ءماجىلىس پەن سەناتتا كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن قابىلدانا سالاتىن كوپ زاڭ جوبالارىنىڭ قاتارىندا كوپتەن سۋىرمادا قالىپ، «كوگەرىپ، يىستەنە» باستاعان ءبىر زاڭ جوباسى بار. ول – حالىقتىڭ كوشى-قونىنا قاتىستى زاڭ جوباسى. اتالعان زاڭ جوباسىنىڭ پارلامەنتكە جولدانعانىنا جىل جارىمداي ۋاقىت بولدى. باسپاسوزدە بارىنشا تالقىلانىپ، ايتىلىپ، جازىلىپ تا جاتقان جاندى تاقىرىپ – وسى: كوشى-قون جايى. ال، كوشى-قون تاقىرىبىنىڭ بىردەن-ءبىر بىلگىرى – اۋىت مۇقيبەك مىرزا. اۋىتتىڭ ۇلت تۇتاستىعىن ۇران ەتىپ جازعان ماقالالارى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا تۇراقتى جاريالانىپ كەلەدى. سوڭعى كەزدەرى اۋكەڭ سوزدەن ىسكە كوشكەن. ول وسى كۇندەرى قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ ەمەن ەسىگىن قاعىپ، اق جاعالى ۇلىقتارمەن جۇزدەسىپ ءجۇر. كوشى-قوننىڭ كولدەنەڭدەپ تۇرعان ماسەلەسىن جانۇشىرا ءتۇسىندىرىپ ءجۇر. ءبىر كەم دۇنيە. سونوۋ قاراڭعى تۇنەك زاماندا الاش ارداگەرلەرى قازاق، قىرعىز، تاتار، باشقۇرت سياقتى قارىنداس جۇرتتىڭ ءحالىن دۋما دەپۋتتارىنا ءبىلدىرىپ، پاتشا ۇكىمەتىنىڭ نازارىنا ۇسىنىپ، شىرىلداپ ەدى. ال، بۇگىن قازاق بالاسى قازاق بيلىگىنە قايتسە قازاق كوشى ىركىلمەي جول تابادى دەگەندى ۇقتىرا الماي دال. الايدا، قازاق كوشى ازىرگە توقىراپ قالعانىمەن ماڭگى توقتاپ قالماس، جولىن تابار، جونگە تۇسەر. سول ءۇشىن ۇلت قامىن ويلاعان ازاماتتار مينيسترلەردىڭ ميىنا، دەپۋتاتتاردىڭ دىلىنە جەتكەنشە، ماسەلەنى كۇن تارتىبىنەن تۇسىرمەۋى كەرەك. اۋىت مىرزانىڭ قازىرگى ارەكەتى بىزگە وسىنى مەڭزەيدى.

... دەپ كەلىپ تومەندە اۋىت مۇقيبەكتىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇزبەي جازىپ وتىرعان كەزدەسۋلەرى مەن سۇحبباتارىن جاريالادىق.      

ماجىلىستە تالقىلانىپ جاتقان حالىقتىڭ كوشى-قونى زاڭىنا بايلانىستى كەشە الدان سمايىل، گۇلنار سەيتماعامبەتوۆا، باقىتبەك سماعۇل، الماس تۇرتاەۆ قاتارلى حالىق قالاۋلىلارىمەن سۇحباتتاسىپ شىقتىم. قۇدايعا تاۋبە، جۇمىس توبىنىڭ بۇل زاڭعا دەگەن ىنتاسى، پەيىلى جاقسى. كەمەلدى ەتىپ جاساۋعا، تولىقتىرۋعا بارىن سالىپ-اق جاتىر. دەگەنمەن، اتى شۋلى ەكى انىقتاما "باس اۋىرۋ" بولىپ تۇر. سوعان قاجەتتى ۇسىنىستارىمدى جازباشا تۇردە بەردىم. جۇمىس توبىنىڭ كەلەسى (بەسىنشى) وتىرىسىندا، اللا قالاسا، الدان اعا بۇل ۇسىنىستى ورتاعا قويادى.

ماجىلىستەگى ەڭ جاس، ءارى ءبىلىمدى، سەرگەك دەپۋتات الماس تۇرتاەۆپەن بىرگە.

قولدانىستاعى حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى زاڭىنىڭ 49-بابىندا كوشىپ كەلۋشىلەرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇرۋعا ارنالعان رۇقساتتى بەرۋدەن باس تارتۋ نە ونىڭ كۇشىن جويۋ ءۇشىن نەگiزدەر قاراستىرىلعان.
بۇل ەكى انىقتاما وسى باپتىڭ «2) سوتتالعانعا دەيiن تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس بولعان، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىنان بوساتىلعان;» جانە «9) اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندىعى بولعان;» دەگەن ەكى تارماعىن نەگىزگە الا وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلعى 19 اقپانداعى №111 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن.

قانداستارىمىز سونىڭ كەسىرىنەن تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي سەرگەلدەڭگە تۇسۋدە.

ال، قحر ۇكىمەتى ءوز كوشى-قون زاڭىنا سايكەس مۇنداي "... سوتتىلىعى بولعان" ازاماتتاردى شەتەلگە شىعارمايدى. ولاردىڭ جازاسى - ءولىم نە ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ! سول ءۇشىن انا ەكى انىقتامانى بەرمەيدى.

ەستەرىڭىزدە بولسا، ۇلت كوشباسشىسى ن.نازارباەۆ ءبىر كەزدە "شەتتەگى باۋىرلارىمىزدىڭ تابانىنا كىرگەن شوڭگە ءبىزدىڭ جان-جۇرەگىمىزدى دە سىزداتۋى كەرەك!" دەگەن بولاتىن. بىراق بۇل "شوڭگە" ءىىم-ءنىڭ جان-جۇرەگىن شىمىرلاتاتىن ەمەس!

قالايدا ءبىر امالىن قاراستىرۋ كەرەك قوي!

14.04.2015

استانا

 ***

كەشە قر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اقمادي ءادىلۇلى سارباسوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولدىم (سۋرەتتە).

اقمادي ءادىلۇلى ۇسىنىستارىمدى بىردەن ءتۇسىندى جانە قارسى ەمەس ەكەنىن ايتتى. 

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى-قونى جانە جۇمىسپەن قامتىلۋى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» ماجىلىستە قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسى تۋرالى ۇسىنىستارىمدى ايتتىم.

اتاپ ايتار بولسام، اتى شۋلى ەكى انىقتامادان قۇتىلۋ ءۇشىن تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» (قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2011 جىلعى 22 شىلدەدەگى № 477-IV زاڭى) زاڭىنىڭ 49-بابىنىڭ 2)- جانە 9)-تارماقتارىنا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ كەرەكتىگىن ءوتىندىم.

اتالمىش زاڭنىڭ 2)- تارماعى بويىنشا كوشىپ كەلۋشى «سوتتالعانعا دەيiن تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس بولعان، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىنان بوساتىلعان;» بولسا، ونى قر-دا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعىزۋعا بولمايدى.

دەمەك، وسى تارماقتى باسى ءبۇتىن الىپ تاستاۋ كەرەك! ادامدار ءتىپتى ابايسىزدا دا قىلمىس جاساپ، سوتتالىپ، جازاسىن وتەپ شىعۋى مۇمكىن عوي. ونى نەگە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعىزباسقا، وعان نەگە ازاماتتىق بەرمەسكە؟!

ەكىنشى ءوتىنىش، 9)-تارماق تۋرالى. كوشىپ كەلۋشىلەردى قر-دا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعىزباۋعا نەگىز بولاتىن تاعى ءبىر سەبەپ، وسى تارماقتاعى «اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندىعى بولعان;» دەگەن شارت.
كوشىپ كەلۋشىلەر وسى «سوتتىلىعىنىڭ» بار-جوعىن دالەلدەۋ ءۇشىن ءوزى كەلگەن ەلىنەن انىقتاما اكەلۋى كەرەك! قىتاي بۇل انىقتامانى بەرمەيدى. ويتكەنى، ول ەلدە قىلمىسقا قاتىستى، ت.ب. جەتى ءتۇرلى ادامعا تولقۇجات بەرمەيدى. ارنايى زاڭ بار.

سوندىقتان، مۇنى انىقتاۋدى وسى تالقىلانىپ جاتقان زاڭنىڭ 9-بابىندا كورسەتىلگەن "ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قۇزىرەتىنە" بەرۋ كەرەك. قاجەت بولعان جاعدايدا، وزدەرى سۇراۋ سالىپ انىقتاسىن. كەلۋشىلەردەن تالاپ ەتپەسىن.

ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اقمادي ءادىلۇلى بۇل ۇسىنىستاردى بىردەن ءتۇسىندى جانە قارسى ەمەس ەكەنىن ايتتى. مامىر ايىندا قاتىستى ورگانداردىڭ جاۋاپتىلارى مەن ماماندارىن شاقىرىپ، جينالىس وتكىزەتىن بولدى.

ەگەر وسى ماسەلە دۇرىس شەشىلمەسە، وندا مىنا جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ قۇنى كوك تيىن بولماق!!!

21.04.2015
استانا

                                                        ***

ماجىلىستە قارالىپ جاتقان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭ جوباسىنا بايلانىستى، بۇگىن قر ءىىم كوشى-قون دەپارتامەنتىنىڭ توراعاسى سەرىك سايىنوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، اتى شۋلى ەكى انىقتامادان قالاي قۇتىلۋ جاعىن اقىلداستىم (سۋرەتتە).

سەرىك سايىنۇلى قولدانىستاعى قاتاڭ زاڭنىڭ كەسىرىنەن تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي وتىرعان قانشا قانداسىمىز بار ەكەنىن انىقتايتىن بولدى. 

سەرىك سايىنۇلى مەن ونىڭ ورىنباسارى عالياعا قىتايدىڭ تولقۇجات بەرۋ ءتارتىبىن العا تارتا وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ كوشى-قون زاڭىنداعى 49-بابىنا (جۇيەدەن 2)- جانە 9)-تارماقتارىنا) وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ كەرەكتىگىن ءوتىندىم.

سەرىك سايىنوۆ مىرزا ءبارىن ءتۇسىنىپ، ءبىلىپ وتىرعانىن، تەك كوشى-قون دەپارتامەنتىنىڭ بۇل وزگەرىستى ءوزى بيلەپ-توستەپ جاساۋعا دارمەنسىز ەكەنىن ايتىپ اقتالدى.

«وزگە قۇزىرلى ورگاندار قولداپ جاتسا، قارسى ەمەسسىز بە؟!» دەگەن سۇراعىما، ەكى الاقانىن جايىپ، ءۇنسىز «جاۋاپ» بەردى.

ارينە، بۇل جاعىن ءبىز دە تۇسىنەمىز. زاڭعا تۇبەگەيلى وزگەرىس ەنگىزۋ جالعىز كوشى-قون دەپارتامەنتىنىڭ قولىندا ەمەس!

دەگەنمەن، ەكى انىقتامانىڭ تىكە كەسىرىنەن تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي، ەكى ورتادا قاڭعىرىپ قالعان نەشە مىڭداعان قانداستارىمىزدىڭ تاعدىرىنا بەي-جاي قاراۋ، سەبەپ-سالدارىن بىلە تۇرىپ، زاڭ جوباسىن وزگەرتۋگە ۇسىنىس ايتپاۋ، ماسەلەنى شەشۋگە قۇلشىنىس تانىتپاۋ دا جاقسى قىلىق ەمەس!

ءجون سۇراسا كەلگەندە، سەرىك سايىنۇلى ءوزىنىڭ البان اتانىڭ بالاسى ەكەنىن ايتتى. مەنىڭ ماقسات ءىلياسۇلى، جاناربەك ءاشىمجان، الماس ءيسادىل باۋىرلارىمنىڭ تۋىسقانى بولىپ شىقتى. سودان كەيىن مەن: «وسى كەلگەندەردىڭ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي جۇرگەندەردىڭ كوبى – الباندار مەن قىزايلار. ءبىرى تۋىسقانىڭىز، ءبىر جيەنىڭىز. ماسەلەسىن شەشپەسەڭىز، ءبارىن جيىپ، پويىزبەن استاناعا – تىكە سىزگە الىپ كەلەم!» دەپ قالجىڭدادىم.

سونىمەن، مامىر ايىندا ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اقمادي سارباسوۆ اشاتىن جينالىسقا قاتىساتىن بولىپ كەلىستى. بۇل ماسەلەنى سول كەزدە ورتاق تالقىلايتىن بولىپ قول الىستىق.

ءبىزدىڭ ماقسات – زاڭعا قالاۋىمىزشا وزگەرىس ەنگىزۋ ەمەس، ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىنا نەگىز بولاتىن، ەلباسى تاپسىرماسىنا ساي، الىستان كەلەتىن اعايىندارىمىزدى تەز قۇجاتتاندىراتىن قۇجاتتىڭ قابىلدانۋىنا سەپتىگىمىزدى تيگىزۋ عانا.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ «شەتتەگى باۋىرلارىمىز­دىڭ تابانى­نا كىرگەن شوڭگە ءبىزدىڭ جان-جۇرەگىمىزدى دە سىزداتۋى كەرەك!» دەگەن ءسوزىن كولەمى (كەگلى) 26-ارىپپەن ۇلكەيتىپ اپارعام. كەتەرىمدە دەپارتامەنت باسشىسىنا سونى ۇسىندىم ءارى كابينەتىنىڭ قابىرعاسىنا ءىلىپ قويۋىن ءوتىندىم.

ايتپاقشى، قولدانىستاعى قاتاڭ زاڭنىڭ كەسىرىنەن تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي وتىرعان قانشا قانداسىمىز بار ەكەنىن انىقتايتىن بولدى. سونىمەن بىرگە، ولاردى جاڭا زاڭ قابىلدانعانشا، جەرگىلىكتى كوشى-قون پوليتسياسىنا مازالاتپاۋعا كەلىستى.

22.04.2015

استانا

***

بۇگىن قايرات بوداۋحان ەكەۋمىز دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆانىڭ قابىلداۋىندا بولدىق (سۋرەتتە). تامارا بوسىمبەكقىزىنا جولىعۋعا جول سىلتەپ، كومەك قولىن سوزعان قازاقتىڭ اياۋلى ازاماتى سابىر اعا قاسىموۆ.

قىتاي وكىمەتىنىڭ تولقۇجات بەرۋ ءتارتىبى تۋرالى ءسوزىمدى ىقىلاسپەن تىڭداعان مينيستر حانىم بىردەن: ء«تۇسىندىم، بولدى!» - دەدى. 

كەزدەسۋدە ق.بوداۋحان مىرزا استانا ماڭىنان «اسار» قوعامدىق ۇيىمى سالىپ جاتقان تۇرعىنۇيلەردىڭ جەر تەلىمدەرىنە قاتىستى استانا اكىمدىگىمەن اراداعى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر تۋرالى اڭگىمەلەستى. ال، مەن باياعى كوشى-قون، ونىڭ ماجىلىستە تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسى، اتى شۋلى ەكى انىقتامانى كۇشىنەن قالدىرۋ تۋرالى، تولقۇجات بەرۋ تارتىبىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، ءوز ويلارىمدى جەتكىزدىم. سوعان بايلانىستى جازىپ اپارعان ۇسىنىس حاتىمدى تاپسىردىم.

كوشى-قون زاڭىنداعى 49-بابتىڭ 2)-تارماعىنان ءبىر جولا الىپ تاستاۋ، ال 9)-تارماقتا كورسەتىلگەن «اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندىعى بولعان;»-ىن انىقتاۋدى "ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قۇزىرەتىنە" بەرۋ كەرەكتىگىن بارىنشا دالەلدەپ باقتىم. بۇيتپەگەن جاعدايدا، بۇل زاڭ جوباسىنىڭ دا قۇنى بولمايتىنىن كەسىپ ايتتىم.

مىسالى، 49-بابتىڭ 2)-تارماعىندا كورسەتىلگەندەي، «سوتتالعانعا دەيiن تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس بولعان، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىنان بوساتىلعان;» بولسا، ول ادام مۇندا تۇراقتى تىركەۋگە الىنبايدى. تۇراقتى تىركەۋگە تۇرماسا، قر ازاماتتىعىن الا المايدى.

ءسىز ويلاڭىزشى، ول ادام ءوز ەلىندە جۇرگەندە ءتۇرلى سەبەپپەن سوتتالعان بولۋى مۇمكىن: مىسالى، قاساقانا ادام ءولتىردى دەيىك، قىتايدا وندايلاردىڭ جازاسى – ءولىم نە ومىرلىك قاماق! وعان شەتەلگە شىعۋ – ماڭگى جوق!
ابايسىزدا – ماشيناسى تايىپ، كىسى قاعىپ كەتسىن. كۇناسى دالەلدەنىپ، بەس جىل وتىرىپ شىقسىن. ا، ونى نەگە تۇراقتى تىركەۋگە الماسقا، ازاماتتىق بەرمەسكە؟؟! جازاتايىم ءىس قوي!

مۇمكىن، ءوزىنىڭ نامىسىن قورعاپ، بىرەۋدى تىلدەگەنى، ءتىپتى، ۇرعانى ءۇشىن كەسىلىپ كەتىپ، جازاسىن وتەپ شىقسىن. ونى دا جولاتپاۋىمىز كەرەك پە؟!! دەمەك، بۇل تارماق ءاۋ باستا ساۋاتسىز قوسىلعان نە ادەيى جاسالعان!!!
ال، 49-بابتىڭ 9)-تارماعىندا «اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندىعى بولعان;» دەگەن جولدار بار. بۇل تارماق ادامزاتقا اپات اكەلەتىن، مەملەكەتتىڭ تىنىشتىعىن شايقالتاتىن قىلمىسكەرلەرگە قاراتىلسا كەرەك! دۇرىس!!! بىراق، مۇنداي ادامدار شەتەلدە سوتتالماي، بوستاندىقتا تايراڭداپ جۇرەدى دەگەنگە كىم سەنەدى. مىسالى، سارناەۆتاردى نەمەسە ءوزىمىزدىڭ قاجىعۇمار شابدانۇلىن ەسكە الىڭىز. بۇل كىسىلەر تۇرعان ەلدەرى ءۇشىن، ارينە، اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعاندار ەسەپتەلەدى. قازىر ولار قايدا؟! الدىڭعىسى اقش تۇرمەسىندە وتىر. سوڭعىسى تۋعان جەرىنە جەتە الماي كوز جۇمدى. بۇكىل الاش جۇرتى بولىپ، قىتايدان سۇراپ الا المادىق قوي...

ەڭ قىزىعى، 49-باپتاعى «كوشىپ كەلۋشىلەرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇرۋعا ارنالعان رۇقساتتى بەرۋدەن باس تارتۋ نە ونىڭ كۇشىن جويۋ ءۇشىن نەگiزدەر» وسى ەكى تارماقپەن بىتپەيدى، باقانداي جانە 13 تارماق بار! جيىنى 15 تارماق! شىنىن ايتسام، قىلمىسكەر تۇرماق، ۇشقان شىبىن كىرە المايتىنداي بەرىك!

سوندىقتان، بۇل تارماقتى الىپ تاستاماعان كۇندە، قاجەت بولعان جاعدايدا انىقتاۋدى قۇزىرلى ورىندار ءوز مىندەتىنە الىپ، سۇراۋ سالۋ ارقىلى تەكسەرسە بولادى. سوندا، ورالمانداردان اتى شۋلى ەكى انىقتاما، تاعى بىردەڭەسىن كىرگىزىپ جىبەرمەسە، تالاپ ەتىلمەيتىن بولادى.
بەكەر وبالى نە، مينيستر تامارا بوسىمبەكقىزى بۇل ۋاجدەردى ىقىلاسپەن تىڭداپ، بىردەن ء«تۇسىندىم، بولدى!» دەدى. ءبىزدىڭ دە كوزدەگەن ماقسات وسى – ءتۇسىندىرۋ بولاتىن.

ناق مايداندا ورىنباسارى مەن كوميتەتتىڭ جاۋاپتىسىنا تاپسىرما بەردى. زاڭ جوباسىن ءوز باقىلاۋىندا ۇستاپ، قاداعالايتىن بولدى.
سونىمەن بىرگە، بۇل كۇندەرى ءۇي-جايىن ساتىپ، ءبىرجولا كەلىپ الىپ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي وتىرعان وتباسىلاردىڭ دا جاعدايىن ەسىنە سالىپ ۇلگىردىم!

بۇل جولعى زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورى – وسى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ ءوزى! «تۇسىندىك!» دەدى عوي، جامان بولا قويماس!!!

24.04.2015

استانا

Abai.kz