قازاقتىڭ كەز كەلگەن الەمنىڭ تاڭداۋلى كلاسسيكاسىنان كەم ەمەس مۋزىكا ونەرىن وزدەرىن وركەنيەتتى ەل سانايتىندارعا تانىتقان ءان اتاسى امىرە قاشاۋباەۆتىڭ ءان الەمىندەگى ورىنى ەرەكشە ەكەنىن ءيىسى قازاق بالاسى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. 1980 جىلى تۇڭعىش رەت رەسپۋبليكا بويىنشا امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى بايقاۋ ۇيىمداستىرىلادى. سول بايقاۋدا ءدۇبىرلى توپتى جارىپ شىعىپ، ءان ورىنداۋداعى ەرەكشەلىگىمەن تىڭداۋشىسىن تامساندىرعان سەمەيلىك ءانشى قىز – باقىت ۇدەرباەۆا ءبىرىنشى ورىندى جەڭىپ الادى. سودان بەرى ءانشىنىڭ بويتۇمارىنا اينالعان سەگىز سەرىنىڭ ءانى «جيىرما بەس» بولاتىن. باقىت ۇدەرباەۆانىڭ بۇل جەڭىسىن سول كەزدەگى اقراپات قۇرالدارى سۇيىنشىلەپ جاريالاعان. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى بايعالي دوسىمجانوۆ جاقسى پىكىرىن دە بىلدىرگەن.

امىرە قاشاۋباەۆ اتىندا جىلدا وتەتىن انشىلەر بايقاۋىنىڭ تۇڭعىش جەڭىمپازى، قۇرمەت وردەنىنىڭ يەگەرى، سەمەيلىك ءانشى باقىت ۇدەرباەۆا - تارباعاتاي ءوڭىرىنىڭ تۋماسى. شقو ءۇرجار اۋدانى قىزىلتۋ اۋىلىنداعى قاراپايىم وتباسى جاكۋلا مەن بيشاننىڭ 11 بالاسىنىڭ جەتىنشىسى. اتا-اناسى باقىتتى ەر بالاشا تاربيەلەپ، ءور مىنەزدى، وجەت ەتىپ ءوسىردى. دومبىراعا دا ەرتە اۋەستەندى. اناسى بيشان تويلاردا سۋىرىپ سالما اقىن، ءانشى بولسا، اكەسى دە ءوز زامانىنىڭ سەرىسى بولعان.

الماتى ەسترادالىق ستۋدياسىنىڭ دومبىرامەن ءان ايتۋ فاكۋلتەتىندە عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ كلاسىندا وقىعان جاس تالانت عارەكەڭدەي ونەر تارلانىنىڭ شاكىرتى بولعانىن ماقتان تۇتاتىن. ول كىسىدەن كوپ دۇنيە ۇيرەندىم. انشىلىكتىڭ قىر-سىرىنا قانىعىپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە كوپ تاعلىم ۇيرەندى. دومبىرامەن ءان ايتۋ ماشىعىن جەتىك مەڭگەرگەن سوڭ سەمەي وبلىستىق فيلارمونياسىنا انشىلىك قىزمەتكە كەلدى. قازاق اندەرى مەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن ورىنداۋدىڭ حاس شەبەرى مادەنيەت ەشەكەەۆتەي، بەلگىلى ءانشى، ءارى سازگەر بولات سىبانوۆتاي ايتۋلى جاندارمەن ارىپتەس بولۋ باقىتى بۇيىردى. بۇل ونەر قىراندارىمەن دە قاناتتاسا ءجۇرىپ، مول تاجىريبە جيناعان ول، 2008 جىلى ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى اتاندى.

قازاقتىڭ ماڭدايىنا باسقان اياۋلى قىزدارىنىڭ ءبىرى – باقىت ۇدەرباەۆامەن ونەر جولىندا سان مارتە جۇزدەسىپ، سان مارتە پىكىرلەس بولدىم.

