كونستيتۋتسيا – مەملەكەتتىڭ قۇقىقتىق قۇرىلىمى. باستى زاڭعا ەنەتىن وزگەرىستەر ءار ازامات ءۇشىن اسا ماڭىزدى. مەملەكەت ءۇشىن توتەنشە وزەكتى. مىنە، كونستيتۋتسياعا كەزەكتى رەت وزگەرىستەر ەنگىزىلمەكشى. 25 قاڭتار كۇنى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ حالىققا ۇندەۋ جاريالاپ، مەملەكەتتىك باسقارۋعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەردىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرىپ، وزگەرىستەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى بار ەكەنىن ايتقان. 26 كۇنى اتا زاڭعا ەنەتىن وزگەرىستەر ءمالىم بولىپ، ول 26 قاڭتاردان 26 اقپانعا دەيىن جالپىحالىقتىق تالقىلاۋعا شىعارىلدى.

اركىم - ول كىم؟

تالقىعا شىعارىلعان جوبادا قولدانىستاعى كونستيتۋتسيانىڭ 19 بابىنا وزگەرىس ەنگىزىلگەن. وزگەرىستەردىڭ باسىم كوپشىلىگى بيلىك تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىلىكتەردى ءبولۋ ماسەلەلەرىنە باعىتتالعان. الايدا، سۇراق تۋدىراتىن وزگەرىستە جوق ەمەس. ماسەلەن، قولدانىستاعى كونستيتۋتسيانىڭ 26 بابىنىڭ 1 تارماعىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى زاڭدى تۇردە العان قانداي دا بولسىن مۇلكىن جەكە مەنشىگىندە ۇستاي الادى» دەلىنگەن. وسى تارماقتى «اركiم زاڭدى تۇردە العان قانداي دا بولسىن مۇلكiن جەكە مەنشiگiندە ۇستاي الادى» دەپ وزگەرتۋ ۇسىنىلعان. قازىرگى اتا زاڭدا ««قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى» دەپ ناقتى جازىلسا، وزگەرتۋگە ۇسىنىلعان نۇسقادا «اركىم» دەپ جالپىلاما كورسەتىلگەن.

وسى جەردەن سۇراق تۋادى. اركىم – ول كىم؟ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى ما، الدە قازاقستاندا تۇرىپ، جۇمىس ىستەپ جاتقان شەتەلدىكتەر مە؟

ەكىنشى سۇراق. بيلىك تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىلىكتەردى ءبولۋ ماسەلەلەرىنە وراي كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى جوباعا مەنشىك جانە جەكەمەنشىك جونىندەگى تارماقتى وزگەرتۋ جونىندەگى ۇسىنىس قانداي قاجەتتىلىكتەن تۋىندادى؟

ەگەر بۇل وزگەرىستەر قابىلدانعان جاعدايدا اركىم، ياعني كەز كەلگەن ادام مەيلى ول قازاقستاننىڭ ازاماتى بولسىن، شەتەلدىك بولسىن، ەلىمىزدە زاڭدى تۇردە مەنشىك يەسى اتانا الادى دەگەنگە سايادى.

ءبىز قورقىنىشىمىز مىناۋ: ماسەلەن، جەر يەلەنۋشى، ءىرى ءوندىرىس وشاقتارىن باسقارۋشىلار، قازبا بايلىقتى وندىرۋشىلەر اتا زاڭعا سۇيەنىپ، ءوز يەلىگى مەن باسقارۋىنداعى دۇنيەلەردى جەكەمەنشىگىنە وتكىزىپ السا نە بولماق؟ مۇنىڭ سوڭى ۇلكەن زارداپتارعا اپارىپ سوعارى انىق.

سوندىقتان دا ءار ازامات كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەرگە سالعىرت قاراماي، سەرگەكتىك تانىتىپ، جالپىحالىقتىق تالقىلاۋدان تىس قالماي، ءوز وي-پىكىرىن، ۇسىنىستارىن مىنا مەكەن-جايعا جولداۋعا شاقىرامىز: 010000, استانا قالاسى، ەسىل اۋدانى، ۇكىمەت ءۇيى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ مەملەكەتتىك قۇقىق ءبولىمى، ەلەكتروندىق پوشتا – ap2017@akorda.kz.

ءبىز ءوز تاراپىمىزدان جوعارىداعى ساۋالدارىمىزدى جولدايمىز. ءارى الداعى ۋاقىتتا ءسوز بولىپ وتىرعان جەكەمەنشىك ماسەلەسىنە قاتىستى زاڭگەرلەردىڭ دە پىكىرىن جاريا ەتپەكپىز.

