ۇلى قىپشاق يشتۆان قوڭىر ماندوكيدىڭ رۋحىنا

تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ جوباسىن (باعدارلاما، نە جوبا) سارالاعان كەزدە وسى سالانىڭ بولاشاعى تۋرالى كوپتەگەن ماسەلەلەر قامتىلعانىن كورەمىز. بىراق، بۇل جوبانىڭ وسى نۇسقاسى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدى تاعى ون جىلعا شەگەرتكەن، «نە ەسەك ولەر، نە اربا سىناردىڭ» ءبىر سىڭارى سياقتى اسەر قالدىرادى.
بۇرىنعى باعدارلاما بويىنشا بيىل مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ بارلىعى ىسقاعاز جۇرگىزۋدى قازاق تىلىنە كوشىپ بولۋ كەرەك ەدى. وسى جوسپار تولىعىمەن ورىندالمادى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنا تاراۋ قارقىنىن ساقتاۋ ءۇشىن قابىلداناتىن جاڭا باعدارلاما بۇرىنعى باعدارلامانى قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنا تەرەڭدەتىپ ەنگىزەتىن، ونىڭ جالعاسى بولۋى قاجەت. ياعني بۇرىن قابىلدانعان ءتىل تۋرالى زاڭ اياعىنا دەيىن ورىندالىپ، جاڭا قابىلداناتىن باعدارلاما ونى قوعامعا جۇيەلى ەنگىزەتىن بولعاندا عانا بۇل ءىس قوعامعا تۇسىنىكتى بولادى. ونداي ءىستى ەلدەگى بارلىق ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى مويىندايدى جانە قولدايدى. ال، ەگەر بۇرىنعى باعدارلامانى ۇمىتىپ جاڭاعا كىرىسۋ– ول جارتى قابىرعاسى تۇرعىزىلعان ءۇيدى ورتا جولدا شالا تاستاپ، جاڭادان ءۇي سالۋعا كىرىسۋ ولاقتىڭ تىرلىگى بولىپ تابىلادى.

ۇلتتىق تاربيە – ەل ستراتەگياسىنىڭ
بالاماسىز نەگىزى

ۇلى قىپشاق يشتۆان قوڭىر ماندوكيدىڭ رۋحىنا

تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ جوباسىن (باعدارلاما، نە جوبا) سارالاعان كەزدە وسى سالانىڭ بولاشاعى تۋرالى كوپتەگەن ماسەلەلەر قامتىلعانىن كورەمىز. بىراق، بۇل جوبانىڭ وسى نۇسقاسى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدى تاعى ون جىلعا شەگەرتكەن، «نە ەسەك ولەر، نە اربا سىناردىڭ» ءبىر سىڭارى سياقتى اسەر قالدىرادى.
بۇرىنعى باعدارلاما بويىنشا بيىل مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ بارلىعى ىسقاعاز جۇرگىزۋدى قازاق تىلىنە كوشىپ بولۋ كەرەك ەدى. وسى جوسپار تولىعىمەن ورىندالمادى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنا تاراۋ قارقىنىن ساقتاۋ ءۇشىن قابىلداناتىن جاڭا باعدارلاما بۇرىنعى باعدارلامانى قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنا تەرەڭدەتىپ ەنگىزەتىن، ونىڭ جالعاسى بولۋى قاجەت. ياعني بۇرىن قابىلدانعان ءتىل تۋرالى زاڭ اياعىنا دەيىن ورىندالىپ، جاڭا قابىلداناتىن باعدارلاما ونى قوعامعا جۇيەلى ەنگىزەتىن بولعاندا عانا بۇل ءىس قوعامعا تۇسىنىكتى بولادى. ونداي ءىستى ەلدەگى بارلىق ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى مويىندايدى جانە قولدايدى. ال، ەگەر بۇرىنعى باعدارلامانى ۇمىتىپ جاڭاعا كىرىسۋ– ول جارتى قابىرعاسى تۇرعىزىلعان ءۇيدى ورتا جولدا شالا تاستاپ، جاڭادان ءۇي سالۋعا كىرىسۋ ولاقتىڭ تىرلىگى بولىپ تابىلادى.

