جاقىندا «Independent» باسىلىمى الەم ەلدەرىندەگى قوسالقى ءتىل تۋرالى زەرتتەۋ جاريالادى.

ءسوزىنىڭ كىرىسپەسىن «كەز كەلگەن باسقىنشىدان ءام بيلەۋشى يمپەريادان – ءتىل قالادى» دەپ باستاعان باسىلىمنىڭ كەلتىرگەن دەرەگىنە قاراپ، قىنجىلاسىڭ (Language remains an inescapable leftover of conquest and empire).

قازاقستانداعى جاناما ءتىل – ورىس ءتىلى دەپ كورسەتىلگەن. دەرەكتەرى وتىرىك بولسا، داۋلايتىن با ەدىك. قيىنى – شىندىق. 

مىسالى، الجيردەگى ەكىنشى ءتىل – فرانتسۋز ءتىلى ەكەن. ويتكەنى ءبىر كەزەڭدە الجير فرانتسيانىڭ وتارىندا بولعانى بەلگىلى. سول سەكىلدى قازاقستان دا كەڭەس وكىمەتىنىڭ وكتەم بيلىگىندە بولدى. قازاقتىڭ قانىنا جات ءتىلدى سول كەزەڭدە كۇشتەپ ءسىڭىردى.  

ءسوزدىڭ پارقىنا ۇڭىلسەك، وتاردا بولعان ەلدەر ءالى سول وتارلىق سانادان ارىلا الماعان دەپ تۇر. قۇلدانعان قوعام ءالى كۇنگە وزدەرىن ەزگىلەگەن ەلدىڭ تىلىندە سويلەيدى دەپ تۇر.

سونداي قۇلدىق تۇسىنىكتەگى ءبىر توپ قازىرگى  بيلىك باسىندا وتىر. شىن. باتىس بۇلاي جازدى دەپ بۇلدانۋىمىزعا دا ءجون جوق. ويتكەنى وزگەنىڭ تاباسىنا ساپ بەرگەن ءوز وكىمەتىمىز. اتا زاڭدا سولاي جازىلعان. 7 باپتا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ءتۇسىرىپ تۇرعان 2-تارماق. وندا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن قازاق تىلىمەن قاتار بارلىق جەردە قولدانۋعا بولادى دەلىنگەن.

بۇل قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىلىعىن نەمەسە كوپ ەتينيكالىق ساياساتتى دۇرىس ۇستاناتىندىعىن ەمەس – قۇلدىق سانادان ءالى ارىلماعاندىعىن بىلدەرسە كەرەك-ءتى. بۇنى باتىس تۇگىلى الەم بىلەدى. سوندىقتان ەرىنبەگەن اركىم ءاجۋالايدى.

مۇنىمەن قوسا امەريكالىق «Freedomhouse.org» قازاقستاندى ءسوز بوستاندىعى شەكتەلگەن ەلدەردىڭ قارا تىزىمىنە ەنگىزىپتى. ءسوز بوستاندىعىنا جاسالعان قىسىمدى ەسكەرىپ، ەلەپ-ەكشەپ كەلگەن ماماندار قازاقستانعا 22 بالل بەرىپتى (بارلىعى 100 بالل).

بۇل كورسەتكىشتە قىرعىزستان 37, موڭعوليا 85 باللدان العان. ءبىزدىڭ ەلدە ازاماتتاردىڭ ساياسي قۇقىقتارمەن قاتار، ادامي قۇقىقتاردىڭ قىسىمعا ۇشىراعانى بيىل عانا ەمەس ەكەن. امەريكالىق باسىلىم 10 جىل شەگىندە  قازاقستاندى قارا تىزىمگە كىرگىزىپ كەلەدى.

رەسەيدىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيندى گيتلەرگە تەڭەگەن «اڭىز ادام» جۋرنالى مەن ونى شىعارىپ وتىرعان جارىلقاپ قالىبايدى قازاقستاننىڭ قاتال سوتى ايىپتاپ، كرەملدىڭ الدىندا جىعىلدى قىلىپ، قارجىلاي وتەماقى تولەتكەنى بەلگىلى. كرەملگە جاعىنعان كەي كوكسوققىردىڭ بۇل ارەكەتى باسپاسوزگە جاسالعان قىسىم ەمەي نەمەنە؟! (بۇدان بولەك، باق-قا جاسالعان "باسقىنشىلىق" جايلى ءتىزىمدى جالعاي بەرۋگە بولادى). دەپ كەلگەندە ايتپاعىمىز: ماسەلە ءسوز بوستاندىعىندا عانا ەمەس، ماسەلە ءسوز بوستاندىعىن ەل، مەملەكەت بولىپ قورعاي بىلۋدە.

(Kazakhstan’s political rights rating declined from 6 to 7 due to voters’ lack of access to any genuine political choice and the continuation of efforts by the government to stifle opportunities for opposition groups).

وسىنىڭ بارلىعىن ەسكەرگەن «Freedomhouse.org» ءبىزدى قارا تىزىمگە كىرگىزىپتى. بۇل دا اۆتوريتارلى جۇيەگە نەگىزدەلگەن ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ءبىر جەتىستىگى بولسا كەرەك.

نۇرزات توعجان

Abai.kz