جوبامەن تانىسقاننان كەيىن كوكەيدەگى ساۋالدى تاۋەلسىز ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆقا جولداعان ەدىك. ول كىسى بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى.

ءامىرجان قوسانوۆ، تاۋەلسىز ساياساتكەر:

- كونستيتۋتسيادا بۇرىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى» دەپ جازىلعان ەدى، ەندى «اركىم» بولىپ وتىر. ياعني، ول «اركىم» - مىندەتتى تۇردە قر ازاماتى ەمەس، باسقا مارتەبەگە يە بىرەۋلەر. ولار كىمدەر بولۋى مۇمكىن؟ ياعني، قر ازاماتتارى ەمەستەر، شەتەلدىكتەر (كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ ءتورااسى روگوۆ ءتىپتى بۇل ساناتقا «ازاماتتىعى جوقتاردى» دا قوسىپ تاستادى ەمەس پە؟!) قاراپايىم قيسىن وسىنى ايتىپ تۇر! ول دەگەنىڭىز – ەرتەڭ، وسى وزگەرىستەر اتا زاڭعا ەنگىزىلگەننەن كەيىن، كەز كەلگەن ادام قازاقستاندا مەنشىككە يە بولا الادى دەگەن ءسوز. ءيتتىڭ قۇلى يتاقاي دەيتىن ەدى عوف مۇندايلاردى قازەكەم! «كەز كەلگەن» دەگەن جاڭا تەرمين، ءسوزسىز، ەلىمىزدىڭ ەسىگىن، ونىڭ قىرۋار بايلىعىن يەلەنەمىن دەگەن كەز كەلگەن ادامعا ايقارا اشىپ تاستايدى! ارينە، بار بايلىعىمىز كورىنگەنننىڭ قولىندا كەتەدى دەگەن قاۋىپتى باسا ايتۋعا بولار ەدى. بىراق، مەنىڭشە، وسى جەردە ءبىزدىڭ قازىرگى ناقتى جاعدايىمىزعا بايلانىستى ەكى جايت بار. بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر مەن وليگراحتاردىڭ وففشور اۋماقتارىندا قىرۋار ميللياردتارى جاتقانى بەلگىلى. شىنىن ايتۋ كەرەك، ولاردىڭ كوبىنىڭ ەرتەڭگى كۇنگە سەنىمى جوق: ءبىر مۇراگەر كەلىپ، قالعاندارىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، كەرەك دەسەڭىز، مەنشىگى مەن قارجىسىن تارتىپ الۋى ابدەن مۇمكىن! سوندىقتان دا ولار ءوز كاپيتالىن شەت جاقتا ۇستاۋعا مۇددەلى. ياعني، سول وففشورلار ارقىلى قازاقستانداعى مەنشىكتەرىن رەتتەپ، زاڭداستىرىپ العىسى كەلەدى. ەكىنشى قاۋىپتىڭ گەوساياسي استارى بار. ماسەلەن، قازىر بيلىك «ينۆەستيتسيا» دەسە، مىندەتتى تۇردە قىتايدى اتايدى. انا 51 كاسىپورنى وسىندا كوشىرىلىپ جاتىر. 51-گە ورىن تابىلسا، تاعى دا ەلۋى كەلمەسىنە كىم كەپىل؟! وعان رەسەي بيزنەسىنىڭ ەاەو ارقىلى ءبىزدىڭ ەلگە كەلۋىن قوىسپ قويىڭىز: باتىس سانكتسيالارىنىڭ استىندا قالعان ولار، بىزگە كەلمەي، قايدا بارادى؟ جانە دە ءوز قارجىلارىن قازاقستاندىق كومپانيالار ارقىلى شەتەلگە قۇيۋى دا ابدەن مۇمكىن. 

ەستەرىڭىزگە سالايىق، كونستيتۋتسيا 1995 جىلى 30 تامىزدا حالىقتىق رەفەرەندۋمدا قابىلداندى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن كونستيتۋتسيانىڭ 98 بابىنىڭ 34-ءى پۋنكتى، 341 تارماقتىڭ 91-ءى پۋنكتى وزگەرتىلگەن. ەندى تاعى دا كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزۋ ۇسىنىلىپ وتىر.

كونستيتۋتسيانىڭ تۇراقتىلىعى – مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى بولىپ ەسەپتەلەدى. ونىڭ ءجيى وزگەرىسكە ۇشىراۋى مەملەكەتتىڭ قۇقىقتىق قۇرىلىمىنا اسەر ەتەدى.

نۇرا ماتاي

Abai.kz