جازۋشى كارىباي احمەتبەكوۆ ارامىزدان كەتكەلى 10 جىل

بەلگىلى جازۋشى كارىباي احمەتبەكوۆ ومىردەن وتكەلى ون جىل بولدى. وسى ۋاقىت ىشىندە ونىڭ شىعارمالارىنىڭ نەگىزگىلەرى ءتورت تومعا جيناقتالىپ باسىلىپ، وقىرمان قولىنا ءتيدى. ءبىرىنشى تومىنا – «قاسىرەت»، ەكىنشى تومىنا – «اقدالا» روماندارى، «ەگىز قالا»، «سىي ورامال» اتتى ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى تومدارىنا حيكاياتتارى مەن اڭگىمەلەرى ەنگەن. دارا دارىندى، قالامى قارىمدى قالامگەردىڭ شىعارماشىلىعى جايىنداعى ماقالالار مەن قالامداستارىنىڭ، تۋىستارىنىڭ، دوستارىنىڭ اياۋلى ازامات، كورنەكتى جازۋشى حاقىنداعى ەستەلىكتەرىنەن قۇراستىرىپ، ورىنكۇل احمەتبەككەلىنى «كادىرى بولەك كاراعاڭ. كارىباي احمەتبەكوۆ تۋرالى» اتتى جيناق شىعاردى. قالامگەردىڭ ەكىنشى رۋحاني عۇمىرىنداعى وسىناۋ ماڭىزدى وقيعالار حاقىندا باسپاسوزدە پىكىرلەر ايتىلىپ، جازۋشىنىڭ بەينەسى مەن تۋىندىلارى وقىرمان ساناسىندا جاڭعىرتىلىپ ءجۇر. تۋعانىنا جەتپىس جىل تولۋى ونىڭ ءوزىنسىز اتالدى. ەندى مىنە، ارامىزدان كەتكەنىنە دە ون جىلعا اينالىپ بارادى. وسىعان وراي ءبىز، كارەكەڭنىڭ وقىرماندارى، ونى، ونىڭ شىعارماشىلىق قىزمەتىن تاعى ءبىر ەسكە الىپ وتىرمىز.

كارىباي احمەتبەكوۆ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس قارساڭىندا دۇنيەگە كەلدى. اعالارى قان مايدانعا، اكەسى ەڭبەك مايدانىنا اتتانىپ، اپكەسى مەن انالارى تىل مايدانىندا بەلدەرىن جازباي جۇمىس ىستەگەن كەزدەردە قوس ءسابي –تەتە اعاسى ەكەۋى ۇزاقتى كۇن تالاي ء«ۇي قاماعىن» باستان كەشكەن. سوسىن اكەسى الدەبىر قيىردا سۇيمەنمەن تاس بۇزىپ، كەن قازىپ، سوعىس مۇقتاجىن قامتاماسىز ەتكەن اۋىر ەڭبەك مايدانىنان كەلدى. شايقاس دالالارىنان ءبىر اعاسى قايتپادى، ءبىر اعاسى سوناۋ سوۆەت-فين سوعىسىنىڭ، ودان سوۆەت-گەرمان سوعىسىنىڭ قاندى مايداندارىن كەشىپ، فاشيستەردى جەڭگەننەن كەيىن ءبىر-اق ورالدى. سودان سوڭ ەس ءبىلۋ، ەسەيۋ، مەكتەپ ءبىتىرىپ، قويشى تاياعىن ۇستاۋ، ودان جوعارى ءبىلىم الىپ، ەڭبەككە ارالاسۋ كەزەڭدەرى ساباقتاسا جالعاسىپ جاتتى.

