قازىرگى تاڭدا قازاق قوعامىندا ءدىني قاعيداتتار مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ءبىر-بىرىنە قارسى قويۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتقانى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. بۇل ماسەلەنىڭ قويۋلانا تۇسۋىنە تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ وكىلدەرى ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ وتىر. مۇنداي جاعىمسىز قۇبىلىستاردى ءداستۇرلى رۋحاني قۇندىلىقتاردى تەرەڭ ناسيحاتتاۋ ارقىلى عانا ەڭسەرۋگە بولادى.

ەلباسىمىز ن. نازارباەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: ء«بىز مۇسىلمانبىز، ونىڭ ىشىندە ءابۋ حانيفا ءمازھابىن ۇستاناتىن سۇننيتتەرمىز. بابالارىمىز ۇستانعان بۇل جول ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى، اتا-انانى سىيلاۋعا نەگىزدەلگەن. ەندەشە، بۇگىنگى ۇرپاق تا الەمدەگى ەڭ ىزگى ءدىن – يسلام ءدىنىن قادىرلەي وتىرىپ، اتا ءداستۇرىن ارداقتاعانى ابزال. قازىر كەيبىر سىرتقى كۇشتەر جاستارىمىزدى يسلام ءدىنىنىڭ حاق جولىنان اداستىرىپ، تەرىس باعىتقا تارتۋعا تىرىسۋدا. مۇنداي ۇلتتىق تابيعاتىمىزعا جات كەلەڭسىزدىكتەردەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستاۋمىز كەرەك. ءبىز مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ ءبىر بولىگى ەكەنىمىزدى ماقتان تۇتامىز. ول – ءبىزدىڭ ءداستۇرىمىز»، – دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.

يسلام – قازاق حالقىنىڭ مىڭ جىلدان بەرى ۇستانىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءدىنى. قازىرگى كەزدە سول ءداستۇرلى ءدىننىڭ نەگىزگى شىراقشىلارى يمام-مولدالار دەسەك اسىرا ايتقاندىق ەمەس. يمامدار حالىقپەن تىعىز قارىم-قاتىناس جاساي وتىرىپ، ءدىن مەن داستۇرگە دانەكەرلىك قىزمەت اتقارادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردىڭ جوقتاۋشىسى – اق سالدەلى يمامدار.

وسى تۇرعىدان العاندا يمام-مولدالاردىڭ جان-جاقتى ساۋاتتى بولۋى قاجەت-اق. ولاي بولماعان جاعدايدا ايتىلعان ۋاعىز-ناسيحاتتىڭ حالىققا اسەرى بولماسى انىق. وسىعان وراي قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ يمامداردىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋگە ەلەۋلى كۇش جۇمساپ كەلەدى.

قمدب باسقارماسى تاراپىنان يمامداردىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن  ارنايى توپ قۇرىلعان. 2014 جىلدىڭ وزىندە تانىمال مامانداردان قۇرىلعان بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرۋ توبى وڭىرلەردەگى يمام-مولدالاردىڭ ۋاعىز ايتۋ تاجىريبەسىن ارتتىرىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا 120 pەت 7-10 كۇندiك جانە 1 ايلىق سەميناp ۇيىمداستىردى. ناتيجەسىندە قمدب-نىڭ 2 404 يمامىنا «اقيدا»، «فيقھ»، «حاديس»، ء«مازھاب تاريحى»، «يسلام تاريحى»، «يسلام ادەبى»، «تەرىس اعىمدار»، «شەشەندىك ونەر»، «قۇران ءىلىمى»، «مەنەدجمەنت»، «كونستيتۋتسيا جانە قازاقستاننىڭ الەمدىك تاجىريبەسى»، «قازاقستانداعى ساياسي جۇيە»، ء«دىن جانە اتا زاڭ»، ء«دىن جانە قوعام»، «ريتوريكا»، «ينفورماتيكا» پاندەرى بويىنشا 4 320 ساعاتتىق وقۋ باعدارلاماسى بويىنشا ءدارىس جۇرگىزىلگەن بولاتىن. بۇل شارالار زايىرلى قوعام ۇستانىمدارىنا ساي ساۋاتتى قىزمەت اتقاراتىن يمام-مولدالاردىڭ قالىپتاسۋىنا ءوز ۇلەسىن تيگىزۋدە.

قازاقستاننىڭ ءار وڭىرىندە مەملەكەت (وبلىستىق جانە قالالىق ءدىن ىستەرى باسقارمالارى مەن ىشكى ساياسات باسقارمالارى، ءدىن ماسەلەسى بويىنشا كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ارقىلى) جىلىنا ەكى رەت ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ كۋرستارىن وتكىزۋدە. كۋرستاردا بىلىكتى ءدىنتانۋشىلار، زاڭگەرلەر، تەولوگتار ءدارىس وقىپ، سۇحبات جۇرگىزەدى. كۋرس باعدارلامالارى ازاماتتاردىڭ سىن پىكىرلەرىن ەسكەرە وتىرىپ جاسالعان. سوندىقتان مۇنداي كۋرستار بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرۋمەن قاتار قازىرگى تاڭداعى يمامدىق قىزمەت بارىسىندا كەزدەسەتىن ءدىني ماسەلەلەردى بىلىكتى ماماندارمەن بىرگە سارالاپ، شەشۋ جولدارىن قاراستىرادى. قازىرگە دەيىن اتالمىش كۋرستا 2700 يمام ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن.

قمدب 2013 جىلى يمامداردىڭ بىلىكتىلىك دارەجەسىن انىقتاپ، كادر ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن اتتەستاتسيا وتكىزدى. ونى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ارنايى اتتەستاتسيالىق كوميسسيا قۇرىلدى. ناتيجەدە بىلىكتىلىگى تومەن، قىزمەتىنە لايىق بولماعان يمامدار قىزمەتىنەن بوساپ، بىلىكتى يمامدار ءوز قىزمەتىن جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك الدى.

