• سامميت وتكەن 26 جەلتوقسان رەسەيدە قارالى كۇن بولىپ جاريالاندى
• المازبەك اتامباەۆ كەدەندىك كودەكسكە قول قويۋدان باس تارتتى
• الەكساندر لۋكاشەنكو سامميتكە كەلمەدى
• سارگسياننىڭ وداققا نە ءۇشىن قوسىلعانى بەلگىلى بولدى
• ەاەو كىمگە، نە بەردى؟

******************************************************************************

كۇنى كەشە عانا رەسەيدىڭ پەتەربور قالاسىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرى باسشىلارى باس قوستى. ورىس تەرريتورياسىندا كەزەكتى رەت وتكىزىلىپ وتىرعان جيىننىڭ ساياسي شيەلەنىستەرى كوپ بولدى. سولاردىڭ ءبىرسىپىراسىن شولىپ وتەلىك.

سامميت وتكەن 26 جەلتوقسان رەسەيدە قارالى كۇن بولىپ جاريالاندى

اۋەلى سامميت وتەردەن ءبىر كۇن بۇرىن رف قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ۇشاعى قارا تەڭىزدىڭ ۇستىندە اپاتقا ۇشىراپ, 8 ەكيپاجدى قوسقاندا بارلىعى 92 ادام قازا تاپتى. بۇل سيرياداعى ورىس اسكەريلەرىنە جاڭا جىل الدىندا كونتسەرت قويۋعا بارا جاتقان ارتىستەر ەدى.

اپات بولعان كەزدە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سامميتكە كەلىپ قويعان بولاتىن. رەسەيلىك ارىپتەسى ەكەۋى جۋرناليستەر الدىنا شىعىپ، قازا تاپقانداردىڭ تۋىس-تۋعاندارىنا كوڭىل ايتتى. 26 جەلتوقسان رەسەيدە قارالى كۇن بولىپ جاريالاندى.

ايتا كەتەيىك، وسىنىڭ الدىندا ماسكەۋدە رەسەي، تۇركيا جانە يراننىڭ باسقوسۋى بولاردان ءبىر كۇن بۇرىن رەسەيدىڭ تۇركياداعى ەلشىسىنە قاستاندىق جاسالعان ەدى. بۇل جولعى سامميت تە تىنىش وتكەن جوق. بالكىم بۇل جاي عانا سايكەستىك بولار.

بەلورۋس-قىرعىز دەمارشى

دەسە دە سوڭعى ۋاقىتتا تىم ساياسيلانىپ كەتكەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءسامميتى كەيىنگە شەگەرىلمەدى. ءوتتى. تەك بەلورۋسسيا پرەزيدەنتى بۇل سامميتكە قاتىسپادى.

بۇل جولى ەاەو-نىڭ جاڭا كەدەندىك كودەكسىنە قول قويىلۋى كەرەك ەدى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستان، رەسەي، قىرعىزستان جانە ارمەنيا پرەزيدەنتتەرى وداقتىڭ 2 جىلدىق جۇمىسىن قورىتىندىلادى. وداقتى العاش قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى الەكساندر لۋكاشەنكو سامميتكە مۇلدە كەلمەدى. بۇل ارينە مينۋس ءبىر.

«Dw.com» اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، الەكساندر لۋكاشەنكو شاقىرتۋدى قابىلداماعان. بەلورۋسسيا باسشىسىنىڭ نە ءۇشىن سامميتكە كەلمەگەنى تۋرالى مينسك ەشقانداي مالىمەت تاراتپاعان.

سوندىقتان لۋكاشەنكونىڭ جوقتىعىن ءپۋتيننىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى: «قايتالاپ ايتامىن، بارلىق قۇجاتتار تاراپتارمەن الدىن الا كەلىسىلگەن. سامميتكە قاتىسۋشى ەلدەردىڭ باسشىلارى قول قويعان سوڭ، الەكساندر لۋكاشەنكوعا جىبەرىلەدى. ول سول جاقتان قول قويادى».

ەستەرىڭىزدە بولسا، ەاەو-نىڭ ارمەنيادا وتكەن سامميتىنە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەكى مارتە بارماي قويعان بولاتىن. بۇل وداقتاستاردىڭ ورتاق كەلىسىمدەرىنىڭ جوقتىعىن اڭعارتسا كەرەك.

ايتپاقشى، پەسكوۆ اسىعىس مالىمدەمە جاساعان ەكەن. تاراپتاردىڭ جاڭا كودەكس تولىق قولدامادى. قىرعىزستان پرەزيدەنتى اتامباەۆ كودەكسكە قول قويۋدان باس تارتتى. ال ەەك مۇشەسى تيگران ساركيسيان اتامباەۆتىڭ تولىق كەلىسىم بەرمەۋىنىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ،  وداق اياسىندا اشىق كەدەندىك جۇيە ىشكى نارىققا ءتيىمسىز ەكەندىگىن ايتقان.

وداق رەسەي مۇددەسىنە عانا جۇمىس جاساپ وتىر

ەستەرىڭىزدە بولسا، بيىل مامىر ايىندا استانادا وتكەن ەاەو سامميتىنە قاتىسقان اتامباەۆ پەن لۋكاشەنكو وداقتىڭ جۇمىسى جۇرەلەپ تۇرعانىن ايتىپ، شامدانعان ەدى. باتكانىڭ بازىناسىن سوزبە ءسوز بەرگەندى ءجون كوردىك: «كاك بى ناشە وبەدينەنيە ني ەۆوليۋتسيونيروۆالو - سناچالا تاموجەننىي سويۋز، پوتوم ەدينوە ەكونوميچەسكوە پروسترانستۆو، سەيچاس ەاەس - كوليچەستۆو تورگوۆىح وگرانيچەني نە يزمەنيلوس، تاك ي وستالوس نا ۋروۆنە 600. بولەە توگو - پوسلە پودپيسانيا دوگوۆورا ناش ۆنۋترەنني تورگوۆىي وبوروت تولكو پاداەت».

راس، ەاەو قۇرىلعان العاشقى جىلى تاۋار اينالىمى 26%-عا، ودان كەيىنگى جىلى 30%-عا قۇلدىراعان. سونداي-اق، وداقتاس سانالاتىن قازاقستان مەن ارمەنيا نەمەسە بەلورۋسسيا مەن قىرعىزستان اراسىندا ساۋدا ساتتىق مۇلدە جوق. بۇل ءوز كەزەگىندە ەاەو-نىڭ ساياسي ماقساتتا ءام رەسەيدىڭ مۇددەسىنە قۇرىلعاندىعىن دالەلدەيدى. سەبەبى، وداقتاس ەلدەردىڭ تاۋارلارى تەك رەسەي تەرريتورياسى ارقىلى عانا وتەدى ەكەن. مۇنى «موسكوۆسكي كومسومولەتس» باسىلىمى جازىپ وتىر.

ءتىپتى ارمەنيانىڭ وداققا قوسىلۋداعى اۋەلگى ماقساتى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن عانا بولعانىن سەرج سارگسيان استانادا ايتقان ەدى. «ليبو پروسترانستۆو ەاەس بۋدەت راسسماتريۆاتسيا ناشيمي مەجدۋنارودنىمي پارتنەرامي كاك زونا ەكونوميچەسكوي ستابيلنوستي ي بەزوپاسنوستي، كۋدا موجنو ينۆەستيروۆات. ليبو ۆسە بۋدۋت يسحوديت يز توگو، چتو تۋت پەرمانەنتنىە وچاگي ناپرياجەنيا ي رازدورا»,-دەدى ارمەنيا باسشىسى. ءتىپتى ء«ازىربايجاننىڭ قاراباقتاعى اسكەرى ەاەو-عا قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر» دەدى. وكىنىشكە وراي سارگسياننىڭ ءۇمىتى تاۋلى قاراباق جانجالىنا كەلگەندە اقتالمادى. الياستاعى ەكى ەل ءازىربايجاندى قولدادى.

سونىمەن كەدەندىك كودەكس دەگەن نە؟

جاڭا كەدەندىك كودەكستى قابىلدايتىن بولسا، مەملەكەتارالىق ساۋدا-ساتتىق ءبىر جولعا قويىلاتىن قۇسايدى. «بۇل كەدەندىك پروتسەدۋرالاردى جەڭىلدەتۋ، بيۋروكراتيانى ازايتۋ، كەدەندىك راسىمدەۋدى وڭتايلاندىرۋ سەكىلدى ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»،-دەيدى ەەك ساراپشىلارى.

ءجا، سونىمەن پەتەربورداعى سامميتكە لۋكاشەنكونىڭ كەلمەۋى كەسىرىنەن كەلەر جىلعى وداق باسشىسىنىڭ كانديداتۋراسى دا بەكىتىلمەدى. وسى جولى ەاەو-نىڭ ەندىگى توراعاسىن داۋىسقا سالۋى كەرەك ەدى، الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ جوقتىعى بۇل ءراسىمدى 2017 جىلدىڭ ساۋىرىنە دەيىن شەگەردى.

ەاەو كىمگە، نە بەردى؟

قازاقستان ەاەو-داعى پوزيتسياسىن جوعالتىپ جاتىر، دەپ جازادى «radiotochka.kz» پورتالى. ءسوزىمىز سۇيىق شىقپاس ءۇشىن ساندار سويلەسىن. 2016 جىلدىڭ 10 ايىنداعى كورسەتكىشتەرگە سۇيەنسەك، وداقتاعى تاۋار اينالىمى 20%-عا، ەكسپورت  25%-عا قۇلدىراعان.

ال رەسەي مەن بەلورۋسسياعا ساتىلعان شيكى مۇنايدىڭ كولەمى بار بولعانى 44 ميلليون دوللاردى قۇراپتى. بۇل سوما بىلتىر 506 ميلليون دوللار بولعان.

سونداي-اق، 872 توننا سيرەك كەزدەسەتىن مەتالل ساۋدالاي وتىرىپ، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا  251 ملن دوللارعا از پايدا تاۋىپتىق.

10 ايلىق ەسەپ بويىنشا التىن ەكسپورتىنان تاپقانىمىز 14 ميلليوننان از بولعان. بىلتىرعى جىلى بۇدان 13 ەسە كوپ نەمەسە 170 ميلليون دوللارعا ارتىق پايدا تاپقان ەدىك.

ءتۇيىن: ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا دەگەن سەنىمسىزدىكتى ەندىگى وداق باسشىلارىنىڭ وزدەرى دە ايتا باستادى. لۋكاشەنكونىڭ ءسامميتتى ەلەمەۋى مەن اتامباەۆتىڭ كىدىرىسى ءسامميتتىڭ ءسانى كەتە باستاعانىنىڭ ايقىن دالەلى بولدى. ەندىگى سامميت قايدا وتەتىنى جانە توراعالىققا باستى ۇمىتكەر كىم ەكەندىگى ازىرگە بەلگىسىز.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz