان قاۋىم اكەنىڭ بالاسىنا دەگەن عيبراتتى ماحابباتىن كورە السا، سول ومىرلىك ۇلگى، ورنەك بولۋعا جاراسا، بولاشاقتا جاستاردىڭ قيىندىقتى جەڭە بىلۋىنە، ءوز ۇرپاعىنىڭ تاعدىرىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋىنا كوكىرەگىنە ساۋلە تۇسىرە السا، ماقساتتىڭ ورىندالعانى دەپ بىلەمىز.

بالا تاربيەسى جايلى ءال-فارابي سوزىمەن ايتساق، كەمەڭگەر عۇلاما: ء«بىر بالانى تاربيەلەگەننەن گورى، ءبىر قالا تۇرعىزعان الدەقايدا وڭاي» دەگەن. بالا تاربيەسىنىڭ جاراتۋشى الدىنداعى ايىرىقشا اماناتتىڭ اسىلى ەكەندىگىن جەتە تۇيسىنگەن مۇسىلماندىق مەكتەپتەردە ىلكىدەن «بالالارىنىڭ اتا-اناسىنداعى 40 حاقىسى، اتا-انانىڭ بالالارىنداڭى 40 حاقىسى» جاتقا ۇيرەتىلىپ كەلگەن. وكىنىشتىسى سول كۇنىمىزدە «بالا حاقىسى»، «اتا-انا حاقىسى» دەگەن تۇسىنىكتەردىڭ كولەڭكەلەنىپ بارا جاتقانىنا ءىش قىزادى. دەيتۇرعانمەن بالاعا اتا-اناسى قامقور بولا الماسا دا، ونى ماحابباتپەن جاراتقان قۇدىرەتتى جاراتۋشى اللاسى حيكمەتپەن قامقورشىلىق جاسايدى! قيىننان قيىستىرىپ، «جەتى جەلەۋ، سەگىز سىلتاۋ» دەگەندەي، ءبارىبىر دە ءوزىنىڭ ماحابباتپەن جاراتقان پەندەسىنە باسقا ءبىر ادامدى سەبەپ قىلا وتىرىپ، ءوز ماحاببات ساۋلەسىن شاشپاي قويمايدى. ويتكەنى، قۇدايدىڭ قۇلسۇيگىشتىك سيپاتىنىڭ شەگى جوق...!

قۇران كارىمنىڭ باقارا سۇرەسى 272 اياتىندا: «(ەي، مۇحاممەد!) ولاردى تۋرا جولعا سالۋعا سەن جاۋاپتى ەمەسسىڭ. اللا قالاعان پەندەسىن ءوزى تۋرا جولعا سالادى. قايىر – ساداقا رەتىندە نە بەرسەڭدەر دە وزدەرىڭ ءۇشىن. نە بەرسەڭدەر دە، تەك اللا رازىلىعى ءۇشىن بەرۋلەرىڭ كەرەك. ىزگىلىك جولىندا نە جۇمساساڭدار دا، سونىڭ ءبارى وزدەرىڭە تولىق قايتارىلادى جانە ادىلەتسىزدىككە ۇشىرامايسىڭدار (ياعني، ساۋاپتارىڭدى تولىق الاسىڭدار)» دەلىنەدى.

يمام بۇحاري مەن يمام مۇسلىمنەن جەتكەن حاديستە پايعامبارىمىز سعس: «جەسىر مەن جەتىمگە كومەكتەسۋ اللا جولىندا جيحاد جاساعانمەن تەڭ» دەگەن، ال يبن ماجاھدان جەتكەن حاديستە اللا ەلشىسى سعس: «جەتىم مەن جەسىردىڭ اس-سۋى مەن كيىم-كەشەگىن تۇگەلدەگەندەر اللا جولىندا جيحاد قىلعان ءارى كۇنى بويى ورازا ۇستاپ، تاڭ اتقانشا ناماز وقىعان سياقتى» دەلىنگەن.

تۇركى حالىقتارىندا ىقىلىمنان كەلە جاتقان مىناداي دانالىق بار: «جاقسىلىق جاسا دا تەڭىزگە تاستا، بالىق بىلمەسە، حالىق بىلەدى» دەگەن. اللادان ءۇمىتى بار الاشتىڭ ازاماتتارى قاي كەزدە دە بولعان، قازىر دە بار، بولا بەرەتىنى اقيقات. سول سياقتى بۇگىندەرى يگى ىستەرىمەن مۇقتاج جاندارعا قۋانىش سىيلاپ، مەيىرىم تامشىسىن ۇلەستىرىپ جۇرگەن قالامىزدىڭ ازاماتتارى از ەمەس. كوپشىلىگى ءوزىنىڭ جاقسىلىعىن جارنامالاۋدى دا قۇپ كورمەيدى. بىراق تا كەيىنگىگە «عيبرات بولسىن» دەگەن نيەتپەن ونەگەلى ءىستى ەل-جۇرتقا جەتكىزۋ ازاماتتىق بورىشىمىز.