سانالى عۇمىرىن كارىباي احمەتبەكۇلى قازىرگى اعا ۇرپاقپەن بىرگە، بۇگىندە توتاليتارلىق ءداۋىر دەپ اتالاتىن قاساڭ كەزەڭدە وتكىزدى. ياعني كارەكەڭ دە، سول كەزدىڭ يلانىمىمەن ايتقاندا, كوممۋنيستىك قوعام قۇرىپ جاتقان زاماندا ءومىر ءسۇردى، تيىسىنشە، جارقىن بولاشاق ورناتۋ جولىندا ەل قاتارلى ادال ەڭبەك ەتتى. قالامىنىڭ قايراتىمەن سول جولداعى كەمشىلىكتەردەن ارىلۋعا ۇندەدى. حالىق شارۋاشىلىعىنداعى بۇرمالاۋلاردى، تابيعاتتىڭ بۇزىلۋىنا اپارا جاتقان قيعاشتىقتاردى ءدال اجىراتىپ، دابىل قاقتى. قاي ماسەلەنى بولماسىن ءار كەز تەرەڭ زەرتتەپ، سىندارلى كوسەمسوز تىلىمەن جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىندى. ءسويتىپ، ەل مەن جەرگە ءتونىپ كەلە جاتقان جاھاندىق پروبلەمانىڭ وڭ شەشىمىن تابۋىنا اتسالىسۋدى كوزدەدى. الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق تىنىس-تىرشىلىككە كوركەم زەرتتەۋ جۇرگىزدى، ءومىر تۇيتكىلدەرىنىڭ استارىن اشتى. كەلىسىمسىز وزگەرىسكە ۇشىراپ بارا جاتقان رۋحاني دۇنيەگە، ونىڭ باستى ءتىنى ءتىل ماسەلەسىنە ءۇڭىلىپ، سەبەپ-سالدارىن ىزدەدى. بۇلار جونىندە توتاليتارلىق ءداۋىردىڭ سوناۋ سىرەسىپ تۇرعان كەزەڭىنىڭ وزىندە باسپاسوزدە اشىنا ماسەلە كوتەردى. سوعان بايلانىستى الدىنا تارتىلعان قوعامدىق-ساياسي ءومىر شىندىعى وعان بارشا جۇرت جابىلىپ ورناتىپ جاتقان كوممۋنيستىك قوعام تۇسىنداعى بيلەۋشىلەردىڭ مۇنداي شارۋالارمەن شۇعىلدانۋعا مۇددەلى ەمەس ەكەنىن كورسەتتى...

تۇپتەپ كەلگەندە، ادامزاتتىڭ باقىت تۋرالى ۇعىمىنا تولىق جاۋاپ بەرە الاتىن كوممۋنيستىك قوعام حاقىندا جازۋشىلار ون توعىزىنشى عاسىردا-اق قيالداي باستاعانى ءمالىم. ماسەلەن، روماندارىن شۇلىق توقىعانداي جەڭىلدىكپەن جازعان اۆرورا ديۋدەۆان (جورج ساند) كوممۋنيزمدى ارماندادى، ءومىر قاتالدىقتارىنان ءوتىپ, ولمەس تۋىندىلار بەرگەن دجەك لوندون سونداي ارمان جەتەگىمەن سوتسياليستىك پارتيا قاتارىندا بولىپ كوردى. الايدا ولاردىڭ زامانىندا كوممۋنيزم قيالداعى عانا قوعام بولاتىن. ونى ورناتۋدىڭ ناقتى قادامى ءبىزدىڭ ەل دە قۇرامىندا بولعان يمپەريادا جيىرماسىنشى عاسىردا جاسالدى. بىراق بۇل قاتال، قاتىگەز، قاسىرەتى مول، باستاپقى ماقساتىنان بۇرمالانعان قاندى تاجىريبە تۇرىندە كورىنىس تاپتى. مۇنى شىعارماشىلىق تۇيسىگىمەن تانىپ-ءبىلىپ جۇرگەن جازۋشى كارىباي احمەتبەكوۆ دەموكراتيانىڭ العاشقى لەبى ەسە باستاعاننان-اق جاڭا تۇرپاتتا كەستەلەنەتىن كولەمدى كوركەم پولوتنو جاساۋعا وتىردى. بيلەۋشى پارتيا اۋەلى جاريالىلىق ساياساتىن جاريا ەتىپ، ارتىنشا قايتا قۇرۋ ساياساتىن كوتەرگەن ۇراندارىمەن ەلىمىزدە دەموكراتيالىق جاڭارۋلارعا جول اشقانى ءمالىم. وسى شاقتى كارەكەڭ «قاسىرەت» رومانىن جازۋعا باتىل پايدالانعان ەدى. ونىڭ اتالمىش شىعارماسى سول كەزەڭدە، بيلىكتەگى پارتيانىڭ قايتا قۇرۋ ساياساتى جۇزەگە اسىرىلا باستاعان جىلدارى جازىلىپ، رەسپۋبليكامىز مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعانعا دەيىن-اق جارىق كورگەن بولاتىن.

بۇل كوممۋنيستىك قوعام قۇرۋ ۇرانىمەن ادام قۇقتارىن اياقاستى ەتكەن سولاقاي باستىقتار مەن بەلسەندىلەردىڭ كەلەڭسىز دە سۇرقيا ءىس-ارەكەتتەرى سالدارىنان حالىق تارتقان قيىن-قىستاۋ اۋىر تىرشىلىكتى، زوبالاڭ جىلدارى باستان كەشكەن قايعى-قاسىرەتتى جانە بەرتىنگى، توقىراۋ دەپ تاڭبالانعان كەزەڭدەگى ءومىر كورىنىستەرىن ارقاۋ ەتكەن كۇردەلى تۋىندى ەدى. وندا قازىرگى زامانعى تىنىس-تىرشىلىكتىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن، اۋىلدان شىعىپ, قالاعا كەلگەن، بىراق تۋىپ-وسكەن توپىراعىنان قول ۇزبەگەن باس كەيىپكەرلەرىنىڭ ءومىر جولدارىن، سونداي-اق ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ كەشكەن عۇمىرىن شەگىنىستەر جاساپ سۋرەتتەۋ ارقىلى كەڭەستىك ساياسات جابىق تاقىرىپقا اينالدىرعان بەلەستەر اقيقاتى اشىلادى. ايگىلى وتىز ەكىنشى جىلعى اشارشىلىق پەن وتىز جەتىنشى جىلعى جازىقسىز جازالاۋلاردىڭ ادام تاعدىرىن قالاي ويىنشىق ەتكەنى اڭگىمە بولادى. ەل باسىنان كەشكەن زاۋالدى كەزەڭدەر مەن ونىڭ سوڭىن الا كەلگەن سوعىس كەزىندەگى تىرشىلىك اششى شىندىعىمەن بەينەلەنەدى. جازىقسىز حالىق جاۋى اتانعان، سول قاۋىپتى اتاقتىڭ جامالۋى سالدارىنان ءتىپتى جەر قوينىنا جاقىندارىن دا جاسىرىن بەرۋگە ءماجبۇر ەتكەن احۋالدان وتكەن، سونداي-اق دۇلەي اشارشىلىق اپاتىنان ازەر امان قالعان كەيىپكەرلەردىڭ تاقسىرەتتى تاعدىرلارى وقىرمان الدىنا بۇكپەسىز تارتىلادى. رومان جاڭا زاماندا جاسالعان ءىرى كولەمدەگى توناۋشىلىقتى – ءتۇن جامىلىپ كەلگەن بىرنەشە الىپ جۇك ماشيناسىنىڭ جايلاۋداعى شوپان كيىز ءۇيىن جاندارىمەن قوسا اۋىر دوڭگەلەكتەرىمەن تاپاپ ءوتىپ، وتارداعى كۇللى مالدى تيەپ اكەتۋىن جۇزەگە اسىرعان قاندى قىلمىس سۋرەتىمەن اياقتالادى. بۇل قۇددى تۇبەگەيلى جاڭا وزگەرىس الدىنداعى قوعامدا كىشكەنتاي ادامدارعا ءتونىپ كەلە جاتقان زاۋال ۇسقىنىن بەينەلەيتىن، الداعى قاتەر حاقىندا بارلىعىمىزعا جاسالعان ەسكەرتپە ىسپەتتى سۋرەت. ودان ارعى وقيعالاردىڭ قالاي وربىگەنىن روماننىڭ كەلەسى كىتاپتارىنان وقىساق دەگەن ىنتىزارلىق ويانادى...

وسىناۋ تاقىرىبى وتە اۋقىمدى «قاسىرەت» رومانىنىڭ قۇرىلىمى قاراپايىم دا كۇردەلى. روماندى قۇراعان بەس تاراۋ (اۆتور قولدانىسىندا – باياندار) تەلەگەي تەڭىزگە قۇياتىن كوپتەگەن وزەندەردىڭ ءبىر پاراسى عانا سەكىلدەنەدى. ايدىن شالقارعا قاراي اققان كوپ سۋدىڭ باسقالارى ءتارىزدى وزگە دە تاراۋلار – تۋىندى بەدەرىن ايقىنداي تۇسەتىن جاڭا باياندار – روماننىڭ كەزەكتى كىتاپتارىن قۇرايتىنىنا شاك كەلتىرمەيسىز. جالپى، شىعارمادا قولدانىلعان ادەبي ءتاسىل – قازىرگى زامان مەن ارتتا قالعان قايعىلى كەزەڭدەردى ساباقتاستىرا وتىرىپ سۋرەتتەۋدىڭ، سونداي-اق وقيعانىڭ مالشى اۋىلىنا جاسالعان قاراقشىلىقپەن تامامدالۋىنىڭ ءوزى تۋىندىنىڭ جالعاسى بار ەكەنىنە مەڭزەيدى. بىراق اۆتور روماننىڭ وزگە بولىمدەرىن جازىپ ۇلگەرمەدى. اۋەلدە، ىڭعايى، ازداپ تىنىس الىپ، شاپشاڭ وزگەرىپ جاتقان قوعامدىق قۇرىلىستىڭ دامۋ بارىسىن، ىقتيمال كەيىپكەرلەرىنىڭ سونداي احۋال تۇسىنداعى ءىس-ارەكەتىنىڭ اۋجايىن زەردەلەي ءتۇسۋدى مۇرات ەتسە كەرەك. ولاي دەيتىنىمىز، رومان جارىق كورگەننەن كەيىن ورناعان مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ول ەكى تومدىق ماقالدار جيناعىن دايىنداۋمەن شۇعىلداندى. ولاردى جيناقتاۋ، سۇرىپتاۋ، جاڭاشا جۇيەلەۋ، ساراپتاۋ, ءسوز جوق، كوپ كۇش-جىگەر جۇمساۋدى تالاپ ەتتى جانە، ارينە، تالاي ۋاقىتىن الدى. ال سودان كەيىن ويدا جوقتا ۇشىراسقان جەكە باسىنىڭ تراگەدياسى (ونىڭ ەرجەتىپ، جاۋاپتى قىزمەت اتقارا باستاعان ۇلكەن ۇلى جول اپاتىنان قازا تاپقان ەدى) شىعارماشىلىق جوسپارلارىن ەرىكسىز كەيىنگە ىسىردى... وسىنداي سەبەپتەرگە بايلانىستى شىعار، «قاسىرەت» رومانىن قۇراعان بايانداردىڭ ودان ءارى قالاي تۇزىلەتىنى، ويلى زامانداسىمىزدىڭ كۇندەلىكتى تىنىس-تىرشىلىگى كورىنىستەرىنەن باستالىپ ءومىردىڭ قاسىرەتتى قىرتىستارىنا تەرەڭدەگەن، ودان تاعى دا جاڭا زاماننان سىر شەرتكەن وسىناۋ تارام-تارام سۋرەتتەردىڭ تۋىندىنىڭ باسقا كىتاپتارىندا قالاي بەدەرلەنىپ, جالعاسىن تاباتىنى بەلگىسىز بوپ قالدى. ءتىپتى بۇلار جايىنداعى جوسپار دا جازباشا جاسالماعان كۇيى، تەك ويدا بولعان سياقتى. دەگەنمەن قولعا تيگەن وسى قوماقتى شىعارما قوزعاعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، شارۋاشىلىق، تۇرمىستىق، ۇلتتىق، ءتۇرلى رەڭكتى احلاقي ماسەلەلەر رومانداعى ۇتىمدى، تولىمدى جاسالعان بەينەلەر ارقىلى وقىرمانىن تولعاندىرىپ، كىم-كىمگە دە ۇلكەن وي سالادى.

قوعام مۇددەسىن تەرەڭنەن قوزعاۋ ۇلگىسىن جازۋشى كارىباي احمەتبەكۇلى سوۆەت زامانىندا-اق ءوزىنىڭ قالا مەن اۋىل ادامدارىنىڭ قيلى تىنىس-تىرشىلىگىنەن جازعان اڭگىمە-پوۆەستەرىندە، اسىرەسە 70-ءشى جىلدارى «اقدالا»، «القاكول» اتتى ەكى كىتاپ بولىپ جارىق كورگەن رومان-ديلوگياسىندا كورسەتكەن بولاتىن. ديلوگيا ۋاقىتىندا جاقسى باعالاندى. ەكى ءبولىمدى «اقدالا» رومانى بولىپ قايتا باسىلدى. ورىسشاعا اۋدارىلىپ جاريالاندى. تۋىندىنىڭ كوركەمدىك ىزدەنىستەرىنە ادەبيەتتانۋشىلار تاراپىنان ءجىتى نازار اۋدارىلىپ، كاسىبي تۇرعىدا تالداندى. اۆتوردىڭ باسشى قىزمەتتە جۇرگەن كوممۋنيست بەينەسىن جاساۋداعى شىعارماشىلىق جەتىستىگى سوۆەت وداعىنىڭ باس قوعامدىق-ساياسي جانە ادەبي گازەتتەرىندە اتاپ ايتىلدى، ماداقتالدى. روماننىڭ باس كەيىپكەرى بوپ تابىلاتىن اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بەينەسى ءساتتى سومدالعانىنا سۇيسىنىسپەن كوڭىل ءبولىندى. ول ناعىز ەل قامىن ويلاعان، جاس تا بولسا كەمەل وي تۇيە الاتىن، ءادىل دە ادال، جىگەرلى باسشى تۇرىندە بەينەلەندى. ول ەڭبەكشىلەرگە ءاردايىم قامقورلىق جاساپ جۇرەدى. اۋداننىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋدى ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىندا ءوزىن بايىپتى دا بىلگىر باسشى رەتىندە كورسەتەدى. جالاڭ كورسەتكىشتەر قۋدى قۋاتتامايدى، ادال ەڭبەك يەسىن قولدايدى. جەر بايلىعىن ىسىراپ ەتپەي، پاراساتپەن پايدالانۋ جاعىندا. اۋىل شارۋاشىلىعىن عىلىمي نەگىزگە سۇيەنىپ باسقارۋدى مۇرات ەتەدى، سوعان قول جەتكىزۋگە تىرىسادى. اۋدان پروبلەمالارىن كۇللى ەل اۋقىمىندا جاسالىپ جاتقان ءىس-ارەكەتتەرمەن بايلانىستا قارايدى. ناقتى شارۋاشىلىقتىڭ وتىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ جۇرگەن جەرلەستەرىنەن، ەلدىڭ، جەر-سۋدىڭ، مالدىڭ جاي-كۇيىن جاقسى بىلەتىن تاجىريبەلى شوپانداردان ءوزى دە شارۋاشىلىق باسقارۋعا قاجەت كوپ نارسە ۇيرەنەدى. كارەكەڭ كوركەم بەينەسىن جاساعان اۋدان باسشىسى وسىنداي ادام. وسى زاماناۋي قايراتكەردىڭ اينالاسىندا روماننىڭ سيۋجەتى دە ءوربيدى.