2015 جىلى 19 اقپاندا قمدب مەن قر دىك بىرلەسە وتىرىپ ءى رەسپۋبليكالىق يمامدار فورۋمىن وتكىزدى. فورۋم جۇمىسى بارىسىندا «قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇعىرناماسى»، «شىنايى مۇسىلماننىڭ بەينەسى»، «يمامنىڭ تۇلعالىق كەلبەتى»، «قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى قىزمەتكەرىنىڭ ەتيكاسى» اتتى قۇجاتتار قابىلداندى. اتالمىش قۇجاتتار – قوعامدا قالىپتاسقان جانە تۋىنداۋى ىقتيمال سىن-پىكىرلەر مەن ۇسىنىستاردى ەسكەرە وتىرىپ تۇزىلگەن دۇنيە. ونداي سىن-پىكىرلەردىڭ ءبىرى يمامداردى ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا قايشى ناسيحات ايتۋشى رەتىندە ايىپتاۋى بولاتىن. مۇنداي پىكىرلەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قمدب يمامدارعا ءوزىن جان-جاقتى دامىتۋدى، قوسىمشا ءىلىم الۋدى، زايىرلى بىلىمدەردى مەڭگەرۋدى، احلاق ءىلىمىن يگەرۋدى، قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن، ادەبيەتىن، ۇلى تۇلعالارىنىڭ وسيەتىن بويىنا ءسىڭىرۋ تالابىن قويدى. اتاپ ايتقاندا «قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى قىزمەتكەرىنىڭ ەتيكاسى» قۇجاتىنىڭ «قىزمەتكە قاتىستى ادەپتەر» بولىمىندە يمامدارعا ءال-فارابي، قوجا احمەت يااساۋي، ءجۇسىپ بالاساعۇني، اباي، ىبىراي، شاكارىم، ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىس بولۋدى مىندەتتەدى. الداعى ۋاقىتتا يمامدار قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىن بويىنا ءسىڭىرىپ، حالىققا ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتايتىن بولادى.

قازىرگى كەزدە ناماز وقىپ، ءدىن ۇيرەنىپ، مەشىت جاعالاپ جۇرگەن جاستاردىڭ ءبىرى ءداستۇرلى ءدىندى ۇيرەنسە، ءبىرى جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتىپ جاتىر. ءتىپتى، كەيبىر جاستاردىڭ راديكالدى اعىمداردىڭ ىقپالىنا ءتۇسۋ قاۋپى دە جوق ەمەس. وسى ارەكەتتەرگە قاراپ مەشىت جاعالاعاننىڭ ء«بارى تۋرا جولدا» نەمەسە «اداسىپ كەتكەن» دەپ ايتۋعا بولمايدى. بارلىعى دا ءبىر مەشىتتە، ءبىر ساپتا نامازعا تۇرادى. بىراق ءدىني ۇستانىمدارى ءار ءتۇرلى. مۇنىڭ باستى سەبەبى مەشىت جاماعاتىنىڭ ءبارى بىردەي يمامعا قۇلاق سالماۋىندا جاتىر. بىرقاتار جاستار مەشىتكە كەلگەنى بولماسا، وندا ايتىلىپ جاتقان ۋاعىز-ناسيحاتتان، يمامداردىڭ ونەگەلى سوزدەرىن تىڭداۋدان قاشقاقتايدى. ويتكەنى، جات اعىمعا شىرمالعان جاستاردىڭ بىلگىرسىماق ءدىني كەڭەس بەرۋشىلەرى يمام ءسوزىن «كۇمان سالاتىن ويلار» دەپ باعالاپ، مەشىتتە بولىپ جاتقان  ۋاعىز-ناسيحاتتاردى مۇلدە تىڭداماۋعا شاقىرادى. سوندىقتان قازىرگى كەزدە جات اعىمعا ىلىككەن جاستارىمىز مەشىت كورگەنىمەن، مولدانىڭ ءتالىم-تاربيەسىن كورمەي كەلەدى. ءدىندى شىعۋ-تەگى مەن اتى-ءجونى بەلگىسىز عالامتور سايتتارىنداعى مالىمەتتەر ارقىلى ۇيرەنگەندى قالايدى. سول سەبەپتى بۇگىنگى تاڭدا اعارتۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ ماقساتىندا ءار مەشىتتىڭ جەكە ءوز سايتى بار. ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ قولداۋىمەن حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ مەن ازاماتتارعا ءدىني ماسەلەلەر بويىنشا كەڭەس بەرۋ، راديكالدى يدەيالارعا قارسى ناسيحات جۇرگىزۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق-اعارتۋشىلىق «ە-islam» عالامتور سايتى ىسكە قوسىلعان.

قورىتا ايتساق، يمامداردىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ سالاسىنداعى بەلسەندى جۇمىس ۇزدىكسىز جالعاسىن تاۋىپ جاتسا، ەل تۇرعىندارىنىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعى جوعارى بولارى ءسوزسىز. حالىقتىڭ جوعارى ءدىني ساۋاتتىلىعى ءدىني ەكسترەميزمنەن، جات اعىمداردان كەلەتىن قاۋىپتى سەيىلتىپ، ءداستۇرلى رۋحاني قۇندىلىقتىڭ جاڭعىرۋىنا ۇلەس قوسارى انىق.

راشيمبەتوۆ ر.ت.

قر مسم ء«دىن ماسەلەلەرى

جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ

جانە تالداۋ ورتالىعى» رمم

يسلامدى زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ

عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz