ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالا سالا، ۇلى ابايدىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋ مەرەيتويى اتالعان بولاتىن. ەستەلىكتەر ونىڭ كەڭەستىك كەزەڭدە قازاق رۋحىن العاش رەت اسپانداتقان تاريحي وقيعا بولعانىن پاش ەتەدى. تويدىڭ بۇكىلوداقتىق بيىك دەڭگەيدە، ءسان-سالتاناتپەن ءوتۋى عۇلاما مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆتىڭ ارقاسى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولا قويماس. مۇحاڭ ءبارىن ءوزى ويلاستىرعان، ماسەلەن، الماتىداعى ەڭ شەبەر كينو وپەراتوردى (ەۆرەي ازاماتى ەفيم ارون با، باسقا كىسى مە، ناقتى ويىما تۇسپەي وتىر) كوندىرىپ، وعان تويدى ادەمىلەپ ءتۇسىرۋدى اماناتتاعان. بىراق ول ءتۇسىرىلىم بۇگىنگى كۇنگە جەتكەن جوق. نەگە؟ اۋەلى وسىعان توقتالايىن.

ەرتىس وزەنىنە كوپىر ءالى سالىنباعان، سەمەي جۇرتشىلىعى سول جاعالاۋدان وڭ جاعالاۋعا پاروممەن وتەتىن. ادەتتە پارومنىڭ اياداي الاڭىنا ات-اربا دەيسىز بە، مال جەتەلەگەن، جۇك كوتەرگەن جولاۋشى دەيسىز بە، ءبارى ءيىن تىرەسە تولادى. پاروم اۋزىندا قاشاندا ايعاي-شۋ، كەزەك كۇتكەن جۇرت ازان-قازان. سول 1945 جىلعى تامىزدىڭ ورتاسىندا اباي تويىندا بولىپ، قاراۋىل سەلوسىنان قايتقان تويشىل قاۋىم ءنوپىرى دە پارومعا تالاسا-تارماسا قالاي مىنگەنىن كوزگە ەلەستەتۋ قيىنعا سوقپاس. اقىرى، كابيناسىنا ايگىلى پالۋان قاجىمۇقان، ونىڭ ايەلى، بالاسى جايعاسقان جالعىز جۇك ماشينەسى – «ستۋدەبەكەر» دە پارومعا ىرعالا-جىرعالا كىرىپتى. تويدىڭ رۋحى، قىمىز بەن اراقتىڭ بۋى عوي، داريانىڭ تاپ ورتا تۇسىندا پارومدا توبەلەس باستالىپ-اق كەتەدى. ستۋدەبەكەردىڭ بورتى اشىلىپ كەتىپ، وندا جاشىكتە سالىنعان 15-كە تاياۋ كينو تاسپاسى ساۋ ەتە ءتۇسىپتى. ەرتىس تولقىنى ونىڭ ءبىرىن دە قالدىرماي جالماپ الىپتى. مۇنى ەستىگەندە قايران مۇحاڭ: ء«پالى، تويدىڭ ەڭ قۇندى دۇنيەسى سول تاسپالار ەدى، قازاعىم-اي، تايقى ماڭداي!» دەپ كوزىنە جاس الا جابىرقاعان ەدى دەيدى كوزى كورگەندەر.

حوش دەپ، 50 جىل كەيىن وتكەن ابايدىڭ 150 جىلدىق ءدۇبىرلى تويىنا كەلەيىك. ءبىرىنشىسى - قازاقتىڭ تۇڭعىش بۇكىلوداقتىق تويى بولسا، ەكىنشىسى - تۇڭعىش الەمدىك تويى بولعانى ايان. ياپىرىم-اي، سوڭعى تويدىڭ كينو ءتۇسىرىلىمى قايدا؟ الدە ول دا 1945 جىلعى كەپتى كيدى مە ەكەن؟ ەگەر ساقتالعان بولسا، قازاق تەلەارنالارى ەرتەلى-كەش كونتسەرت تىقپالاعانشا، سول كەرەمەت بولىپ وتكەن توي كورىنىستەرىن نەگە كورسەتپەي كەلەدى؟ مەملەكەتتىڭ ەمەس، ەلدىڭ ءوز كۇشىمەن تىگىلگەن 1100 قازاق ءۇيلى قالاشىقتا ەكى كۇن ەرتەگىدەي وتكەنىنىڭ كۋاسىمىز. سونان بەينە جازبا قالماعانىنا ءىشىڭ ۋداي اشيدى ەكەن. ويتكەنى، ەكونوميكا ويران-بوتقاسى شىعىپ كۇيرەگەن كەزدەگى سول توي قازاق تاۋەلسىزدىككە جەتكەنىنىڭ، رۋحى شات-شادىمان بولعانىنىڭ ايقىن كۋاسىتۇعىن. ونىڭ بەينە تاسپاسى جاستاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيلەۋدىڭ تاپتىرماس قۇرالى ەسەبىندە ءاربىر مەكتەپكە تاراتىلىپ بەرىلۋگە ءتيىستى ەدى.

ولاي بولمادى. ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق، تويدى ءتۇسىرۋ قۇقى (باياعى اسىرە ساقتىق قوي) تەك قانا سەمەي تەلەكومپانياسىنا بەرىلىپتى، ونىڭ باسشىلىعى (مۇرات ءالين دەگەن ازامات) ءبىر تەكسەرىس كەزىندە ساسقالاقتاپ، توي تاسپالارىن «سپيسات» ەتىپ، بايقاماي جويىپ جىبەرىپتى-ءمىس. بۇل قاتە ءسوز بولسا، شىندىقتى كىم بىلسە، سول ايتسىن...

ايتپاقشى، 1995 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا «اباي» جۋرنالىن جازدىرتۋ قامىندا شىمكەنت شاھارىنا جولىم تۇسكەنىندە، وبلىستىق رەداكتسيادا ىستەيتىن ءجۋرناليستىڭ ءبىرى، وكىنىشكە قاراي، اتى-ءجونىن ۇمىتتىم، اباي تويىنا قاتىسىپ، ونى ۆيديككە ءوزى ءتۇسىرىپ الدىم دەدى. ءالى ەسىمدە، سول رەداكتسيا كابينەتىندە بەينە جازبانى ءبىر ساعاتتاي كورىپ، تاماشالادىق. شىركىن، مادەنيەت مينيسترلىگى، يا بولماسا، جەكە ازاماتتار جەر-جەردە ساقتالعان اۋەسقوي تاسپالاردى ىزدەپ تاۋىپ، قازاقتىڭ الەمدىك تويىن قايتا تىرىلتسە عوي. بۇل، اسىرەسە، بولاشاق ءۇشىن قارىزدى مىندەت. ال بىزدەر، بۇگىنگى ۇرپاق، ابايدىڭ 170 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا سول قايتالانباس كۇندەردى ەسكە ءتۇسىرىپ ءماز-ءمايرام بولىپ قالار ەدىك-اۋ.

اسان وماروۆ،

ابايتانۋشى.

Abai.kz