ناۋرىزدا جىل اۋىسىپ، جاڭا جىل باستالعاندا قازاق حالقىنىڭ جىل قايىراتىن (جاس سانايتىن) ءداستۇرى بار. ءاربىر جىلدىڭ ءبىر جان-جانۋارعا تىلەنگەن، بالانعان اتاۋى، ياعني يەسى مەن كيەسى بار. بۇل تۇسىنىكتىڭ باستاۋ ارناسى ەرتەدەگى ادامداردىڭ ميفتىك ساناسىنىڭ يىرىمىنەن تۋىندايتىن توتەمدىك تانىمداردان الاتىنى انىق. ميفولوگ عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، ادامزات بالاسىنىڭ ميفتىك ساناسىنىڭ ەكى كەزەڭى بار. ءبىرىنشىسى – ادام ءوزىن تابيعاتتان، جان-جانۋاردان بولمەيتىن تەپە-تەڭدىك كەزەڭ. ال ەكىنشىسى ادام ءوزىن جان-جانۋارلاردان بولەك سانايتىن، ءسويتىپ تەڭدىك زاڭى جويىلاتىن كەزەڭ. ءبىرىنشى ەكىنشىگە جول بەرگەن ۋاقىتتا العاشقىداعى تۇسىنىكتەر بىردەن جويىلىپ كەتپەيدى، ونىڭ سارقىنشاقتارى ساقتالادى. بۇرىنعى اداممەن تەڭ جان-جانۋارلار ول رولىنەن ىعىسىپ، ەندى ولار ادام بالاسىن ءتۇرلى قاۋىپ-قاتەردەن قورعاپ قالاتىن، ساقتايتىن كيەگە اينالادى. ءسويتىپ، ول ادامزات بالاسىنا جاردەمشى، قولعابىس ەتەتىن كومەكشى رولىنە اۋىسادى. مۇنداي تانىمنىڭ كوركەم ۇلگىسىن بىزدەر تۇركى حالىقتارىندا جىل يەسى جان-جانۋارلاردىڭ جىلعا تالاسۋى تۋرالى ەرتەگىلەر ساقتالعان. ونىڭ كونە ۇلگىسىن ءبىز ءحىى عاسىردا جازىلعان ماحمۋد قاشقاريدىڭ «ديۋاني لۇعات ات-تۇرىك» ەڭبەگىنەن كورە الامىز. وندا ءبىر حان ەل تاريحىندا قالعان ايتۋلى وقيعانى ۇمىتپاس ءۇشىن ءار جىلعا جان-جانۋارلارعا بايلانىستىرىپ ات بەرۋدى بۇيىرادى. سول اتقا يە بولۋ ءۇشىن جان-جانۋارلار تالاسادى. حاننىڭ شارتى وزەننەن ءجۇزىپ ءوتۋ بولادى. بۇل سىننان ءبىرىنشى بولىپ تىشقان كەلىپ، ول جىل باسى سانالادى.

قازاق اراسىندا اتالمىش ەرتەگىنىڭ ساتيرالىق مازمۇنداعى وزگەشە نۇسقاسى بار. وندا جان-جانۋارلار شىعىپ كەلە جاتقان كۇندى ءبىرىنشى كورىپ جىل باسى اتانۋعا تالاسادى. بويىنا سەنىپ قامسىز تۇرعان تۇيەنىڭ ۇزىن موينى ارقىلى ونىڭ باسىنا شىققان تىشقان جاڭا اتىپ كەلە جاتقان جاڭا كۇندى كورىپ، جىل باسى اتانادى. وسى ەرتەگىنىڭ مازمۇنىنان تۋىنداعان «تۇيە بويىنا سەنىپ جىلدان قۇر قالىپتى» دەگەن ماتەل ءسوز بار.

