قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆقا

                               ارىز-ۇسىنىس

«ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كولiك سالاسىنداعى سىبايلاس پاراقورلىققا جول بەرەتىن جۇيەسىن جويىپ، شىمكەنتتىڭ  كولىك تىركەۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى مەن ونىڭ سىبايلاستىرىن،            قورعاۋشىلارىن جاۋاپقا تارتۋ تۋرالى»

                                               قۇرمەتتى نۇرسۇلتتان ءابىشۇلى!

مەن كۇندەلىكتى ءومىرى حالىقپەن بىرگە ءوتىپ جاتقان پەندەمىن. جانە ۇنەمى جۇمىسباستىمىن. سولاي بولا تۇرسا دا ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كولىك باسقارۋ قۇرىلىمدارىنىڭ كۇننەن كۇنگە اسقىنىپ بارا جاتقان ارەكەتى تۋرالى ءسىزدى حاباردار ەتىپ، جونگە سالۋدى وتىنبەكپىن. بۇل ماسەلەنى شىنداپ ءمان بەرسە، ۇكىمەت مۇشەسى دە شەشە الادى. الايدا، وسى كۇنگە دەيىن وعان ىنتالى ەشكىم بولماي تۇر. ال، اعىمداعى جۇيە حالىققا قيىندىقتى ادەيى جاساپ، قيناپ، قالتاسىن قاعۋعا ارنالعان. ونى تەك ءسىز عانا جونگە سالا الاسىز.

دامىعان ەلدەردە، ماسەلەن، اقش-تا كولىك قۇرالدارىن تىركەۋ، مەملەكەتتىك ءنومىر، جۇرگىزۋشى كۋالىكتەرىن بەرۋ جەڭىل، تەز جۇرگىزىلەدى. عيماراتتاردا ۇلكەن قىزمەت كورسەتۋ زالى،  كەلۋشىلەردىڭ بىرنەشە ءجۇز كولىگى سيارلىق تۇراعى بار. زالداعى جۇرتتىڭ قاجەتىن بىرنەشە بولىمشە عانا وتەيدى. قىزمەتكەرلەر بىزدەگىدەي حالىقتان تىعىلماي، اشىق وتىرادى، ولار:  

انىقتاما ءجون سىلتەۋ بولىمشەسى. مۇندا كەلۋشىلەردىڭ قاجەتىنە بايلانىستى قۇجاتتارىن تۇگەلدەپ، ءبارى دۇرىس بولسا كەلەسى بولىمشەگە باراتىن كەزەك ءنومىرىن بەرەدى، نەمەسە قوسىمشا قانداي قۇجات كەرەك ەكەندىگىن ايتىپ، باسقا دا كەڭەس بەرىپ، ءجون سىلتەيدى;

سالىعىن الىپ، كولىكتى تىركەپ، مەملەكەتتىك ءنومىر بەرۋ بولىمشەسى. بۇل جەردە جەكە ۇستەلدەرىنىڭ قاسىندا ونداعان قىزمەتكەرلەر وتىرادى. كەزەگىڭىز كەلگەندە ءنومىرىڭىز جانعان ۇستەلگە بارىپ، قۇجاتتارىڭىزدى بەرەسىز. قىزمەتكەر ولاردى قابىلداپ الىپ، بارلىق سالىق، تولەمنىڭ اقشاسىن الىپ، مەملەكەتتىك تىركەۋ نومىرلەرىن الدىڭىزعا جايىپ، قالاعانىڭىزدى الۋىڭىزعا مۇمكىندىك جاسايدى. سوسىن، كولىگىڭىزدى تىركەپ، مەملەكەتتىك ءنومىر بەرەدى. ەگەر كولىكتى زاڭدى تۇلعادان العان بولساڭىز تەكسەرمەيدى. ال جەكە ادامداردان الساڭىز كولىكتىڭ VIN ءنومىرىن الدىن-الا سول جەردىڭ وزىندە باسقا قىزمەتكەر تەكسەرەدى. ءCويتىپ، ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە ەشبىر قيىندىقسىز كولىگىڭىزدى تىركەپ، جۇمىسىڭىزدى بىتىرەسىز.

تەوريا جانە جۇرگىزۋ ەمتيحانىن قابىلداپ، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن بەرۋ بولىمشەسى. كەزەگىڭىز كەلگەندە كومپيۋتەرگە وتىرىپ، شامامەن، ەلۋ سۇراقتىڭ قىرىق تورتىنە دۇرىس جاۋاپ بەرسەڭىز، وندا تەوريانى تاپسىرعان بولاسىز، ودان كەيىن بولىمشە قىزمەتكەرىمەن كولىكتى كوشەدە جول ەرەجەسىن بۇزباي جۇرگىزسەڭىز، بۇل سىننان دا ءوتىپ، سول جەردە سۋرەتكە ءتۇسىپ، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن ءاپ-ساتتە الاسىز.      

اقش-تا جۇرگىزۋشى كۋالىگى ىشكى تولقۇجاتتىڭ دا ءرولىن اتاقارادى. جول ەرەجەسى قيىن ەمەس، ءبارى قيسىندى، كوبىن وقىماي-اق دۇرىس تۇسىنۋگە بولادى. ءوز باسىم وسى مەكەمەنىڭ سايتىندا كورسەتىلگەن جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن 2-3 كۇندە ۇيرەنىپ، سول سايتتا جاتتىعۋ ەمتيحانىن بىرنەشە رەت تاپسىرىپ، سوڭىنان مەكەمەگە بارىپ، ءبارىن جارتى كۇندە ءبىتىرىپ، 25$ تولەپ جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الدىم.                                                                                                              

ەگەر ءبىرىنشى كۇنى سىناق تاپسىرا الماساڭىز، وتكەنگە دەيىن كۇن سايىن قايتا تاپسىرا بەرسەڭىز بولادى. ءبارى تەگىن. جەڭىل كولىك جۇرگىزۋشىسىنىڭ كۋالىگىن الۋ ءۇشىن بىزدەگىدەي ارنايى كۋرستا وقىماي-اق، ءوزىڭىز دايىندالساڭىز بولادى. بىزدەگى مىندەتتى كۋرستار پاراقورلىقتىڭ، حالىقتىڭ قالتاسىن قاعۋدىڭ ءبىر ءادىسى. ال، كاسىبي جۇرگىزۋشىلەرگە تالاپ باسقا.

بۇل قۇرىلىمنىڭ بۇتكىل جۇمىسىن پوگوندىلار ەمەس، جاي قىزمەتكەرلەر اتقارادى، پوليتسەي دەگەنىڭىز اتىمەن جوق.     

استانامىزدىڭ كولىك تىركەۋ ورتالىعى شامالى دۇرىس ۇيىمداستىرىلعانىمەن، ول دا ادامداردى ساندالتاتىن ادەتتەن ارىلا قويماپتى. تەحنيكالىق تولقۇجات، مەملەكەتتىك تىركەۋ نومىرلىك بەلگىسىنە جانە سالىق تولەۋ ءۇشىن سول زالدىڭ وزىندەگى «نۇربانك» پەن «حالىق بانكىنىڭ» بولىمشەلەرىنە بىرنەشە ساعات كەزەك كۇتەسىز. مۇندا ءبىرىن-ءبىرى يتەرمەلەگەن كەزەك كۇتۋشىلەر كىمدى بولسا دا تيتىقتاتىپ جىبەرەدى. وسىلاي بولا تۇرسا دا ورتالىقتى ءسىزدىڭ نۇسقاۋىڭىز بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان دەپ جازىپ قويىپتى!                                                                                                                            

ال، ايماقتارداعى جاعدايدان ءتۇڭىلىپ كەتەسىز. مىسالى، شىمكەنت قالاسىنىڭ ورتالىق كولىك تىركەۋ مەكەمەسى كەڭەس ءداۋىرىنىڭ جەتپىسىنشى جىلدارىنان قالعان تار عيماراتتا ورنالاسقان. كولىكتى تىركەۋشى، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن بەرەتىن پوگوندىلار قابىرعانىڭ ار جاعىندا كورىنبەي جاسىرىنىپ وتىرادى، كەلۋشىلەرمەن تەك كوز تەسىك ارقىلى بايلانىسادى. كەلۋشىلەر كوپ بولعاندىقتان ءبىرىن-ءبىرىن يتەرمەلەپ قۇجاتتاردى وتكىزە الماي، دايىن ءنومىردى الا الماي قالامىن با دەپ جان الىسىپ، جان بەرىسىپ جاتقانى. بىراق، سول توڭىرەكتە، زالدىڭ وزىندە ءبارىن ون نەشە مىڭ تەڭگەگە قينالاماي ءبىتىرىپ بەرەتىن ونداعان دەلدال قىزمەتىن ۇسىنىپ ءجۇر. ولارعا اقشا بەرسەڭىز، باسقالار كىرۋى مۇمكىن ەمەس پوگوندىلار وتىرعان كابينەتكە «لىپ» ەتىپ كىرەدى دە كەتەدى. ءسويتىپ، باسقالار سياقتى ساعاتتاپ تۇرىپ، جۇيكەڭىز توزىپ، بىرنەشە كۇن ساندالماي ءىسىڭىزدى بىتىرە الاسىز. مەكەمە تۇراعىنىڭ تارلىعىنان كولىگىڭىزدى قايدا قويارىڭىزدى بىلمەي، تاعى قينالاسىز.                            

بۇل مەكەمەنىڭ جۇمىسىن پولكوۆنيك، پودپولكوۆنيك، مايور، كاپيتاندار، تاعى س.س. اتقاردى ەكەن. جاقىندا مەكەمە باستىعى ا.جاپپاروۆ دەگەن پولكوۆنيكتىڭ قىلمىسكەر توبى ءبىر ازاماتتىڭ اۆتوكولىگىن ءوز بەتتەرىمەن باسقا بىرەۋدىڭ مەنشىگىنە تىركەپ بەرىپ جىبەرىپتى. بۇل قىلمىس انىقتالعان سوڭ الگى باستىقتىڭ ورىنباسارى پودپولكوۆنيك م.بالتاباەۆ پەن وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى پولكوۆنيك ن.يساقوۆ كولىكتى زاڭدى يەسىنە قايتارماق بولدى. الايدا، ولاردان جوعارى تۇرعان باستىقتار قىلمىسكەر پولكوۆنيككە ءىس قوزعامادى، كولىكتى يەسىنە دە قايتارماي ءجۇر. رەسپۋبليكا، وبلىس پروكۋراتۋراسى دا داۋعا ارالاسپاي، قاشىپ وتىر. ماقساتتارى ايعاق قۇجاتتاردى ۋاقىت وتكەن سايىن كومەسكىلەندىرىپ، پولكوۆنيك پەن ونىڭ ۇيىمداسقان قىلمىستىق توبىن ساقتاپ قالۋ بولسا كەرەك. ال، پولكوۆنيك ا.جاپپاروۆ نەگە، كىمگە سەنىپ اشىقتان-اشىق قىلمىسقا بارىپ وتىر؟

سول شىمكەنتتە قاربالاس ۋاقىتتا كولىكتەردىڭ كوشە قيىلىستارىندا تىعىندالىپ، ارەڭ ءجۇرىپ جاتاتىنى ونداعان جىلداردان بەرگى قالىپتى كورىنىس. جول پوليتسياسى كەلىپ، رەتتەگەنىن كورمەيسىز. ونىڭ ەسەسىنە ولار جىلدامدىق ولشەگىش، ەۆاكۋاتورمەن جۇمىس ىستەپ، ايىپپۇل تۇراعىنا كولىكتى توعىتۋعا، جارىعىڭ جانباپتى، بەلدىگىڭ جوق دەپ جابىسۋعا اۋەس. نەگە بۇلاي ەكەنى جۇرتقا ءمالىم – ەبىن تاۋىپ حالىقتىڭ قالتاسىن قاعۋ.

قالادا كولىك تۇراقتارى جوقتىڭ قاسى، تروتۋارلارعا شەيىن ساۋدا ورىندارى سالىنىپ كەتكەن. جۇرگىزۋشىلەر امال جوق ءتارتىپ بۇزۋعا ءماجبۇر. ال اتالعان اقش-تىڭ تۇمان ءجيى تۇسەتىن شتاتتارىنىڭ كەيبىرىنەن باسقالارىندا كۇندىز جارىق جاعۋعا ماجبۇرلەمەيدى.

ەلىمىزدىڭ جامبىل، قىزىلوردا وبلىستارىنىڭ وبلىس ارالىق جولدارىندا پوليتسيا جۇرگىزۋشىلەردى قيتۇرقى ادىستەرمەن قيناپ جىبەرەدى. مىسالى، جىلدامدىقتى 40-تان اسىرما دەگەن جول بەلگىلەرى كوكتايعاق كەزىنە ارنالعان بولسا دا، جول قۇرعاق كەزدە دە جىلدامدىعىڭ اسىپ كەتتى دەپ ايىپتايدى جانە بۇل بەلگىلەر مامىردىڭ سوڭىنا دەيىن تۇرادى. قىزىلجار قالاسىنىڭ پوليتسەيلەرى دە وسىلاي سىنىقتان سىلتاۋ ىزدەپ، زورلىق كورسەتەدى.

كولىكتەرگە قويالاتىن ۆيدەوتىركەگىشتەر ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتى دادەلدەيتىن ماڭىزدى قۇرال. الايدا بيىلدان باستاپ كۇشىنە ەنگەن زاڭدا كولىكتى قاۋىپسىز جۇرگىزۋگە كەدەرگى دەگەن سىلتاۋمەن پوليتسەيلەر ونى قولدانۋدان العىزىپ تاستادى. شىندىعىنا كەلسەك، مۇنداي قاعيدانى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى پوليتسەيلەرىمىزدىڭ قىلىقتارى جازىلىپ قالماسىن دەپ ەندىرگەن بولسا كەرەك. جول قاعيداسىنا جۇيرىك ەمەس اكىمشىلىك پوليتسەيلەرىنە جول پوليتسياسىنىڭ قۇقىعىن بەرۋ دە ولار تاراپىنان جۇرگىزۋشىلەرگە ورىنسىز تالاپ قويۋعا الىپ كەلۋدە.

                                   قۇرمەتتى نۇرسۇلتتان ءابىشۇلى!

 قازاقستاندا جول-كولىك سالاسىنا بايلانىستى جۇمىستى جوعارىدا باياندالعان اقش-تاعىداي ۇيىمداستىرۋ كەرەك ەكەنىن 1998 جىلى ۇسىنعىم كەلدى. كوش جۇرە تۇزەلەر دەپ شىداپ كەلدىك. شەت ەلگە بارعىش بيلىكتەگىلەر اتالعان تاجىريبەنى كورىپ، ەلىمىزدە وزدەرى-اق جۇزەگە اسىرار دەپ ويلادىم. بىراق، ۋاقىت وتكەن سايىن بۇل سالانىڭ اۋرۋى اسقىنىپ، توزبەس دارەجەگە جەتتى. وسىنىڭ ءبارى سالا باسشىلارىنىڭ نەمقۇرايدىلىعىنان، جۇمىسىن پارا كوزىنە اينالدىرىپ العانىنان تۋىنداپ وتىر. بۇدان قۇتىلۋى ءۇشىن جۇيەنى وزگەرتىپ، سىنىقتان سىلتاۋ ىزدەيتىن زاڭ، ەرەجەرلەردى جويۋ كەرەك. اتاپ ايتقاندا:

ءبىرىنشى، كولىكتى تىركەپ، مەملەكەتتىك ءنومىر، جۇرگىزۋشى كۋالىكتەرىن بەرۋدى اقش-تاعىداي ۇيىمداستىرۋ قاجەت. ونىڭ ىشىندە جەڭىل كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگىن ارنايى وقۋ ورىندارىندا وقىماي-اق، تىكەلەي ەمتيحان تاپسىرۋ ارقىلى الاتىن ەتىپ جاساۋ.

مۇنىڭ ءبارىن ورىندايتىن مەكەمە جەرگىلىكتى ماسليحاتتىڭ قاراماعىندا بولىپ، ازامات-قىزمەتكەرلەردەن (گراجدانسكيە سلۋجاششيە) تۇرۋى ءتيىس. بۇل حالىققا دا، مەملەكەتكە دە ءتيىمدى. ءسويتىپ، بۇل باعىتتا پوگوندىلاردان قۇتىلىپ، ۇنەمدەلگەن قارجى زارۋلىككە جۇماسالادى.        ال، ءاربىر ازامات-قىزمەتكەر ورىنداعان جۇمىسى ءۇشىن ءوزى جاۋاپتى بولادى. جوعارىدا اتالعان شىمكەنتتەگى سياقتى پولكوۆنيك تە، ونىڭ وبلىستاعى، استاناداعى سىبايلاس قورعاۋشىلارى دا بولمايدى;

ەكىنشى، كوشەلەر مەن جولدارداعى ءتارتىپتى ءار اۋداننىڭ ارنايى جەرگىلىكتى كولىك پوليتسيا ءبولىمى قاداعالاپ، بۇل جونىندە تەك جەرگىلىكتى ماسليحاتقا باعىنۋى ءتيىس. جانە ولاردى ءماسليحاتتا ءۇش دەپۋتاتتان، التى اي سايىن روتاتسيالانىپ تۇراتىن توپ باسقارۋى ءتيىس. ال جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن جاساۋمەن كولىك مينيسترلىگى – دەپارتامەنتى اينالىسسا بولادى.

وسىلايشا ەلىمىزدىڭ ەڭ ءبىر پاراقور سالاسىنىڭ تىزبەگىن ءۇزىپ، تارتىپكە سالۋعا جول اشىلادى.

سونىمەن قاتار، شىمكەنت قالاسىنىڭ ورتالىق كولىك تىركەۋ بولىمىندەگى پولكوۆنيك ا.جاپپاروۆ باستاعان قىلمىستىق توپتىڭ قىلمىسىن رەسىمدەپ، تەز ارادا زاڭعا سايكەس شارا قولداندىرۋىڭىزدى وتىنەمىن. بۇل جونىندە اكىمدىگىڭىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ جۇيەسى ءبولىمىنىڭ باستىعى ە.كەنەنباەۆ مىرزانىڭ اتىنا  «وب وبەسپەچەني بەسپريستراستنوگو سلەدستۆيا پو پرەستۋپنىم دەيانيام وپگ ۆ مرەو دۆد يۋكو» دەگەن ارىز 4.03.2015 ج. بەرىلگەن. الايدا، بۇل 1-2 كۇندە رەسمي تۇردە دالەلدەۋگە بولاتىن قىلمىس بۇگىنگە دەيىن اشىلمادى. قازاقستاندا وزىڭىزدەن باسقا بۇل قىلمىستى ەشكىمنىڭ اشكەرەلەگىسى كەلمەيدى.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتتان ءابىشۇلى!

ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن بار ءومىرىمدى سارىپ ەتىپ، وتانداستارىمنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى جايلى، باياندى بولسىن دەپ جۇرگەنىمدى بىلەسىز. سوندىقتان، بۇل ارىز-ۇسىنىستى جاساپ وتىرمىن. ويتكەنى، پوگوندى قىلمىسكەرلەر ابدەن شەكتەن ششىعىپ بولدى.

اكادەميك ە.سۇلتانمۇرات

 Abai.kz