كەشەگى سوتسياليستىك دەپ اتالاتىن ءداۋىردى تارك ەتكەن قازىرگى زاماندا ءسوتسياليزمنىڭ جەتەكشى كۇشى بولعان پارتيا ۇيىمدارىنا دا، ولاردىڭ باسشىلارىنا دا، ءتىپتى كوممۋنيست اتاۋلىعا دا نەمقۇرايدى قاراۋ ۇيرەنشىكتى جايتكە اينالدى. تالايلار ولاردان اشىق جەركەنەتىن بولدى. الايدا، ەستى ەرەسەك ۇرپاقتىڭ باسىم كوپشىلىگى بىلەدى، ۋاقىتىندا ەلىمىزدە «زامانىمىزدىڭ اقىل-ويى، ار-وجدانى» اتالعان بيلەۋشى ساياسي ۇيىمعا دەگەن كوزقاراس مۇلدەم باسقاشا ەدى. زامانىنا قاراي امالى شىعار، دەگەنمەن مىنا اقيقاتقا ءمان بەرگەن ءجون: قالايىق، قالامايىق، وتكەن عاسىرداعى ەل ءومىرى نەگىزىنەن سولاردىڭ جەتەكشىلىگىمەن ءوتتى. جەتپىس-سەكسەن جىل بويعى كۇللى تىنىس-تىرشىلىك، سانا-سەزىم ورىسىندە سولار قاتىسپاعان قالتارىس جوقتىڭ قاسى. ويتكەنى ولار، «ەرتەگىنى شىندىققا اينالدىرۋ» ءۇشىن جاندارىن سالعان رەۆوليۋتسياشىل اعا ۇرپاقتىڭ جالعاسى ەكەندىكتەرىن ماقتان تۇتاتىن كوممۋنيستەر، جالپاق ەلدىڭ بارشا تىرشىلىك كوزىن، دامۋ بارىسىن، اعۋ ارناسىن قولدارىندا ۇستاپ تۇرعان. «اقدالا» رومانىنىڭ باس قاھارمانى دا سونداي جاندار قاتارىنان ەكەنى داۋ تۋعىزبايدى. ول مال شارۋاشىلىعى ايماعىنداعى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ باسشىسى رەتىندە، سول كەزدە تەك ءبىزدىڭ ەل عانا ەمەس، بارشا سوتسياليستىك لاگەر ءپىر تۇتقان كوسەم ايتقانداي، بۇقارانىڭ كوڭىل-كۇيىن، ونىڭ شىنايى مۇۇتاجدىقتارىن، وي-جۇيەلەرىنىڭ كوكجيەكتەرىن كەز كەلگەن ساتتە، كەز كەلگەن ماسەلە بويىنشا ايقىنداي بىلەتىن، جولداستىق قارىم-قاتىناس تانىتۋى ارقىلى ولاردىڭ وزىنە سەنىم ارتۋلارىنا قول جەتكىزگەن قايراتكەر بوپ شىڭدالعان. جانە بۇل ويدان شىعارىلعان وبراز ەمەس-ءتىن، سوناۋ توقىراۋ تاڭباسى باسىلعان قاساڭ زاماندا ەل قامىن جەيتىن ونداي قايراتكەرلەر شىنىمەن دە بولعان. اۆتور رومانىندا ءوزى ومىردە كەزدەستىرگەن، ەڭبەك جولىن قاداعالاپ زەرتتەگەن سونداي ازاماتتاردىڭ جيىنتىق بەينەسىن جاساعان ەدى.