جىل كيەسى 12 جىلدان كەيىن اينالىپ كەلسە، ونى «مۇشەل جىل» دەپ اتايدى. قازاق حالقى مۇشەلگە كوپ ءمان بەرەدى: بۇرىن دا سولاي بولعان، قازىردە وسىنداي. مۇشەلگە تولعان جىلىن ەرەكشە باعالاپ، سول جىلدىڭ يەسىنىڭ (كيەسىنىڭ) كەسىرىنە ۇشىراماي، ونىڭ جاقسىلىعى مەن شاپاعاتىنا يە بولۋدى ىرىمدايدى. مۇشەلدەن امان-ەسەن شىققان كىسى ونى قۋانىش ەتىپ، توي جاسايدى، ىرىم-جورالعىلار جاسايدى. سونىڭ ءبىرى – ءوزى كيگەن كيىمىن وزىنەن كەيىنگى كەلە جاتقان كىسىگە سىيعا تارتۋ. بۇل ىرىمنىڭ استارىندا دا ۇلكەن ماعىنا بار. سەبەبى ەرتەدەگى ادامداردىڭ كونە تۇسىنىگى ادام مۇشەلدەن وتكەننەن كەيىن جاڭا ساتىعا، جاڭا كەزەڭگە كوشەدى دەپ سەنگەن. ال جاڭا كەزەڭ جاڭاشا باستالۋى قاجەت.

ءار مۇشەلدىڭ وزىندىك قاسيەتى مەن ەرەكشەلىگى بار. مىسالى ءبىرىنشى مۇشەل – 13 جاس. «ون ۇشتە وتاۋ يەسى» دەيدى حالقىمىز، ياعني 13 جاستان كەيىن ادام بالاسى وتاۋ قۇرىپ، ۇيلەنەدى. ەكىنشى مۇشەل حالىق جىرلارىندا ەرەكشە باعالاناتىن، اندەرىندە كەڭ شىرقالاتىن - 25 جاستا اياقتالادى. بۇل جىگىتتىك داۋرەن، جاستىق شاقتىڭ كەزەڭنىڭ اياقتالار كەزەڭى. ءۇشىنشى مۇشەل - 37. «ەر كەزەگى ۇشتەن» دەگەندەي، ءۇشىنشى مۇشەل - سىن كەزەڭى. ونى حالىقتىڭ مىنا ءبىر ماقالى ايقىنداپ تۇر: «وتىزدا وردا بۇزباساڭ، قىرىقتا قامال المايسىڭ». ءتورتىنشى مۇشەل 49 جاسقا تۋرا كەلەدى. ونىڭ ارعى ىرگەسى – ەلۋ. «ەلۋ - ەر جاسى» دەيدى حالقىمىز. وسى تۇستا ەر جاسىن، ياعني ەرلىك كورسەتەر جاس دەپ «وردا بۇزاتىن» وتىزدى اتاماي، ەلۋدى اتاعانىندا ءبىر قايشىلىق بار سەكىلدى. بۇل وزىنشە بولەك اڭگىمە.

قازاق حالقى العاشقى مۇشەلدى 13 سانىنان باستايدى. ماقالانىڭ نەگىزگى مازمۇنىندا حالقىمىزدىڭ نە سەبەپتەن العاشقى مۇشەلدى 12 جاستان قايىرماي، 13 جاستان بەلگىلەيتىنىن انىقتاۋدى ماقسات ەتىپ قويعان جايىمىز بار.

سونىمەن، قازاق العاشقى مۇشەلدى 13 جاستان قايىرادى. مۇندا 12 جىلدىق اينالىمعا ويدان 1 جاس قوسۋ (12+1) بايقالادى. كەيبىر زەرتتەۋشىلەر نارەستەنىڭ انا قۇرساعىندا جاتقان 9 ايدى ءبىر جىل دەپ ساناپ، ونى 12 جىلدىق مۇشەلگە قوسىپ ءجۇر. بۇل تانىمنىڭ لوگيكالىق قيسىنى جوق. ويتكەنى ونداي جاعدايدا، كەرىسىنشە، 12 سانىنان 1 سان شەگەرىلىپ (12-1), مۇشەل جاس 11 جىلدان قايىرىلۋى ءتيىس.

دەمەك، بۇنىڭ سىرى باسقا تانىمدا جاتىر. ول تانىمنىڭ باستاۋىن ءبىز اتا-بابالارىمىزدىڭ كونە تۇسىنىگىنەن ىزدەۋىمىز قاجەت. ءبىزدىڭ ماقساتىمىزدى اشۋعا كومەكتەسەتىن كونە تۇسىنىك – ەرتەدەگى ادامداردىڭ دۇنيەنى ءۇش تاعاندىق تۇتاس كوسموس دەپ تانىعان تانىمى. ولار دۇنيەنى تۇتاس، بولىنبەس كوسموس دەپ قابىلداپ، ونى جوعارى، ورتا، تومەنگى دۇنيە دەپ ۇشكە بولگەن. اتالمىش تانىم قازاق اراسىندا دا ساقتالعان. ماسەلەن، ءحىح عاسىردا ش.ءۋاليحانوۆ جازىپ العان ء«ولى مەن ءتىرىنىڭ دوستىعى» اتتى قازاق ەرتەگىسىندە:«اسپاندا دا ادامدار ءومىر سۇرەدى. ولار بەلدىكتى تاماعىنا تاعىنادى، جەردە، ورتادا ءومىر سۇرەتىندەر بىزدەر بەلىمىزدى بۋىنامىز، وزدەرىنىڭ بىزدەگىدەي كۇن مەن ايى، جۇلدىزى بار جەر استىنداعىلار بەلدىكتى اياقتارىنا بايلايدى»، - دەگەن جولدار بار.

وسى ءۇش تاعاندىق تۇتاس كوسموستاعى جان يەلەرى (ادام، كەيدە ماقۇلىق) ءبىر دۇنيەدەن ەكىنشى ءبىر دۇنيەگە باسقا فورمالارمەن اۋىسىپ جۇرە بەرەدى دەپ ەسەپتەلگەن. دۇنيەگە كەلگەن كىسى بۇل دۇنيەدەن وزعاندا كەلگەن جاعىنا قايتادان قايتادى، ياعني «قايتىس» بولادى. سونداي-اق قايتقان كىسى بۇل دۇنيەگە باسقا كەيىپتە قايتا ورالىپ كەلەدى. مۇنداي ورلاۋدىڭ ءبىر جولى – جاڭا تۋعان نارەستە. جاڭا تۋعان نارەستە دۇنيەدەن قايتقان اتا-بابالارىنىڭ رۋحى ارقىلى كەلەدى نەمەسە ولگەن ادام جانى باسقا تۇرگە ەنىپ قايتىپ ورالادى دەگەن تۇسىنىك كوپتەگەن حالىقتاردىڭ دۇنيەتانىمىندا بەرتىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلگەن. ءبىزدىڭ حالقىمىزداعى مۇنداي كونە ميفتىك تۇسىنىكتى وتباسى عۇرىپتارىنان انىق بايقاۋعا بولادى. مىسالى، وتباسى عۇرىپىنداعى شىلدەحانا كۇزەتۋ، قىرقىنان شىعارىپ بەسىككە سالۋ، تۇساۋكەسەر راسىمدەرى– قايتقان كىسىنىڭ ارتىنان جاسالعان قازانامالىق راسىمدەردىڭ جاڭا پاراللەلى. قازا بولعان اتا-باباسى جاڭا تۋعان نارەستە ارقىلى قايتىپ ورالادى دەپ ساناعان اتا-بابالارىمىز قايتقان كىسىنىڭ ارتىندا اتقارىلاتىن راسىمدەردى (ولىكتى كۇزەتۋ، تابىتقا سالۋ، قىرقى جانە جىلىن بەرۋ) جاڭا تۋعان بالانىڭ ءوسۋ جولىندا «شىلدەحانا كۇزەتۋ»، «قىرقىنان شىعارىپ بەسىككە سالۋ»، «تۇساۋكەسەر» بولىپ قايتالاپ وتىرادى. ەكىنشى سوزبەن ايتساق، جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ 1 جاسقا تولعانىنا دەيىنگى ورىندالاتىن عۇرىپتارى قايتقان كىسىنىڭ جىلىنا دەيىنگى قازانامالىق راسىمدەردى تۇپ-تۋرا قايتالايدى (ولىكتى كۇزەتۋ – شىلدەحانا كۇزەتۋ، تابىتقا سالۋ (جەرلەۋ) - بەسىككە سالۋ، قىرقى - قىرقىنان شىعارۋ، تۇساۋ كەسەر - جىلىن بەرۋ).

ش.ءۋاليحانوۆتىڭ جازۋىنشا، قايتقان كىسىنىڭ رۋحى ءبىر جىلعا دەيىن تەك ءوز وتباسىنىڭ ماڭايىندا جۇرسە، جىل وتكەن سوڭ كەڭىستىكتى ەمىن-ەركىن شارلايتىن رۋحقا اينالادى دەگەن تۇسىنىك بار. دەمەك، ءبىر جىلدان سوڭ قايتقان كىسى ەركىن رۋحقا اينالسا، جاڭا دۇنيەگە كەلگەن نارەستە ءبىر جاستان كەيىن وتكەن دۇنيەنىڭ بەلگىلەرىنەن تولىق ايىرىلىپ، بۇ دۇنيەنىڭ كوشىنە ەنەدى. سوندىقتان جاس نارەستەنىڭ ءبىر جاسقا دەيىنگى كەزەڭى ء«ولىارا» رەتىندە تانىلىپ، وعان بۇ دۇنيەنىڭ مەنشىگىنە ساي ىرىم-جورالعىلار جاسالمايدى. مەنشىكتەۋ جورالعىسىنىڭ ءبىرى – نارەستەگە ات قويۋ. وسىلايشا، بالاعا دۇنيەگە كەلىسىمەن ات قويمايتىن ءداستۇر قالىپتاسقان.

جاس نارەستەگە تۋعاننان ات قويىلمايتىنى تۋرالى اقپاراتتاردى ءبىز كونە جازبا دەرەكتەردەن كورە الامىز. مىسالى، ءحىۇ عاسىردا جازباعا تۇسە باستاعان «وعىزنامە»، «دادام قورقىت» سىندى باتىرلىق ەپوستاردا باستى كەيىپكەرلەر كوپ ۋاقىتقا دەيىن (ادەتتە، ەرلىك كورسەتكەنگە دەيىن) اتسىز جۇرەدى. «ول كەزدە ادام ءولتىرىپ، قان توكپەسە، بالاعا ات قويىلماۋشى ەدى»، – دەيدى كونە تۇركىلىك وعىز جىرلارى. وسىنى، ياعني «ادام ءولتىرىپ، قان توكپەگەن» ەرلىكتى ىستەمەگەن ءبايبورى بالاسى ءبامسى بايراق 15 جاسقا دەيىن اتسىز جۇرەدى. وعان «بامسى-بايراق» دەگەن باتىرلىق ەسىمى «گاۋىرلەرگە (كاپىرلەرگە - ا.ءا.) قىلىش جۇمساپ، قىرعيداي تيگەننەن»، «جاۋلاردىڭ باسىن كەسىپ، قان توككەننەن» كەيىن، توي ۇستىندە قورقىت اتانىڭ قاتىسۋىمەن بەرىلەدى. وسىعان ۇقساس كورىنىس وعىزداردىڭ كەلەسى ءبىر جىرى- «ديرەس حان ۇلى بۇقاش باتىر» جىرىندا دا بار. وندا ديرسە حاننىڭ دا ون بەسكە كەلگەنشە اتسىز جۇرگەن بالاسىنا «بۇقاش» دەگەن ەسىم باياندىر حاننىڭ «وڭىنان ءۇش، سولىنان ءۇش ادام ۇستاپ الاڭعا اكەلگەن» سۇزەگەن بۇقاسىن ولتىرگەننەن كەيىن قورقىتتىڭ ۇسىنىسىمەن بەرىلەدى.

بالاعا ەرلىك ىستەن كەيىن ات بەرۋ قازاق باتىرلىق ەرتەگىلەرى مەن تاريحي اڭىزدارىندا ساقتالعان. مىسالى، «جەلكىلدەك» ەرتەگىسىندە سارىباي بايدىڭ قۇدايدان سۇراپ العان بالاسى جەلكىلدەك جەتى جاسىندا جىلقى باعاۋعا شىعادى. ونى ەل-جۇرتىن جاۋ شاۋىپ، كەكتى بولعان ازتەمىر دەگەن كىسى «مىلتىق اتسا، وق تيمەيتىن، قىلىشپەن شاپسا، قىلىش وتپەيتىن» بالا باتىردى ادەيى ىزدەپ كەلىپ، وعان «جەتى جاسار جەلكىلدەك» دەگەن ات بەرەدى. ال قازاقتىڭ اتاقتى حانى ابىلاي تۋرالى اڭىزدا بولاشاق حان الدىمەن تولە بي قويعان «سابالاق» دەگەن اتپەن ءجۇرىپ، كەيىن جاۋ باتىرىن جەڭگەننەن كەيىن ابىلاي دەگەن ەسىم الادى.

كەلتىرىلگەن مىسالدار مازمۇنىنداعى بولاشاق باتىرعا ات قويۋدىڭ ۋاقىتى ەرلىك ءىس اتقارعانشا سوزىلۋى باتىرلىق ەپوستىڭ كوركەمدىك زاڭدىلىعىنان تۋىنداعانى ءسوزسىز. ەپيكالىق تۋىندىلاردىڭ اسىرەلەۋ مەن دارىپتەۋگە قۇرالاتىن كوركەمدىك مۇراتى بالاعا تۋعاننان بىردەن ات قويىلمايتىن ءداستۇردى پايدالانا وتىرىپ ونى باتىرلىق بەينەسىن سومداۋ جانە ەرلىكتى ىستەردى دارالاۋ ءادىس-تاسىلدەرىنە قولدانعان. بالا 1 جاسقا تولمايىنشا ات قويىلمايتىنى ءحۇىى عاسىردا جازىلعان حيۋا حانى ابىلعازىنىڭ «تۇرىك شەجىرەسىندە» انىق جازىلعان. «ول كەزدە (وعىز قاعان دۇنيەگە كەلگەن كەزدە-ا.ءا.) موڭعولدا بالا ءبىر جاسقا شىققانشا ات قويمايتىن ادەت بار ەدى. بالا ءبىر جاسقا كەلگەندە، قارا حان ەلگە ساۋىن ايتىپ، ۇلكەن توي جاسادى. توي ۇستىندە ۇعلاندى كوپشىلىككە كورسەتىپ، حان بيلەرىنە: «بۇعان قانداي ات قوياسىزدار، بالامىز ءبىر جاسقا جەتتى»، - دەيدى».

اتالعان مىسالدار بىزدەرگە ەرتەدەگى ادامدار بالاعا دۇنيەگە كەلىسىمەن ات قويماعاندىعىن كورسەتەدى. بۇعان سەبەپ جوعارىدا اتالعان كونە تۇسىنىك پەن نانىم-سەنىم. 1 جاسقا تولعانىن ەرەكشە باعالايتىن ءداستۇر كارىس حالقىندا دا بار. بۇل دا كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس سەكىلدى. كارىس حالقىندا بار ءداستۇر وزگە وڭتۇستىك شىعىس ازيا (قىتاي، جاپون ت.ب.) حالىقتارىندا بار دەپ جوبالاۋعا بولادى.

بالا ءبىر جاسقا تولار-تولماس شاعىندا ءوز بەتىمەن تۇرىپ، تالىپىنىپ جۇرۋگە ۇمتىلادى. سول كەزدە كوپشىلىكتىڭ قاتىسۋىمەن ىرىمدالاتىن ءراسىم – تۇساۋكەسەر عۇرپى. اتالمىش عۇرىپ ۇستىندە ايتىلاتىن جىردا تۇراقتى تۇردە قايتالانىپ وتىراتىن «قاز، قاز، قاز بالام// قادامىڭا ءماز بولام» دەگەن جولدار بار. اق تىلەككە ورانعان جىر جولدارىندا ءوز بەتىمەن جۇرۋگە تالپىنعان ءسابيدىڭ تالابىنا قۋانۋ سەزىمى «قاز» ەتىستىگىمەن بەرىلگەن. بۇل كەزدەيسوق قالىپتاسقان تۇراقتى جىر جولدارى ەمەس. زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمىنشا، «قاز» ەتىستىگىنىڭ كونە ماعىناسى «ەركىن ءومىر ءسۇرۋ، ءوز بەتىمەن كۇن كورۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. (بىزدە تۇساۋكەسەردەگى «قاز» ەتىستىگىن قازاق اراسىنا كەيىن اۋىسقان اسىراندى قۇستىڭ ءبىر ءتۇرى قازدىڭ جۇرىسىنە بالاۋ ورىن العان. قازاقتار قازدى اسىراندى قۇس ەتىپ باقپاعان. ءبىز ءۇشىن قاز «اسپاندا اۋەلەپ ۇشقان» جىل قۇسى. سونىمەن قاتار، ۇلتىمىزدىڭ «قازاق» اتاۋىندا دا «قاز» ەتىستىگىنەن باستاۋ الاتىنىن ەستەن شىعارماعان ءجون. بۇل ەتيمولوگيادا «بولەك، ەركىن، ازات ءومىر ءسۇرۋ» دەگەندى ماعىنا بار). بۇل دۇنيەگە تىلسىم كۇشتەردىڭ قولداۋىمەن كەلىپ، العاشقى قادامىن ءتاي-ءتاي باسقان ءسابي حالىق تانىمىندا «ەندى ول بوتەن دۇنيەدەن بەرگى دۇنيەگە (بۇل دۇنيەگە) ءوتتى» دەگەن قۋانىشتى بىلدىرەدى. ەكىنشى سوزبەن ايتساق، 1 جاسقا تولعان بالا بۇل دۇنيەگە تولىق ءوتتى دەپ ەسەپتەلىپ، ادام ساناتىنا قوسىلادى. ەركىن، ازات ادامعا اينالىپ، وعان ات بەرىلىپ، ايدار تاعىلادى.

بالاعا ەسىم بەرگەندە دە قايتقان كىسى سوڭىندا اتقارىلاتىن قازانامالىق عۇرىپتاردىڭ اتقارىلعانى، وتەلگەنىن ايشىقتاپ نەمەسە جاڭا تۋعان بالا وتكەن كىسىنىڭ جاڭا جالعاسى دەگەن سىندى تۇسىنىكتى ىرىمداپ قويادى. مىسالى، وتەگەن (وتەباي، وتەۋلى), تولەۋ (حان، جان، بەك، باي), تولەگەن (تولە) (تولەنگەن), جالعاس (بەك، باي), جاڭاباي(بەك), ومىربەك (باي، حان), قالقامان دەگەن سىندى ەسىمدەر جاڭا تۋعان بالا دۇنەدەن كەتكەن كىسىنىڭ ورنىنا كەلىپ وتىرعان تولەۋى مەن وتەمى، ونىڭ جالعاسى، جاڭا ءومىرى دەگەن تانىم-تۇسىنىكتى بىلدىرەدى [اتالعاندار ىشىندە «قالقامان» دەگەن ەسىمنىڭ ماعىناسى ءا دەگەننەن تۇسىنىكسىز كورىنەدى. بۇل كونەرگەن ءسوز. ول ەكى بولىكتەن تۇرادى. ءبىرى – قالقا، ەكىنشىسى – مان. «مان» دەگەن قوسىمشا ادام دەگەندى (مىسالعا، نايمان، الارمان) ءبىلدىرىپ تۇر. ال «قالقا» دەگەن «ورنىنا قالعان، كەلگەن» دەگەن ماعىنانىڭ ايشىعى. ونىڭ ءتۇبىرى «قال» (قالۋ، قالعان، قالماق) ەتىستىگىنەن تۋىنداعان. قازاقتىڭ «قالقام، قالقام-اۋ» دەگەن قاراتپا سوزدەرى اتالمىش ماعىنادان تۋعان، ياعني بۇل سوزدەر دە «مەنىڭ ورنىما كەلگەن نەمەسە قالاتىن جان» دەگەن ەلجىرەگەن مەيرىمنىڭ بەلگىسى. پىكىرىمىزگە جاناما دالەل رەتىندە ءحۇى عاسىرداعى نوعاي ورداسىنا قاتىستى جازىلعان ورىس جازبا دەرەكتەرىندە «قالعا (قالقا)» ءسوزى بيلىك قۇرعان كىسىنىڭ ورنىنا قالعان مۇراگەرىنە قاتىستى ايتىلعانىن ەسكەرتىپ كەتۋگە بولادى. «قالقامان» دەگەن كونەرگەن ەسىمنىڭ جاڭا بالاماسى – قالدىبەك (قالدىگۇل)].