ەرتەدە ءبىر تاقۋا 40 جىل بويى جاراتقانعا عيبادات قىلىپ، ەڭ ۇلىق اۋليەلىك دارەجەگە جەتىپتى. دارەجەسى سول - اللا تاعالامەن تىلدەسۋگە قول جەتكىزىپتى. اللانىڭ دارگەيىنە جەتكىزىلگەن اۋليە، جاراتۋشى جاببار حاقتان: - ۋا، مەنى جاراتىپ، تاربيەلەۋشى راببىم! وسى جولعا تۇسكەلى ءبىر سۇراقتىڭ جاۋابىن 40 جىل بويى تابا الماي كەلەمىن. سەنىڭ ەڭ قىمبات قازىناڭ، باعا جەتپەس بايلىعىڭ نە؟ – دەپ سۇراپتى.  سوندا اللا تاعالا: - مەنىڭ ەڭ قىمبات قازىنام، باعا جەتپەس بايلىعىم – قۇلىمنىڭ كوڭىلىنىڭ شاتتىعى – دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن.

«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت نۇرى تاسىسىن، جاماننىڭ جاماندىعىن ايت قۇتى قاشسىن!» دەگەندەي الىشەر ناۋاي اتىنداعى №17 ورتا مەكتەبىنىڭ ۇجىمى ءبىلىم وردامىزدان ءنار الىپ جاتقان الەۋمەتتىك از قامتىلعان كوپ بالالى وتباسىدان، تولىق ەمەس وتباسىدان شىققان ۇل-قىزدارىمىزعا، تۇل جەتىمدەرگە قامقورلىق تانىتىپ، ماتەريالدىق جانە اقشالاي جاردەم بەرىپ، ولاردىڭ كوڭىلدەرىن شاتتىققا بولەپ جۇرگەن كەنتاۋ قالاسىنىڭ اكىمى ماقۇلباەۆ ابدىباقىت ءتىللابايۇلىنا، كەنتاۋ قالالىق ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى اۋەلبەكوۆ ءادىل ارىسبايۇلىنا، قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى، №7 كوللەدج ديرەكتور-كۇنپەيىسوۆ مەيرامبەككە، قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى-ەركىن اياشەۆقا، قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى-ءابدۋنابي روزباەۆقا، جەكە كاسىپكەرلەر-يۋلداشەۆ ابدۋللاعا، ماديحانوۆ وتكىرگە، دجاليشەۆ ساكەنگە، ابدۋراحمون قۋچقاروۆقا(تۇركىستان قالاسى), «ۋادە» كافەسىنىڭ باسشىلىعىنا العىسىن بىلدىرەدى.

«ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى»، وسى تۇستا كەنتاۋ قالاسى مەشىتتەر قاۋىمداستىعى تاراپىنان قۇرىلعان ء«ۋاسيليا» قورىنىڭ اتقارىپ جاتقان ەڭبەكتەرى وراسان زور. ۋاسيلا قورى قالامىزدىڭ الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىلارىنا، قامقورشىسىنان ايىرىلعان بالالار مەن تۇل جەتىمدەرگە ۇدايى كومەك قولىن سوزىپ كەلەدى. ۋاسيلا قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن مەكتەپ جاسىنداعى جاسوسپىرىمدەر مەن قالا جاستارى اراسىنداعى جاستار تاربيەسى مەن جات اعىمداردىڭ ارباۋىنان جاستاردى ساقتاندىرۋ باعىتىنداعى اتقارىپ جاتقان قىزمەتتەرىنىڭ ءوزى ءبىر توبە. قارا نارداي كاتەپتى، ەل جۇگىن ارقالاپ جۇرگەن ازاماتتارعا جاستايىنان جەتىم قالعان قاراكوز قارىنداس-باۋىرلارعا مەيىرىم-شاپاعاتىن كورسەتىپ جۇرگەندەرى ءۇشىن العىسىمىز شەكسىز. جەسىرى مەن جەتىمىن جىلاتپاعان اسىلدىڭ سىنىقتارى ءاماندا امان بولعاي.

باۋىرجان ناسىردينۇلى

Abai.kz