ۇلتتىق تاربيە – ەل ستراتەگياسىنىڭ
بالاماسىز نەگىزى

مەملەكەتتىڭ دامۋى ءۇشىن قوعامداعى مورال، ءدىن، ونەر، فيلوسوفيا، ەكونوميكا، الەۋمەتتىك سالا ت.ب. بارلىعىنان دا ماڭىزدىسى ونىڭ ءتىلى ەكەنىن باتىس عالىمدارى ءحىح عاسىردا دالەلدەدى. سوندىقتان، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن كوسەگەسىنىڭ كوگەرمەۋى – ول تاۋەلسىز ەلدىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولىپ تۇرعان ەڭ كۇردەلى ماسەلەگە اينالۋدا. دەربەس مەملەكەت بولا تۇرىپ باسقا تىلدە سويلەۋدىڭ قوعام ءۇشىن كەرى اسەرى – ول ەكونوميكانى ءوز قارجىمىزبەن دامىتۋدىڭ ورنىنا شەتتەن بەلشەگە باتقان قارىز الىپ، ولارعا تاۋەلدى بولۋدان دا جامان. وسىدان ەكى عاسىر بۇرىن دالەلدەنىپ، وركەنيەتتى ەلدەرىڭ بارلىعى مويىنداعان وسى اكسيوماعا ءبىزدىڭ قوعامدا ءالى كۇنگە ءاتۇستى قاراۋى ۋاقىت سىنىنا شىداماي كۇيرەگەن توتاليتارلىق جۇيە كەزىندەگى تىلگە، جالپى ۇلتتىق مادەنيەتكە دەگەن تەرىس ۇردىستەن رەسمي بيلىك پەن ءورىستىلدى زيالىلاردىڭ ارىلا الماي كەلۋىنەن.
جاڭا پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلگەن ماڭگى جاسايتىن وركەنيەتتى مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن كۇيرەگەن يمپەريانىڭ كەزىندەگى ساياسي ەتيكەتتەن تۇگەلدەي ارىلىپ، زاماناۋي ۇلتتىق يدەيا (مەملەكەتتىڭ ءوز ءتىلى، ءدىنى، تاريحى، مادەنيەتى، قوعامنىڭ ماقسات-مۇراتى …), ۇلتتىق ءداستۇر مەن جاڭا مورال نەگىزىندە تاربيەلەنگەن جاس ۇرپاقتى قوعامنىڭ شەشۋشى كۇشىنە اينالدىرۋ ارقىلى جەتۋگە بولادى. بۇل جەردە ۇلتتىق تاربيە الدىڭعى ورىنعا شىعادى. تاربيەنىڭ نەگىزى ول ۇلتتىڭ ءتىلى، ءداستۇرى، تاريحى … مادەنيەتى. اعىلشىندار، «بالا تاربيەسى ول دۇنيەگە كەلگەننەن ءجۇز جىل بۇرىن باستالادى»-دەسە، شىعىس دانالىعى، «بالاعا قانداي تاربيە بەرىپ جاتقانىنان ءجۇز ۇرپاقتان كەيىن ۇلتتىڭ قانداي بولاتىنىن ايتۋعا بولادى»، دەيدى. بۇل دەگەنىڭىز – ءداستۇرى، ءتىلى، مادەنيەتى، ءدىنى، تاريحى بەرىك قالىپتاسقان حالىقتىڭ تاربيەسى مىقتى، بولاشاعى زور دەگەن ءسوز.
سوندىقتان ۇلتتىق تاربيە – ول بالاماسى جوق، ەل ستراتەگياسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. وسىنداي تاربيە مەن ءبىلىم ۇشتاسقاندا قوعامدى دامىتا الاتىن ۇرپاق ءوسىپ شىعادى. ءبىلىم جۇيەسى ءارتۇرلى بولعانىمەن تاربيە تەك انا تىلىنە نەگىزدەلگەن، ۇلتتىق عانا بولادى. انا ءتىلدىڭ قوعامداعى بارلىق سالالاردان ماڭىزدىلىعى وسىدان تۋىندايدى.

تاۋەلسىزدىك نەگىزى –
مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ

قازاق ءتىلى ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولۋمەن قاتار، الەمدەگى قازاقتاردى بىرىكتىرەتىن قۇدىرەتتى كۇش. 1937 جىلدارداعى سەرگەلدەڭ كەزدە ماعجان جۇماباەۆ:

ەرلىك، ەلدىك، بىرلىك، قايرات، باق، اردىڭ
جاۋىز تاعدىر جويدى ءبارىن نە باردىڭ…
التىن كۇننەن باعاسىز ءبىر بەلگى بوپ،
نۇرلى جۇلدىز، بابام ءتىلى، سەن قالدىڭ!
جارىق كورمەي جاتساڭ دا ۇزاق، كەن-ءتىلىم،
تازا، تەرەڭ، وتكىر، كۇشتى، كەڭ ءتىلىم.
تاراپ كەتكەن بالالارىڭدى باۋىرىڭا،
اق قولىڭمەن تارتا الارسىڭ سەن، ءتىلىم!-