ەلىمىزدەگى، ارىدەن العاندا، پاتشا يمپەرياسىنداعى جەكە مەنشىك نىساندارىنىڭ رىنوك قاتىناسىنا نەگىزدەلگەن وندىرىستىك دامۋىنىڭ اياعىن اسپاننان كەلتىرىپ، ءتۇرىن وزگەرتكەن، بۇرىنعى بارشا يگىلىكتى قوعامدىق مەنشىككە الىپ، جالپاق ەلدى ءبىرتۇتاس حالىق شارۋاشىلىعى الاڭىنا اينالدىرعان، الەۋمەتتىك تەڭدىك قۇرۋعا ۇمتىلعان، اركىمنەن قابىلەتىنە ساي الىپ، كىم-كىمگە دە قاجەتىنە ساي بەرۋدى ۇران ەتكەن، قىسقاسى، تاپتىق ايىرماشىلىقتى جويىپ، تەڭگەرمەشىلىك سيپاتتى دارىپتەگەن، كىم-كىمگە دە وقۋ مەن ەڭبەك ەتۋدە بىردەي ورىسكە شىعا الۋىن مۇمكىن ەتكەن، الەمدە بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن وراسان زور ەكسپەريمەنتتى سولار جاساعان بولاتىن. سوناۋ ۇلان-عايىر الىپ تاجىريبەنىڭ ويداعىداي، جاقسى ناتيجەسىن كورگىسى كەلگەندەر جانە سول جولدا جان اياماي ەڭبەك ەتكەندەر ءبىرىنشى كەزەكتە كوممۋنيستىك يدەيانىڭ ارتىقشىلىقتارىنا سەنگەن ادال ازاماتتار ەدى. كارەكەڭنىڭ «اقدالاسىنىڭ» ەڭ ۇنامدى قاھارمانى، سۇيسىنە سۋرەتتەيتىن باس كەيىپكەرى سول قاتاردان بولاتىن. كوممۋنيست-باسشى. مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلداناتىن اۋداننىڭ قازىرگى جاعدايى مەن بولاشاعىن، اۋىل ادامدارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن، تۇرمىسىن قامقور كوڭىلمەن، جانى اۋىرا ويلايتىن جان. شىن مانىندەگى ەل اعاسى.

بۇدان اۆتور كوممۋنيستەردى يدەالداندىردى دەپ ۇعۋ قاتەلەسكەندىك بولار ەدىك، ويتكەنى قالتاسىنا پارتيا بيلەتىن سالىپ ءجۇرىپ-اق ءتۇرلى كەلەڭسىز ىستەر جاساي بەرەتىن كوممۋنيستەر دە ونىڭ كوركەم زەرتتەۋىنەن تىس قالماعان. كوممۋنيستەر اراسىندا جوعارىعا جالعان اقپار بەرەتىن، بەلگىلى ءبىر ماقساتپەن مال باسىن، ءتول سانىن قوسىپ جازاتىن، قايتكەندە كوزگە ءتۇسۋ جولىندا كوزبوياۋشىلىققا سالىناتىن باسشى جەتىپ ارتىلاتىن. شىعارمادان كورسەتكىشتەردى اسىرىپ كورسەتۋگە ماشىقتانىپ، داڭعازا سالتاناتقا قۇمارلىق كورسەتەتىن كوممۋنيست باسشىلار بەينەسىن دە، سونداي جادىگويلىكتەرگە قارسى شىعامىن دەپ، جازا الىپ جۇرگەن، قىزمەتى تومەندەگەن كوممۋنيست باسشىلار بەينەسىن دە كورەسىز. كوممۋنيستىك يدەولوگيا ۇستەم زاماندا ناعىز ازاماتتىق قاسيەتىمەن باۋراپ الاتىن اۋپاركومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى كارەكەڭنىڭ سومداۋىندا كۇندەلىكتى كۇيبەڭ، شارۋاشىلىقتاعى قات-قابات ماسەلەلەرگە مالتىعىپ قالماي، پاراساتتىلىعىن تانىتا بىلەتىن، ەل-جۇرتىنىڭ تاعدىرى تولعاندىرعان، جەر-سۋ تەپە-تەڭدىگىن ويسىز تىرلىكتەرىمەن بۇزىپ، ەكولوگيالىق زارداپتارعا ۇرىندىرعان احۋالدى، توپىراعى ەروزياعا ۇشىراعان تۋعان جەردى كورىپ قينالعان، الدىن، بولاشاعىن ويلايتىن باسشى بوپ شىققان. سول قاسيەتتەرىمەن، تاريح قويناۋىنا كەتكەن توتاليتارلىق كەزەڭدەگى شىنايى ءومىر سۋرەتتەرى ورتاسىنداعى جاندى بەينەسىمەن ءبىزدىڭ دە زامانداسىمىز سياقتى اسەر بەرەدى.