سونىمەن، تۇساۋكەسەر راسىمىنەن كەيىن جاس نارەستە - وزگە دۇنيە بايلاۋىنان بوساعان، تاۋەلسىز، ءوز ەركىمەن جۇرەتىن جان يەسى. حالىقتىڭ «قاز تۇرعان» بالانى بۇل دۇنيەگە ءوتتى دەپ باعالاۋ قازاقتىڭ مۇشەل قايىرۋ ساناعىنا دا ەنگەن. ون ەكى جىلدىق مۇشەلدىڭ العاشقى كەزەڭى قازاقتا 13 جىل دەپ ەسەپتەلەدى. سەبەبى ءبىر جاسقا دەيىن، ياعني تۇساۋى كەسىلگەنگە دەيىنگى جاس ءسابيدىڭ ءومىرى بۇل دۇنيەنىڭ ەسەبىنە كىرمەيدى. سەبەبى بۇل كەز ونىڭ ادام ساناتىنا قوسىلماعان ءولىارا تۇسى. سوندىقتان بۇل كەزەڭدە تاڭىرىنەن بالانى بۇل دۇنيەدە قالدىرۋ مەيىرىمىن الۋ ءۇشىن اتا-بابالارىمىز شىلدەحانا كۇزەتۋ، بەسىككە سالۋ، ت.ب. ىرىمدار جاساپ، جالىنىپ، جالبارىنعان. بالاعا ءتاڭىردى تەرىس اينالدىرار «كوز، ءسوز تيەدى» دەگەندەردەن ساقتاۋعا ۇمتىلعان. جاس نارەستەنىڭ بۇل دۇنيەدەگى ءومىرىنىڭ جاڭا ەسەبى ءوز اياعىنان تۇرىپ، «قاز باسقانىنان»، ياعني ەركىن، ءوز بەتىنشە ءجۇرىپ-تۇرعاننان كەيىن باستالادى دەپ ەسەپتەگەن. وسى عۇرىپتىڭ سالدارى ءبىر جاسقا تولماعان بالانى ادام ساناتىنا قوسپاۋ قازاقتاردىڭ مۇشەل قايىرۋ داستۇرىنە اسەر ەتىپ، 12 تسيكلدىك مۇشەل قايىرۋدىڭ العاشقىسىنا قازاقتار 1 سانىن قوسىپ، العاشقى مۇشەلدى 13 دەپ سانايتىن بولعان. بىزدىڭشە، قازاق حالقىنىڭ العاشقى مۇشەلدى 13-تەن مۇشەل قايىرۋىنىڭ باستى سەبەبى وسى سەكىلدى.

الماس ابسادىق،

ا. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.

Abai.kz