دەپ، تاريحتىڭ ەڭ كۇردەلى، تار جول تايعاق كەشۋ كەزىندە باسقا ءۇمىتتىڭ بارلىعى ۇزىلگەن كەزدە انا تىلىنە عانا سەنگەن. سەبەبى، مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاقتى ارقاشان ءتىرىلتىپ، ونىڭ ۇلت رەتىندە ساقتالىپ، تاريحتاعى تاعدىرىن شەشەتىن جانە ماڭگى جاساۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قۇدىرەتتى كۇش ونىڭ انا ءتىلى.
سوندىقتان، ۇلت پەن ەلدى بىرىكتىرىپ، مەملەكەتتىڭ ءتورت قۇبىلاسىن تۇگەندەۋ، مەملەكەتتىك تىلدەن باستالادى. سوندا ەل تاۋەلسىزدىكتى جان جۇرەكپەن تۇسىنە الادى جانە ونداعى بارلىق ۇلت پەن ۇلىس توتاليتارلىق پسيحولوگيادان ارىلىپ وزدەرىن ەركىن ەلدىڭ ازاماتتارىنداي سەزىنەدى. سەبەبى، ەركىندىك، تاۋەلسىزدىك دەگەن ءسوزدىڭ نەگىزى انا تىلدە سويلەپ، اتا ءداستۇردى دامىتۋدا جاتىر. ا.پۋشكيننىڭ، «…تىلگە سەنىڭدەر، بارلىق قۇدىرەت سوندا» دەيتىنى دە وسىدان بولار.
«الدىمەن ءسوز، سودان كەيىن ادام پايدا بولدى» دەيدى ەڭ كونە قاسيەتتى كىتاپتاردا. ءسوز، نەمەسە ءتىل – ول ادام پايدا بولۋىنىڭ العىشارتى. سوندىقتان دا قازاقتا «انا ءتىلى نەمەسە انانىڭ ءتىلى» دەيدى. كەزكەلگەن حالىق پەن ۇلتتىڭ قالىپتاسۋىندا جانە سولاردىڭ نەگىزىندە قۇرىلعان ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ دامۋىندا ونىڭ ءتىلى نەگىزگى ءرول اتقارادى. قازاقتا، «ونەر الدى قىزىل ءتىل» دەيدى. ياعني ءتىل – ول ونەر، ادەبيەت ت.ب. باسى. انا تىلگە، ياعني مەملەكەتتىك تىلگە وسى تۇرعىدان كەلگەندە عانا ءبىز ونىڭ قۇدىرەتىن تۇسىنە الامىز.
ەگەر تاۋەلسىز ەلدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتەمىز دەسەك – وندا الدىمەن مەملەكەتتىك تىلگە سەنىپ، ونى وسى مەملەكەتتىڭ تۇعىرى دەپ تانۋ كەرەك جانە ونى قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنا ەنگىزۋ مەحانيزمىن جاساپ، ونى ىسكە اسىرۋ قاجەت. سول كەزدە عانا بۇل باعدارلاما قوعام دامۋىنا قىزمەت ەتەدى. وكىنىشكە وراي، باعدارلامانىڭ جوباسىندا «قازاقستان حالقى»، «ءتىلدىڭ ءۇش تۇعىرلىلىعى» ت.ب. سياقتى ءتىل مەن ەتنولوگيانىڭ عىلىمي نەگىزى، ونىڭ ۇلت تاعدىرى مەن مەملەكەت دامۋىنداعى ءرولىن تۇسىنبەي، مەملەكەتتىك ءتىلدى ساياسي ساۋدانىڭ قۇرالىنا اينالدىرۋعا تالپىنعانداردىڭ ارەكەتتەرىن دارىپتەيتىن، وسى قۇجاتتىڭ ۇستانىمدارىنا قايشى جەرلەرى دە جەتكىلىكتى. سونىمەن قاتار، مىسالى پاريجدە ءجۇرىپ فرانتسۋزشا، نەمەسە تاشكەندە وزبەكشە سويلەمەگەن ادامنىڭ بولاشاعىنىڭ جوق ەكەنى بەلگىلى. ال، باعدارلامادا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدى ەلدەگى بارلىق ازاماتتارعا سول ەلدەردەگىدەي مىندەتتەۋدىڭ ورنىنا جالاڭ ساياسي ۇراندار باسىم. ناقتى ۇستانىمدار مەن پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلىپ، جۇيەلى مەحانيزممەن ىسكە اساتىن باعدارلامانىڭ عانا بولاشاعى بار..

ساياسي ەتيكەتتىڭ قاۋىپتىلىگى –
وندا ساتۋشى دا، ساتىپ الۋشى دا الدانادى…

ورىس ءتىلى ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق – ول ءتىلدىڭ قازاقستانداعى جاعدايى سلاۆيان رەسپۋبليكالارىنان دا ارتىق دەۋگە بولادى. بولاشاقتا دا ول بەلگىلى ءرول اتقارماق. بىراق، وسى ءتىل تۋرالى باعدارلامادا وعان دەگەن شىنايى قاجەتتىلىكتەن گورى بۇرىنعى يمپەريانىڭ شوقپارىن ۇمىتا الماعانداردىڭ تىرلىگىنە ۇقسايتىن ساياسي ەتيكەت باسىمىراق. ساياسي ەتيكەتتىڭ قاۋىپتىلىگى – وندا ساتۋشى دا، ساتىپ الۋشى دا الدانادى. جالپى تۇسىنە بىلگەنگە ورىس ءتىلىنىڭ مۇددەسىن قورعايتان رەسەي مەملەكەتى بار. ەندى وعان قوسىمشا تىركەسۋدىڭ قانشا قاجەتتىلىگى بار ەكەن؟ مەملەكەت تاراپىنان ورىس ءتىلى ماسەلەسىنىڭ باسقا دياسپورالاردىڭ تىلدەرىمەن بىردەي دەڭگەيدە بولۋى، «الا قويدى بولە قىرىقپايتىن» ادىلەتتى شەشىم بولادى.
بىزدە، ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنەن باستاپ، رەسەيدىڭ بىرنەشە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالدارى جۇمىس ىستەيدى. بۇل باعدارلاماعا رەسەيدە 80-ءشى جىلدارى جابىلعان 700-دەي قازاق مەكتەپتەرىن قايتا اشىپ، قازاقتار شوعىرلانعان ورىنبور، ومبى، استارحان قالالارى مەن ماسكەۋدە ۇلتتىق ۋنيۆەرستيتەتتەردىڭ، نەمەسە كبتۋ، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ فيليالدارىن اشۋدى ەنگىزۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، وسىنداي شارالاردى قىتاي مەن وزبەكستان دا ىسكە اسىرىپ، وسىلارعا قوسا تۇركيا، ەۋروپاداعى ت.ب. ەلدەردەگى ەلشىلىكتەر جانىنان قازاقتىڭ تاريحى، ءداستۇرى، مادەنيەتىمەن جاقىن تانىسىپ، انا ءتىلىن ۇيرەتەتىن تەگىن كۋرستار مەن باستاۋىش مەكتەپتەر اشۋدى باعدارلاماعا ەنگىزىپ، ىسكە اسىرۋ كەرەك.
قازاقستاننىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتتارىن¬داعى مەملەكەت مۇددەلەرىنىڭ نەگىزى مەملەكەتتىك تىلدەن باستالعاندا عانا ول ارقاشان ۇتىپ وتىرادى. سوندىقتان، قابىلداناتىن باعدارلاما وسىنداي پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلىپ، قازاقتار شوعىرلانعان جەرلەردە جانە شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ بارلىعىن قامتىپ جۇرگىزىلەتىن ناقتى شارالار كورسەتىلۋى قاجەت.
باعدارلاماعا رەسەيدىڭ شەتەلدەگى ەتنيكالىق ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرىن قولداۋ ساياساتىنىڭ تاجىريبەلەرى ەنبەي قالعان.

