مىسالى، ازيا مەن ەۋروپا قۇرلىقتارى رەسمي اڭگىمەلەرىندە «ىنتىماقتاستىق پەن ءوزارا دوستىق بايلانىستار» دەپ سايراعانىمەن، شىن مانىسىندە، ارقايسىسى تاۋلىگىنە 24 ساعات، جىلىنا 365 كۇن وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەلەرى ءۇشىن كەسكىلەسكەن كۇرەس جۇرگىزەدى. ايتالىق، بۇگىنگە دەيىن اقش ەۋروپانىڭ جەتەكشى ەلدەرىن ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالارى بانكىنە (AIIB) مۇشە بولماۋعا ۇگىتتەپ كەلدى. نەگە؟

ەڭ الدىمەن، پەنتاگون ءوزىنىڭ جاڭا ستراتەگيالىق دوكتريناسىندا ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعىندا اقش-تىڭ ىقپالى جۇرۋگە ءتيىس دەپ سانايدى. ال، بەيجىڭ AIIB-نى اتالعان ايماقتى «باعىندىرۋداعى» جەڭىل قۇرال رەتىندە اسا ءتيىمدى پايدالانىپ وتىر. ءسوز جوق، قىتاي وكىمەتى ازيا ينفرا­قۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالارى بانكىن (AIIB) اقش-تىڭ تولىق بيلىگىندەگى حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى، دۇنيەجۇزىلىك بانك جانە ازيا دامۋ بانكى (ADB) سەكىلدى ءىرى قارجىلىق قۇرىلىمداردىڭ «تابەتىنە» توقتاۋ سالىپ، تەپە-تەڭدىكتى ساقتاپ-رەتتەيتىن قۇرىلىم ەتىپ، ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ماقساتىندا قۇرعان.

سوندىقتان، اقش پرەزيدەنتىنىڭ ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعى بويىنشا كومەكشىسى دەنيەل راسسەل: «ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ۇكىمەتتەرى قانداي ساياسي، ەكونوميكالىق، قارجىلىق قۇرىلامدارعا مۇشە بولۋىن وزدەرى شەشەدى» دەپ ادەمى سويلەگەنىمەن، قىتايدىڭ AIIB-داعى كوشباسشىلىعى اقش-تىڭ شامىنا تيەدى.

اق ءۇي ادەتتەگىدەي ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالارى بانكىنە (AIIB) مۇشە بولدىرماۋعا تىرىسىپ، ەۋروپا ەلدەرىنە قىسىم جاساعانىمەن، ەڭ الدىمەن، مۇشەلىككە اقش-تىڭ باستى سەرىكتەسى ۇلىبريتانيا وتۋگە كەلىسىمىن بەردى. اراعا بىرنەشە كۇن سالىپ، گەرمانيا، فرانتسيا جانە يتاليا AIIB-عا مۇشە بولۋعا نيەت ءبىلدىردى. جاڭا زەلەنديا شالت قيمىلداپ، AIIB-عا مۇشە بولىپ ۇلگەردى. كەزەكتە اۆستراليا، شۆەيتساريا جانە ليۋكسەمبۋرگ تۇر.

قازىر ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالارى بانكىنە نەگىزىن ازيا ەلدەرى قۇرايتىن 26 مەملەكەت مۇشە بولىپ وتىر.

قۇرلىقتاعى قىتايدىڭ باستى باسەكەلەسى جاپونيا ازيا دامۋ بانكىسىنە (ADB) اقش-پەن بىرىگىپ وراسان مول قارجى قۇيعاندىقتان، جاڭا قارجى قۇرالىمىن قولداي الماۋدا. بۇل بانكتىڭ جارعىسىنا سايكەس ونى مىندەتتى تۇردە جاپون قارجىگەرى باسقارۋعا ءتيىس. ازيادا پايدا بولعان اسا ءىرى قارجى قۇرىلىمىن جوققا شىعارا الماعان ADB-نىڭ ديرەكتورى تاكەحيكو ناكاو ەكى بانكتىڭ ءوزارا ىنتىماقتاستىق قۇرعاندىعىن ايتقانىمەن، ايرىقشا قۋانىشتى ەمەستىگىن دە بايقاتىپ قالدى.

ءسويتىپ، ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالارى بانكىنىڭ كەڭەيىپ-دامۋىنا بارىنشا كەدەرگى جاساۋعا بار كۇش-قۋاتىن سالىپ باققان اقش-تىڭ مەملەكەتىك دەپارتامەنتى جەڭىلىس تابۋعا ءماجبۇر بولدى. الەمدەگى قارجى داعدارىسى ەشكىمدى ايامايتىندىقتان، ەۋروپا ۇكىمەتتەرى اقش-تىڭ ايباتىنان سەسكەنگەن دە جوق. ويتكەنى، ۇشقان قۇس پەن جۇگىرگەن اڭنىڭ دا باستى ماقساتى - تاماق تابۋ. تابەت پەن تاماققا توقتاۋ سالۋ قيىن...

قاجىمۇقان عابدوللا 

Abai.kz