تەك اتالعان كەڭ تىنىستى روماندارىندا عانا ەمەس، بارشا وزگە حيكاياتتارى مەن اڭگىمەلەرىندە دە كارىباي احمەتبەكۇلى جيىرماسىنشى عاسىرداعى تىنىس-تىرشىلىك شىندىقتارىن ءومىردىڭ وزىنەن ويىپ العان دا، شۇرايلى تىلمەن كەستەلەپ، بوياۋى ءتۇرلى ءتۇستى ۇمىتىلماس كورىنىستەر ورتاسىنداعى قيلى مىنەزدى ادامداردىڭ كوركەم الەمىن جاساعان. بۇگىندە توقىراۋ دەپ باعالانعان, كوممۋنيستىك قاساڭدىقتىڭ ۇلت مۇددەسىنە تيگىزگەن زالالىن اۋىزعا الۋعا بولمايتىن زاماندا كارەكەڭ وقىرمانعا «كوكبورى» حيكاياتىمەن استارلى سىر شەرتتى. الىس باتىس مايداندارىندا شايقاسىپ، فءاشيزمدى جەڭىپ ورالعان اعا ۇرپاق ءومىرى جايىندا «جەڭىس ساربازى»، بەيبىت ءومىر ورناعاننان كەيىن قازاق جاستارىنىڭ ەل استاناسىنا كەلىپ, ءۇي الماق تۇگىل، تىركەۋگە تۇرۋى مۇڭ بولعان زاماندا ءۇيسىز-كۇيسىز باستان كەشكەن قيىندىقتارى جونىندە «قاتارداعى ادام»، مالدى اۋىل تىرشىلىگىنىڭ قىزىق-شىجىعى جونىندە «كوك جاسىل گازيك» حيكاياتتارى، تاعى دا باسقا حيكاياتتارى مەن اڭگىمەلەرى وقىرمان الدىنا الۋان مىنەز-قۇلىقتى كەيىپكەرلەرى بار قايتالانباس كوركەم الەم سۋرەتتەرءىن تارتادى.

جالپى، كارىباي احمەتبەكۇلى قالامىنان تۋعان تۋىندىلار سوۆەت زامانىنداعى ءومىرىمىزدىڭ شىنايى كەلبەتىن بەدەرلەۋىمەن، بۇگىنگى كۇنى دە ءمانىن جويماعان زامانالىق پروبلەمالاردى كوتەرۋىمەن، كەڭەستىك ءومىر سالتىنا بايلانىستى وزگەرىسكە ۇشىراعان ادام پسيحولوگياسىن كورسەتۋىمەن، قىسقاسى، تاريحقا اينالعان كەزەڭنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، تۇرمىستىق پورترەتىن كەستەلەۋىمەن قۇندى. ونىڭ بىزگە قالدىرعان كوركەم الەمىن ءوز دارەجەسىندە تانۋدى ءبىز ازىرگە جۇزەگە اسىرا الماي وتىرمىز. بۇل، شاماسى، عىلىمي-زەرتتەۋ مەكەمەلەرىنىڭ، سىنشىلاردىڭ، مامان ادەبيەتشىلەردىڭ الداعى ۋاقىتتاردا جۇيەلى تۇردە اتقارۋلارى ءتيىس جۇمىستارىنىڭ ءبىر پاراسى.

بەيبىت قويشىباەۆ

 Abai.kz