قاي ءتىلدى دە بولسا ۇيرەنۋ قاجەتتىلىكتەن تۋىندايدى…

جالپى قاي ءتىلدى دە بولسا ۇيرەنۋ قاجەتتىلىكتەن تۋىندايدى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ الدىمەن ءتاڭىر قازاق قىلىپ جاراتقاسىن، ودان كەيىن قازاقستاننىڭ ازاماتى بولعاسىن قاجەت. قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعدايىندا عىلىم، تەحنيكا، تەحنولوگيانى دامىتۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن تەرەڭ مەڭگەرۋ قاجەت. الەمدەگى عىلىمي-تەحيكالىق تەرميندەردىڭ 80-85 پايىزى اعىلشىن (ورىس تىلىندە 1-1,5%) تىلىندە، مەديتسينالىق تەرميندەردىڭ 90%-دان استامى لاتىن تىلىندە بولعاندىقتان ءبىز تۇپنۇسقامەن جۇمىس ىستەۋدى نەمەسە انا ءتىلدىڭ بايلىعىن پايدالانۋدى ۇيرەنۋىمىز قاجەت. Nature, Scantifiس American ت.ب. عىلىمي قۇندى باسىلىمدار قازاقشاعا تەز اۋدارىلىپ قوعام يگىلىگىنە اينالۋى كەرەك.
بىزدەگى ورىس-كەڭەستىك وقۋ جۇيەسىنە نەگىزدەلگەن بالا باقشا، ورتا مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى ءبىلىم مەن انا تىلدەن بەزگەن تاربيەنىڭ بۇگىنگى دەڭگەيىمەن قوعامدا عىلىمي-تەحنيكالىق ىلگەرىلەۋ بولمايتىنى بەلگىلى. ول، وسى ءبىلىم جۇيەسى مەن تاربيەنىڭ زامان تالابىنا ساي ەمەستىگىن كورسەتەدى. سوندىقتان، زامان تالابىنا ساي قوعام قۇرۋ – سول تالاپقا ساي ۇرپاق ءوسىرىپ، ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋدى تالاپ ەتەدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە باعدارلامانىڭ جوباسىندا اعىلشىن ءتىلى مەن قازاق تىلدەرى اراسىنداعى بايلانىس پەن اعىلشىن ءتىلىن تەرەڭ ۇيرەنۋگە بەلگىلى دەڭگەيدە كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك.
ۇلى تۋىندىلارداعى ءتىل بايلىقتارىن سالىستىعاندا ۋ.شەكسپير شىعارمالارىندا 16800 ءسوز، م.اۋەزوۆتە – 18600, ل.تولستويدا 20 مىڭداي ءسوز بار ەكەنى انىقتالعان. قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعى الەمدەگى ەڭ باي تىلدەردىڭ قاي-قايسىسىمەن دە تەڭ تۇرادى.

قازاق تىلىندە سويلەي الماۋدىڭ ءوزى –
باقىتسىزدىقتىڭ ءبىر ءتۇرى.

قازاق ءتىلى تۇركى ءتىلىنىڭ قىپشاق توبىنا جاتادى. قۇرىلىمىنا قاراي ول اگگليۋتيناتسياعا ۇشىرايتىن جانە امبەباپ (ۋنيۆەرسالنىي) تىلدەردىڭ قاتارىنا جاتادى. قازاق ءتىلىنىڭ دە، اراب ءتىلى سياقتى ۋنيۆەرسالدى ءتىل ەكەنىن رادلوۆ، مەلليورانسكي، امانجولوۆ ت.ب. بەلگىلى ماماندار دالەلدەگەن. كەزىندە اراب ءتىلى از عانا كوشپەندى بەدەۋيندەردىڭ ءتىلى بولدى. بىراق قىسقا ۋاقىت ىشىندە اراب ءالىپبيىن شىعارىپ، قاسيەتتى قۇراننىڭ تىلىنە اينالدى دا، الەمنىڭ جارتىسىنا تارادى. ارابتىڭ بەلگىلى اقىنى قىپشاق-ماملۇكتەر تۋرالى:

كوزى مەنەن كىرپىگىنە تۇركىلەردىڭ قاراشى،
تاڭداندىرعان، تامساندىرعان
سيقىرشىعا ساناشى.
تۇركىلەردىڭ بار سيقىرى -
كوزىندە ەمەس سوزىندە،
ناماز وقىپ تۇرعانداي عوي جىر
جازاتىن كەزىندە، -

دەپ قىپشاق (قازاق) ءتىلىنىڭ عاجايىپ گارمونياسىنىڭ سۇلۋلىعىنا تاڭ قالسا، رادلوۆ، «قازاقتار وزگە حالىقتاردان ايىرىقشا ءسوز مانەرلىلىگى، عاجايىپ شەشەندىگى، تاپقىرلىعىمەن دارالانىپ كوزگە تۇسەدى. ولار مۇدىرمەي، كىدىرمەي ەرەكشە ەكپىنمەن سويلەيدى. ءوزىنىڭ ويىن ءدال جانە ايقىن ۇعىندىرا وتىرىپ، ءوز ءسوزىن مانەرلەپ بەرە الادى. ءتىپتى اۋىزەكى سويلەسىپ وتىرعاننىڭ وزىندە ونىڭ سويلەمى مەن شۋماقتارى ۇيقاسىپ، ۇيلەسىپ كەتەتىندىگى سونشاما، ناعىز ولەڭ ەكەن دەپ قالاسىڭ» دەيدى. وسىنداي تاماشا تىلدە سويلەي الماۋدىڭ ءوزى باقىتسىزدىقتىڭ ءبىر ءتۇرى. ەگەر بۇگىندە IQ-ءدى قازاق تىلىندە جۇرگىزەتىن بولسا، وندا «قازاق بولىپ جازىلمايمىن» دەيتىن قيسىقاۋىزدار مەن مەملەكەتتىك تىلگە قارسى بولعان دەپۋتاتتاردىڭ حاديستەردە ايتىلاتىن ەسەكتىڭ ارتىن جۋعا دا جاراماي قالاتىنى بەلگىلى. ال، قازاققا جۇماق انانىڭ تابانى مەن انا تىلىندە سويلەۋدە ەكەنىن تۇسىنەتىن كەز كەلدى. سەبەبى، انا ءتىلىن اياقاستى ەتكەن ەلدىڭ تاريحتىڭ تابانىنىڭ استىندا قالاتىنى بەلگىلى.
سونىمەن قاتار، جوبادا مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ ورتاسىن قالىپتاستىرۋ مەحانيزمى، ياعني ونداعى اتا-انا مەن بارلىق ازاماتتاردىڭ، بالا-باقشا، مەكتەپ … ەلشىلىكتەر، ەلدەگى بارلىق كومپانيالار (شەتەلدىك كومپانيالار دا) مەن مەكەمەلەردىڭ ماقسات-مىندەتتەرىن جالپىلاما تۇردە ەمەس، ناقتىلاپ بەرىپ مىندەتتەۋ قاجەت.
ءتىل - ول عىلىم، ادامدار اراسىنداعى بايلانىس قۇرالى، ۇلتتىڭ جانى. ءتىلدى عىلىم رەتىندە تەك سول سالانىڭ ماماندارى عانا تۇسىنەدى. شەنەۋنىكتەر ونى تەرەڭ تۇسىنبەيدى جانە ءتۇسىنۋى دە مىندەت بولماس. جوبادا، ونى ىسكە اسىراتىن مينيسترلىكتەر ءتىزىمى بەرىلگەنمەن، ونى زەرتتەيتىن، يگەرۋ مەتوديكالارى مەن سوزدىكتەردى دايىندايتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى كورسەتىلمەگەن. سونىمەن قاتار، وسى ماسەلەنى ۇيلەستىرەتىن ناقتى مەكەمە دە بەلگىسىز. مىسالى، فرانتسيادا وتكەن عاسىردىڭ 60-شى جىلدارى قازىرگى بىزدەگىدەي ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ءتىل اكادەمياسىن قۇردى. قازىر بۇل اكادەميا لۋۆر، ەيفەل مۇناراسىمەن قاتار اتالاتىن كەرەمەتتىڭ بىرىنە اينالدى. تىلدەردىڭ اينالاسىنداعى بارلىق ماسەلەنى تەرەڭ زەرتتەپ ۇيلەستىرۋ ءۇشىن بىزگە دە ءتىل اكادەمياسىن اشۋ قاجەت.

نەگىزگى ماقساتى ەلدەگى ادام كاپيتالىن دامىتۋ بولىپ تابىلاتىن حالىقارالىق ادام ينستيتۋتى وسى باعدارلاما اياسىندا قازاق تىلىندەگى جاريالانباي، اۋىزەكى قولدانىستا جۇرگەن سوزدەر، جەرگىلىكتى ديالەكتىلەر، كۇندەلىكتى قولدانىستان شىققان كونە سوزدەر، جاڭا سوزدەر ت.ب. بارلىق سوزدەردى جيناۋعا كىرىستى. وسى ءىس بويىنشا ۇسىنىس بەرەمىن دەۋشىلەر haikz@mail.ru پوشتاسى مەن + (727) 2931588 تەل./فاكس، +7015220404 ۇيالى تەلەفوندارىنا حابارلاسۋعا بولادى. اۆتورلاردىڭ بارلىق قۇقىقتارى ساقتالادى

“جاس قازاق ءۇنى” گازەتى