وسى اپتادا كورشىلەرىمىز - قىرعىزدار ءساۋىر رەۆوليۋتسياسىنىڭ 5-جىلدىعىن اتاپ ءوتتى. وسى داتا پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى كەشەگى كوممۋنيستىك رەجيمدەردىڭ ورنىنا كەلگەن بيلىكتەردىڭ رەۆوليۋتسيالىق جولمەن اۋىسۋىنىڭ از-كەم تاجىريبەسى تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋعا سەبەپ بوپ وتىر. وسى جىلدار ىشىندە بۇل تاقىرىپ ءبىراز تالقىلانىپ، ءتىپتى جاۋىر بوپ كەتكەن سياقتى. سوندىقتان دا مەن بۇرىن ايتىلعان ويلاردى قايتالاي بەرمەي، ءومىر تۋىنداتىپ وتىرعان سول توڭكەرىستەردىڭ تاعلىمدارىن تارقاتايىن.

ءبىرىنشى تاعلىم مىنادا.

وسىناۋ وزگەرىستەردەن كەيىن تەرەڭ ويعا قالعان پوستكەڭەستىك ەلدەردەگى بيلىك ء«تۇرلى-ءتۇستى توڭكەرىستەر» دەگەن تۇراقتى تىركەس رەتىندەگى جاڭا ساياسي تەرمين ەنگىزىپ، رەسمي يدەولوگيانىڭ ارقاسىندا ونى نەگىزىنەن نەگاتيۆدى، جاعىمسىز سىڭايدا سۋرەتتەي باستادى.

بىراق بۇل ماسەلەنىڭ ەكى جاعى بار. دالىرەك ايتساق، قوعام ونى ەكى ءتۇرلى قابىلدادى.

بيلىكتىڭ ءسوزى مەن رەسمي اقپاراتقا يمانداي سەنەتىن، «قارنىمىز اش بولسا دا، سوعىس جوق، سول ءۇشىن وكىمەتكە راحمەت!» دەۋشىلەر بيلىكتىڭ اۋىسۋىن ءسوزسىز تەرىس قۇبىلىس دەپ سانايدى. و جاعىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ولارعا وزگەرىسسىز كەدەيشىلىك وزگەرىس ارقىلى كەلەتىن داۋلەتتى ومىردەن مىڭ ەسە ارتىق!

«جوق، بيلىك مىندەتتى تۇردە اۋىسىپ تۇرۋى قاجەت، سول كەزدە ول جۇرتىمەن ساناسۋعا ءماجبۇر بولادى» دەۋشىلەر بۇل ساياسي جاڭالىقتى جاقتايدى. ولار تەلەديداردان بيلىك باسىنداعىلار اۋىسقانىمەن، اقش تا، ۇلىبريتانيا دا داعدارىپ قالماي، ءوز تىرشىلىگىن جاساپ جاتقانىن كورىپ، ءبىلىپ وتىر. سوندىقتان دا ولاردا پالەندەي ابىرجۋشىلىق جوق.

باسقاسىن بىلمەيمىن، كەزىندە سوۆەت وداعىن تالاي جىل باسقارعان كومپارتيا باس حاتشىسى لەونيد برەجنەۆ ولگەندە 18 جاستاعى ستۋدەنت مەن ۇلكەندەردىڭ «ەندى سوۆەت وداعىنىڭ تاعدىرى نە بولماق؟ باسقا ادام وسىنداي ەلدى باسقارا الا ما؟» دەپ شىن نيەتىمەن قايعىرعانىن ءوز كوزىممەن كوردىم.

سوندىقتان دا ءبىر ەمەس، بىرنەشە ەلدە ورىن العان بۇل رەۆوليۋتسيالار قازاقتىڭ دا ساناسىن وياتتى. بەيبىت تۇردە بيلىكتىڭ اۋىسۋى – ۇلتتىق تراگەديا ەمەس، تاريحي دامۋدا تۇيىققا تىرەلۋ دە ەمەس، ول قوعام دامۋىنىڭ زاڭدى كەزەڭى ەكەنىن ەل تۇسىنە باستاعان سەكىلدى.

ارينە، كەيبىر ەلدەردە سۇمدىق قاقتىعىستار بولدى، وق اتىلدى، قان توگىلدى، باس جارىلدى. ونداي قاندى جولدى، ارينە، مەن قۇپتاي المايمىن.

بىراق كەز كەلگەن بيلىك  ۇعىپ الار ءبىر اقيقات بار: ەۆوليۋتسيالىق دامۋ جولىنا ءوزىڭ تۇسپەسەڭ، حالىقتىڭ ءوزى رەۆوليۋتسيا ارقىلى ورنىڭنان الىپ تاستايدى!

سوندىقتان توگىلگەن قانعا، قيىلعان ومىرلەرگە تەك قانا رەۆوليۋتسيونەرلەردى ايىپتاي بەرۋگە بولمايدى، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ نەگىزگى سالماعى – جاعدايدى ۋشىقتىرىپ، سونداي دارەجەگە جەتكىزگەن بيلىك باسىنداعى باسشىلاردا!

ەكىنشى تاعلىم مىنادا. كەيبىر ەلدەردە ەلدى الاڭعا شىعارىپ، بيلىك باسىنا كەلگەن دەموكراتتار ۋاقتى وتە وزدەرى بەرگەن ۋادەلەرىن ورىنداماي، حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ جاتتى. ماسەلەن، يۋششەنكو سايلانار الدىندى «باس بيلىكتى پرەزيدەنتتەن پارلامەنتكە بەرەمىز» دەپ ايدى اسپانعا ءبىر شىعارىپ، انت-سۋ ىشكەن ەدى. سول ءۇشىن ۋكراينا ونى قولدادى، پرەزيدەنت قىپ سايلادى. بىراق، يۋششەنكو ءارتۇرلى سىلتاۋ تاۋىپ، سول ۋادەسىن ورىنداماي-اق قويدى. ناتيجەسىندە ەل سەنىمىنەن ايرىلىپ قالدى.

ءۇشىنشى تاعلىم دا وسىعان ساباقتاس. جاسىراتىنى جوق، كەيبىر ەلدەردە وسى جاڭالىقتاردان كەيىن وڭ وزگەرىستەرمەن قاتار، كەمشىلىكتەر دە ورىن الدى. ماسەلەن، بيلىكتىڭ اۋىس-ءتۇيىسىن ەكى مارتە باستان وتكەرگەن قىرعىز ەلىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالى ءالى دە ءماز ەمەس. ارينە، ول قازاقستان سەكىلدى مۇناي مەن گازى، ءاليۋمينيى مەن حرومى بار باي مەملەكەت ەمەس، سوندىقتان قارجى جاعىنان قىسىلىپ جاتاتىنى راس. ول جاعى تۇسىنىكتى. دەسەك تە، «قۇرعاق قاسىق قانا ەمەس، قۇرعاق ۋادە دە اۋىز جىرتاتىنىن» ەستەن شىعارماۋ كەرەك.

ء«تۇرلى-ءتۇستى توڭكەرىستەن» كەيىن ءىسى وڭعا باسقان ەلدەر دە بار. ماسەلەن، شەۆاردنادزەدەن كەيىن گرۋزيانى باسقارعان سااكاشۆيلي ەلدە جەمقورلىققا قارسى اشىقتان-اشىق كۇرەس باستادى. ول دەرتتى ءتۇپ-تامىرىمەن جويدى دەسە دە بولادى. وعان قوعام كومەكتەستى. سوندىقتان ول كۇرەس سونشالىقتى ناتيجەلى بولدى. ونىڭ ۇستىنە قوعام پارلامەنت، ەركىن باق، وپپوزيتسيالىق پارتيالار ارقىلى سول سااكاشۆيليدىڭ اپشىسىن قۋىرىپ وتىرىپ، قىزمەتىنە مىقتى باقىلاۋ ورناتتى.

ءتورتىنشى تاعلىم بۇگىنگى كۇندە ەمەس، تاياۋ بولاشاقتا جاتىر. مەنىڭ وسى جىلدار بويىنا بيلىكتىڭ بەيبىت تۇردە اۋىسۋىن جاقتاپ كەلە جاتقانىمدى وقىرمان بىلەدى. بىراق «جامان ايتپاي، جاقسى جوق» دەيدى اتام قازاق. ءسوز جوق، ەكى قارسىلاسىن سايلاۋ ناۋقانىندا نازارباەۆتىڭ جەڭىپ شىعاتىنىن حالىق بەك ءتۇسىنىپ وتىر. بىراق ودان كەيىن نە بولماق؟ ەرتەڭگى كۇنى ەلباسى ەلگە ۇسىنار مۇراگەر قوعامنىڭ بارلىق توپتارىنىڭ كوڭىلىنەن شىعا ما؟ الدە، ءبىر-بىرىنە ونسىز دا قىرعيقاباق بوپ كەلە جاتقان كلاندار جاساندى توڭكەرىستەر ۇيىمداستىرا ما؟ قۋىرداقتىڭ كوكەسىن سوندا كورەمىز بە؟ باس بيلىكتەن دامەلىلەردى تۇلەن تۇرتپەسىن، تۇلەن تۇرتسە، ودان كەيىن بولۋى ىقتيمال ء«تۇرلى-ءتۇستىنىڭ» بوياۋىن قالاي ايىرامىز؟

كەلە-كەلە اراب كوكتەمىنە ۇلاسقان گرۋزيا، ۋكراينا، قىرعىزستانداعى ء«تۇرلى-ءتۇستى» توڭكەرىستەر تاجىريبەسىنە قاراپ، مەن سول تۋرالى ويلانىپ وتىرمىن...

ءامىرجان قوسانوۆ.

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ەۆوليۋتسيانى قالاماعان رەۆوليۋتسياعا تاپ بولادى!

نەمەسە ء«تۇرلى-ءتۇستى» توڭكەرىستەردىڭ ءتورت تاعلىمى

 «اشىق الاڭ» («قالام مەزگىل»), 9 ءساۋىر 2015 جىل