سوناۋ 1991 جىلى كەڭەس وداعىنىڭ شاڭىراعى ورتاسىنا ءتۇسىپ كۇيرەگەن كۇنى ەرتەڭىنە وزبەكستان پرەزيدەنتى مالىمدەمە جاسادى. سوندا ول: "جاقىندا شەكارا جابىلادى، ەندىگارى وزبەكستاندا وزبەك حالقىن، وزبەك ەلىن قۇرمەتتەپ، ونىڭ ءتىلىن، سالت-ءداستۇرىن سىيلايتىن ءوسىپ-وركەندەۋىنە ادال قىزمەت ەتكىسى كەلەتىن ازاماتتار قالسىن، ال ويتكىسى كەلمەگەندەر دەرەۋ ءوز ەلدەرىنە كوشسىن" دەپ رەسمي تۇردە مالىمدەدى. كوپ ۇزاماي وزبەكستان ناۋرىز مەيرامىن ۇلتتىق جاڭا جىل مەيرامىمىز دەپ جاريالادى.

ال رەسەيدەن ازاتتىق العانىنا 25 جىلدان اسىپ كەتكەن قازاقستاندا ناۋرىز مەيرامىن حريستيانداردىڭ جاڭا جىل مەيرامىمەن سالىستىرۋ دا ۇيات. ءيا، سول 1991 جىلى وزبەكستان ءسويتىپ جاتقاندا قازاقستان باسشىلارى ءبىز وداق قۇرامىنان كەتپەيمىز، رەسەيمەن ماڭگىلىك بىرگە بولامىز، ويباي ورىستار كوشىپ كەتۋدە، كەتپەسىن، ورىستار بولماسا قازاقتا جۇمىس ىستەيتىن مامان جوق، قۇريمىز دەپ ەڭىرەگەندە ەتەگى تولدى. قۇلدىققا ۇيرەنىپ كەتتىك،  قۇلدىقتان باسقا باقىتتىڭ بىزگە قاجەتى جوق دەيتىن قۇلمىنەزدىك سانادان قازاق اتقامىنەرلەرى مەن ءورىستىلدى قازاقتار ءالى دە ارىلا الماي كەلە جاتقانىن ەلىمىزدە وسى ەكى مەيرام قالاي وتەتىنىنە قاراپ-اق بايقاۋعا بولادى. حالقىنىڭ 80 پايىزى قاسيەتتى يسلام دىنىندەگىلەر بولا تۇرا قازاقستاندا ەڭ ۇلكەن، ەڭ مارتەبەلى مەيرام نەگىزىنەن حريستيانداردىڭ ءدىني مەيرامى بولىپ ەسەپتەلەتىن 31-ءشى جەلتوقساننىڭ اقباسقىن قارلى بورانى مەن ساقىلداعان سارى ايازىندا ءتۇن ورتاسىندا كەلەتىن جاڭا جىل مەيرامى. نە استرونوميالىق، نە باسقا عىلىمي نەگىزى، دايەك، دالەلى جوق بۇل جاڭا جىل مەيرامىنا دايارلىق قازاقستاندا قاراشا ايىنىڭ ورتاسىنان باستالىپ، اقپاننىڭ اياعىنا شەيىن، ياعني، 3 ايعا جۋىق تويلانادى. اسىرەسە، تەلەارنالار شەت-شەگى جوق بۇل مەيرامدى اكەسى ءتىرىلىپ كەلگەندەي دۋىلداتادى. «جۇلدىز» اتانىپ، قۇمىرسقاداي قاپتاپ جۇرگەن توي انشىلەرى نە ءسوزىن، نە ءانىن دەنى ساۋ ادامدىكى دەۋگە كەلمەيتىن بىرنارسەلەردى تەلەديداردان «جاڭا جىل»، «جاڭا جىل كەلىپ قالدى»، ء«بارىمىز باقىتتى بولايىق»، «الدىرايىق تۋعان جەردىڭ شارابىن»، «نوۆىي گود» دەپ كوككە سەكىرىپ بيلەپ جاتادى.

گريگوريان كۇنتىزبەسىندەگى سول جاڭا جىلدى ءۇش اي سولاي تويلاعان قازاقستان تەلەارنالارىنىڭ بىلتىرعى ناۋرىز مەيرامى كۇنى كورسەتكەن دۇنيەلەرىن قاراڭىز: «الىپ قاشۋ وپەراتسياسى» (حابار), «سۆويا چۋجايا سەسترا»، «بريلليانتوۆايا رۋكا» (كتك), ءۇندى ءفيلمى (استانا). قالعان كورسەتىلىمدەر قاسيەتتى ناۋرىز مەيرامىنا مۇلدە قاتىسى جوق، نەگە قاجەت ەكەنى تۇسىنىكسىز بىرنارسەلەر مەن جارنامالارعا تولى بولدى. قۇداي كەشىرسىن، وسىنىڭ ءبارى قازاقستانداعى جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ – قازاقتىڭ سالت-داستۇرىنە، دىنىنە، ۇلتتىق تاربيەسىنە قارسى جىمىسقىلىقپەن بىرەۋلەردىڭ ادەيى جۇرگىزىپ وتىرعان زالىمدىعى ما دەگەن ويعا كەتەدى ەكەنسىز.

