بوريس نەمتسوۆ (سۋرەتتە) رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ ساياساتىن اشىق سىناعان ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى بولدى. ەندەشە مۇنداي ادامنىڭ پىكىرىن ەلەمەي، ەسكەرمەي كەتۋ مۇمكىن ەمەس. سول نەمتسوۆ «Forbes.kz» جۋرنالىنا سۇحبات بەرىپتى. ەۋرازيالىق وداق، ۋكراينا، سولتۇستىك قازاقستان مەن قىرىمدى سالىستىرا وتىرىپ ءبىراز جەرىندە بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي تۋراسىن ايتقان ەكەن. سۇحباتتىڭ ەڭ ەلەۋلى دەگەن تۇستارىن ءتىلىپ الىپ، نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

ساۋدا-ساتتىقتا رەسەيدىڭ ەڭ ءىرى ارىپتەسى كىم؟

ەل قىتاي دەپ ويلايدى. جوق. ەۋرووداق. رەسەيدىڭ 50 پايىز ساۋدا اينالىمى وسى وداققا تيەسىلى. ءتىپتى 50-دەن دە كوپ! ال قازاقستان مەن بەلارۋستىڭ ۇلەسى 10 پايىزعا دا جەتپەيدى. ۋكراينانىڭ ۇلەسى شامامەن 6-7 پايىز. بۇدان قانداي قورىتىندى شىعارۋعا بولادى، بىلەسىز بە؟ پۋتين ءوزى ەش ساۋدالاسپايتىن، الىس-بەرىسى، بارىس-كەلىسى از ەلدەرمەن وداق قۇردى دەگەن ءسوز. ءىس جۇزىندە باتىس ءبىزدىڭ ەڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەسىمىز، ال رەسەيلىك باق-تىڭ اقپارىنا قاراعاندا ءبىزدىڭ ەڭ باستى جاۋ.

«وداققا دەموكراتيالىق ەلدەر عانا بىرىگە الادى»

ونىڭ ء(پۋتيننىڭ) تۇسىنىگى تاياز. رەسەيدىڭ اينالاسىندا بۇرىنعى كسرو-عا ۇقساس الدەنەنى جاساپ شىققىسى كەلەدى: جارايدى، بۇعان كەلىسەيىن. بىراق، بۇل ونىڭ قولىنان كەلمەيدى: بۇعان سەنىمدىمىن. نەگە؟ تۇسىندىرە كەتەيىنشى. ەكونوميكا ءوز الدىنا، ماسەلە وسى وداققا بىرىككەن ەلدەردىڭ بيلىك قۇرىلىمىندا جاتىر. تابيعاتى دەيمىز بە… وداققا دەموكراتيالىق ەلدەر عانا بىرىگە الادى. تاريحتا ديكتاتۋرالاردان قۇرالعان وداق جوق. مۇنداي مىسالدى بىلمەيمىن. پۋتين – اۆتوريتارلىق كوشباسشى. مۇنداي ديكتاتور بيلىكتى بولىسپەيدى.

ەۋرووداق قالاي قۇرىلدى، بىلەسىز بە؟ ەۋروپاداعى ەڭ سوڭعى ديكتاتۋرا – گرەكياداعى قارا پولكوۆنيكتەر (گەورگيوس پاپادوپۋلوس، ديميتريوس يواننيديس) رەجىمى قۇلاعاندا عانا وسى وداق تۋرالى اڭگىمەلەر ايتىلا باستادى. ال وعان دەيىن باتىس مۇنى ارمانداماعان.

«نازارباەۆ & لۋكاشەنكو تەرەڭدەتىلگەن ينتەگراتسياعا قارسى»

ينتەگراتسيانى قولدايتىنداردىڭ بۇل وداقتىڭ بولاشاعى جايىندا نە ويلايتىنىن بىلمەيمىن. بەلگىلىسى، قازاقستان جانە بەلارۋس باسشىلارى تەرەڭدەتىلگەن ينتەگراتسياعا قارسى. بۇل ايقىن كورىنىپ تۇر. نازارباەۆقا ءپۋتيننىڭ ءتىلىن تابۋ كەرەك، تاتۋ تۇرۋى قاجەت. ول اقىلسىز ەمەس قوي، رەسەيمەن ارازداسىپ قالسا، ۋكراينانىڭ كەبىن كيۋى مۇمكىن ەكەنىن جاقسى بىلەدى.

سولتۇستىك قازاقستان…

پۋتينمەن تاتۋ تۇرسا، نازارباەۆ سولتۇستىك قازاقستانعا قاۋىپ تونبەيدى دەپ ويلايدى. بىراق، ول ماڭگىلىك ەمەس قوي. انىعى، نازارباەۆتىڭ كوزى ءتىرى كەزىندە پۋتين قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىنە اۋىز سالا المايدى. بۇعان 100 پايىز سەنىمدىمىن. دەگەنمەن، تاعى قايتالاپ ايتايىن، ول ماڭگىلىك ەمەس. بىلىق، توبەلەستىڭ كوكەسىن ول كەتكەسىن كورەمىز. بۇل ءاربىر اۆتوريتارلىق جۇيەگە ءتان. سەبەبى، مۇنداي جۇيەلەردىڭ قالاي كۇيرەيتىنىن ەشكىم بولجاپ بىلە المايدى. پوستنازارباەۆ داۋىرىندەگى قازاقستان قانداي بولماق؟ قۇداي وعان دەنساۋلىق بەرسىن دەيىك. بىراق جامان ايتپاي، جاقسى جوق قوي. نازارباەۆ كەتكەننەن كەيىن ۋكراين ستسەناريى قايتالانۋى عاجاپ ەمەس. ايقاي-شۋ، جانجال، جاعا جىرتىسۋ… وسى ساتتە پۋتين پايدا بولىپ، قازاقستان تەرريتورياسىنىڭ ءبىر پۇشپاعىن تارتىپ الۋعا تىرىسادى. تاڭعالاتىن تۇگى جوق، ول قىرىمعا ءدال سولاي ىستەدى، قازىر مۇنى دونباسستا جۇزەگە اسىرماق. بىراق نازارباەۆ بيلىكتە وتىرعاندا مۇندايعا جول بەرمەيدى.

لۋكاشەنكو مەن نازارباەۆتىڭ قانداي ايىرماشىلىعى بار؟

نازارباەۆ ەشكىممەن دە ارازداسقىسى، اراقاتىناسىن بۇزعىسى كەلمەيدى. ءوزىنىڭ ازيالىق ساياساتىن جۇرگىزەدى. ايتالىق، پوروشەنكومەن كەزدەسكەندە ۋكراينانىڭ بىرتۇتاستىعىن قولدايتىندىعىن اشىق ايتادى. بىراق، لۋكاشەنكو سياقتى اسىرىپ ايتپايدى، سالماقپەن، سابىرمەن جەتكىزەدى. ال الگى (لۋكاشەنكو) مازاسىز ادام. رەسەيدەن ء«بىز سەندەردەن پسكوۆ مەن سمولەنسكىنى تالاپ ەتكەن جوقپىز، سوعان راحمەت ايتىڭدار» دەپ ايعايلايدى. ايتپاقشى، بۇعان بريانسكىنى دە قوسىپ قويدى. ەكەۋىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. نازارباەۆ قازاقستانعا تومدى، ومبىنى، ءجاڭاسىبىردى قايتارۋدى تالاپ ەتىپ جاتقان جوق. ول كوپتى كورگەن تاجىريبەلى ادام. ال پۋتين دولى، قويانشىق ادام. قازاقستان پرەزيدەنتى ونىڭ ءپسيحوتيپىن جاقسى بىلەدى.

«قازاقستان ەشكىمنىڭ الاقانىنا قاراپ وتىرعان جوق»

بۇل ەلدى بەلارۋسپەن سالىستىرماڭىز. قازاقستان قالىپتاسقان زاماناۋي ەل. زاماناۋيلىعى جاعىنان پۋتيندىك رەسەيدەن دە اسىپ تۇسەدى. ولاردىڭ مۇناي-گاز سەكتورى مىقتى. ولار ەشكىمگە تاۋەلدى ەمەس. سەبەبى، قۋ. جان-جاققا ساتادى، ناقتى ءبىر ساتىپ الۋشىنىڭ الاقانىنا قاراپ وتىرعان جوق. بىزدىكىندەي باتىستى جاۋ، اقش-تى دۇشپان سانايتىن داۋرىقپانى دا كەزدەستىرمەيسىڭ. الايدا ساياسي قۋعىندالعاندار، ءوز ۇستانىمى ءۇشىن تۇرمەگە توعىتىلعاندار بار. ايتپاقشى، بەلوۆ-پوتكين دەگەن ورىس ۇلتشىلى ءابليازوۆتىڭ ءىسى بويىنشا ءبىزدىڭ تۇرمەدە جاتىر.

«قازاقتار اقىلدى حالىق»

ەۋرووداقتاعى ەلدەر ءارتۇرلى. مۇندا قۋاتتى گەرمانيا جانە شاعىن ەستونيا دا بار. ەۋرازيالىق وداقتا كوشباسشى – رەسەي. بىراق كەز-كەلگەن كىشى ەلگە ءىرى مەملەكەتپەن ەكونوميكالىق ينتەگراتسياعا تۇسكەن ءتيىمدى. نەگە؟ بۇل اۋقىمدى الىس-بەرىس نارىعى. ايتالىق، قازاقتار الما وسىرسە، ونى ءوز ىشىندە عانا ەمەس، رەسەيدە دە ساۋدالاۋعا مۇمكىندىك الادى. ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ پايداسى بولارىن نازارباەۆ ءتۇسىنىپ وتىر. ايتالىق، بالتىق ەلدەرىندە قازىر داعدارىس. بىراق، تۇرعىندارىنىڭ دەرلىگى فرانتسيادا، يتاليادا جۇمىس ىستەيدى. تاپقان تابىسىن ەلگە جىبەرەدى. ەگەر بيلىك، جۇيە دەگەندى شەتكە ىسىرىپ قويساق، بۇل تۇرعىندار ءۇشىن ءتيىمدى.

امەريكادا مەكسيكا جانە كانادامەن بىرىككەن ورتاق ايماق بار. ينتەگراتسيانىڭ نەگىزگى سالماعى ءىرى ەلگە تۇسەدى. مىسالعا، گەرمانيا گرەكيانى ارقالاپ كەلەدى. بىراق، قازاقتار اقىلدى حالىق، ولار پۋتينگە سەنبەيدى، ينتەگراتسيادان قاۋىپتەنەدى. ەكونوميكانى قويشى، ولارعا ءوز تاۋەلسىزدىگى قىمبات جانە ولار ودان ايىرىلعىسى جوق. قازاقتار قازىرگى پۋتيندىك رەسەيدىڭ سونشالىقتى تارتىمسىز كەيىپكە تۇسكەنىن، كسەنوفوبيا شەكتەن شىققانىن، بيلىك جۇيەسىن باسىنان اياعىنا دەيىن جەمقورلىق جايلاعانىن كورىپ تە، ءبىلىپ تە وتىر.

پۋتين كيەۆتىك ستسەناريدىڭ رەسەيدىڭ ءوز ىشىندە قايتالانۋىنان ولەردەي قورقادى. ۋكراين رەۆوليۋتسياسىن بارىنشا بۇرمالاپ جاتىر. «فاشيستەر توڭكەرىس جاسادى» دەيدى. بىراق، بۇل ءوز الدىنا. ايتىلىپ جۇرگەن دۇنيە عوي. ۋكراينا داعدارىستان شىعىپ، ەۋروپامەن ءبىرجولاتا ينتەگراتسيالانىپ تابىسقا جەتسە… مىنە، بۇل پۋتەكەڭنىڭ ءتىپتى تۇسىندە دە كورگىسى كەلمەيتىن قورقىنىشى.

ۋكراينا تاعدىرى

ۋكراينانىڭ جالعىز جاۋى – پۋتين. ول كيەۆتىك ستسەناريدىڭ رەسەيدىڭ ءوز ىشىندە قايتالانۋىنان ولەردەي قورقادى. ۋكراين رەۆوليۋتسياسىن بارىنشا بۇرمالاپ جاتىر. «فاشيستەر توڭكەرىس جاسادى» دەيدى. بىراق، بۇل ءوز الدىنا. ايتىلىپ جۇرگەن دۇنيە عوي. ۋكراينا داعدارىستان شىعىپ، ەۋروپامەن ءبىرجولاتا ينتەگراتسيالانىپ تابىسقا جەتسە… مىنە، بۇل پۋتەكەڭنىڭ ءتىپتى تۇسىندە دە كورگىسى كەلمەيتىن قورقىنىشى. ەگەر ءدال وسى ستسەناري جۇزەگە اسار بولسا، ۋكرايندەر ورىسقا ۇلگى كورسەتىپ، ءپۋتينيزمنىڭ تامىرىنا بالتا شابار ەدى. سايىپ كەلگەندە، پۋتين قورعانىپ جاتىر. ۋكراينانىڭ كۇللى جوسپارىن كۇل-تالقان ەتكىسى كەلەدى. سەبەبى، رەسەيلىكتەردىڭ ۋكراين حالقىنىڭ تۋرا جولعا تۇسكەنىن بىلسە، بۇل پۋتيندىك جۇيەنىڭ اقىرى بولادى.

دايىنداعان دۋمان بىقاي

دەرەككوزى: «قالا مەن دالا» گازەتى

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «ۋكراينانىڭ جالعىز جاۋى – پۋتين»