قاراپ تۇرساق، جاڭا جىل دەپ اتالاتىن سول مەيرام  مورالدىق تا، ماتەريالدىق تا زيانعا تولى. وسى مەيرام كەزىندە قانشا ادام ىشىمدىكتەن نە ۋلانىپ، نە ءولىپ جاتادى. ءىشىپ العان ادامداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنىڭ، كەيبىرەۋلەرىنىڭ اۋزىنان شىعىپ جاتقان لاس سوزدەرىنىڭ ءوزى قانداي جيرەنىشتى، ونىڭ ءبارىن جاس بالالارىمىز كورىپ وتىرادى. ال كوشەدە، نە دالادا ماس بوپ جاتىپ قالىپ، ماس كۇيىندە كولىك تىزگىنىنە وتىرىپ اپات جاساپ، وزگە دە ايانىشتى جاعدايلاردا وپات بولىپ جاتقاندار قانشاما؟! بۇل مەيرامدى  حريستيان دىنىندەگى  ۇلتتار ءدىني مەيرامىمىز، ياعني، «حريستوستىڭ تۋعان كۇنى» دەپ تويلايدى. ال قازاقستان باسشىلارى ەلىمىزدە ناۋرىز مەيرامى  جەتىم قىزدىڭ تويىنداي بولىپ ءوتىپ جاتقانى از بولعانداي «بۇل – ءدىني  مەيرام ەمەس» دەپ الدەكىمدەردىڭ الدىندا اقتالىپ سويلەۋدى دە ۇمىتپايدى. جانە سونىسىن وزدەرىنىڭ  سۇڭعىلا ساياساتكەرلىگى دەپ تە ويلايتىن سياقتى.

ءيا، قازاقستان تاۋەلسىزدىك الاردان 4-5 جىل بۇرىن ناۋرىز مەيرامى، ياعني ءوز جاڭا جىلىمىز قالاي تويلانعانىن ەسكە الساق، قازىرگى ناۋرىز مەيرامى جەتىم قىزدىڭ تويىنداي ەكەنى راس. بۇگىندە ونىڭ بار ءسان-سالتاناتى ءار جەردە كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، «كوكا-كولا» سياقتى سۋسىندار ساتىلىپ، جۇرت ءوز اقشاسىنا اس ءىشىپ، ءبىر-ەكى ءانشىنىڭ، نە «جۇلدىزسىماقتاردىڭ» «ونەرىن» كورىپ قايتۋمەن اياقتالادى. ءدال وسى مەيرام كەزىندە كەيبىر تەلەارنالاردان قازاقتىڭ ۇلتتىعىنا، ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەسىنە، سالت-داستۇرىنە مۇلدە جات نارسەلەر كورسەتىلىپ جاتاتىنى كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ ءار قازاققا وسىناۋ ۇلىق مەيرامدى كەمسىتۋ ءۇشىن ادەيى جاسالىپ جاتقانداي كورىنەرى حاق. ال بىزبەن ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر، سالت-ءداستۇرى، تاعلىم-تاربيەسى ءبىر وزبەك، تۇركىمەن، ازەربايجان، تاجىك، تاتار سياقتى حالىقتاردىڭ ءوز رەسپۋبليكاسىندا ناۋرىزدى قالاي تويلايتىنىن كورگەندە ءىشىڭ كۇيەدى. ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ بىردە ء«بىز ءتۇپتىڭ تۇبىندە جاڭا جىل دەپ 22 ناۋرىزدى بەلگىلەيمىز» دەگەنىنە دە تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. امال نە، سوعان قاراماستان قاسيەتتى دە كيەلى ۇلىق مەيرام جىل وتكەن سايىن ءوزىنىڭ اجار كوركىنەن ايرىلىپ بارادى ما دەپ قورقامىز. ەلدىڭ ەلدىگى، كىمنىڭ ەلى ەكەنى ۇلتتىق مەيرامىن قالاي تويلايتىنىنان دا كورىنىپ تۇرادى ەكەن. ەندەشە ناۋرىز – جەتىم  قىزدىڭ تويى ەمەس، ونى بۇگىنگىدەي قۇلدىراتۋعا جول بەرمەيىك.

مىرزان كەنجەباي

Abai.kz