پوەزيانىڭ ءپىرى اباي، ءان اتاسى امىرە، دانىشپان شاكارىم، ۇلى قالامگەر مۇحتار اۋەزوۆ سياقتى ءبىرتۋار پەرزەنتتەردىڭ وتانى سەمەيدىڭ قاسيەتىن مويىنداتىپ جۇرگەن تولعامباي سەمباەۆ، بەرىك وماروۆ، گۇلدانا نوعايباەۆا، ت.ب. سياقتى تالانتتاردى تىزبەكتەي وتىرىپ، ءداستۇرلى ونەردىڭ وزىندىك ءبىر مەكتەبى قالىپتاسقان بەلگىلى ءانشى، سازگەر تۇرسىنعازى راحيموۆ، كەشەگى مارقۇم بولىپ كەتكەن كۇمىس كومەي ءانشى ساناق ابەۋوۆ، شاكارىم اندەرىنىڭ بىردەن-ءبىر ناسيحاتتاۋشىسى بولعان كەلدەنباي ولمەسەكوۆتەر دە ءوز ىزدەرىن قالدىرعانىن كوز كورگەن ەرەكشە ىلتيپاتپەن ايتادى. بۇگىندە ونەر ولكەسىندەگى وزىمەن قاتارلاس جۇرگەن ساناق ابەۋوۆ، كەلدەنباي ولمەسەكوۆ، بولات سىبانوۆ، مادەنيەت ەشەكەەۆ سىندى تارلاندارمەن وتكەن ءار ءساتىن ساعىنا ەسكە الىپ، ەسىنە تۇسكەن ءساتتى تامىزدىقتاتا جونەلەتىن باقىت ءوزى تۋرالى دا ەرىكسىز توقتالادى:

- مەنىڭ ايگىلى ءان جۇلدىزدارىنىڭ قاتارىنا قوسىلعان تۇسىم، وتىزىمدا وردا بۇزعان شاعىم 1980 جىل ەدى. سول جىلى الماتىدا ءان اتاسى امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى قازاق حالىق اندەرىن ورىنداۋشىلاردىڭ رەسپۋبليكالىق بايقاۋى ءوتتى. قارا دومبىرانى سەرىك ەتىپ، ونەر قۋعان، ءوز ولكەسىندە جۇزدەن جۇيرىك شىققان ءانشى جاستار ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇپكىرىنەن اسەم الماتىعا ءبىر كۇدىك، ءبىر ۇمىتپەن ارمان ارقالاپ جەتكەنبىز. سەمەيدەن باق سىناۋعا بارعان بىرنەشە ءانشى ەدىك. شىنى كەرەك، ءبىزدى «كەلدى-اۋ» دەپ ونشا ەلەپ-ەسكەرە قويمادى. ءتىپتى، ۇلكەن ساحناداعى سوڭعى دايىندىقتا دا بىزگە ەشقانداي مۇمكىندىك بەرىلمەدى. سال-سەرىلەرىمەن ءسان قۇرعان قايرات بايبوسىنوۆتاي اتاعى زور الماتىلىق انشىلەردىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويدىق. ءبىر بۇرىشتا وزىممەن- ءوزىم ايتاتىن اندەرىمدى ىشتەي قايتالاپ، اللاعا سىيىنۋمەن بولدىم. اسىعا كۇتكەن بايقاۋ دا باستالدى. كوپتەن كۇتكەن مەنىڭ دە ءان ايتاتىن كەزەگىم كەلىپ جەتتى-اۋ ايتەۋىر. جۇرەكسىنە ساحناعا شىقتىم. سول ءسات قاق توردە ءبىر قابىرعانى الىپ تۇرعان ءان اتاسىنىڭ سۋرەتىنە كوزىم ءتۇستى. سۋرەتكە قاس-قاعىمدا جان بىتكەندەي، ول ماعان «ال، باستا!» دەپ يشارات ەتكەندەي بولدى. سول-اق ەكەن، بويىما الدەقانداي ءبىر جەڭىلدىك پايدا بولىپ، دومبىرانى قاعىپ-قاعىپ جىبەردىم. تەگىندە ءانشىنىڭ كوپتى كورگەندە ارقاسى قوزىپ، باسقا دۇنيەنى ۇمىتىپ كەتەتىن ادەتى بار ەمەس پە؟ مەنىڭ دە ارقام قوزىپ، ساحنادا ءان ايتۋدان باسقا دۇنيەنىڭ، جۇرەكسىنۋدىڭ ءبارىن ۇمىتتىم. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەگەندەي، ءۇشىنشى ءاندى ورىنداپ بولا بەرگەندە ميكروفون تومەن ءتۇسىپ كەتتى. قولما-قول كوتەرمەك بولىپ جوندەيىن دەسەم، جوندەمەك تۇگىلى ميكروفوننىڭ باسى مۇلدە جۇلىنىپ ءتۇسىپ قالدى. اسپاي-ساسپاي ونى جانىندا تۇرعان ءرويالدىڭ ۇستىنە قويدىم دا، كەلەسى ايتاتىن ءاندى ءوزىم حابارلاپ جىبەردىم. بايقاۋ شارتى بويىنشا جەتى حالىق ءانىن ءۇزىلىسسىز ورىنداۋ كەرەك. قالعان 4 ءاندى ميكروفونسىز-اق ايتىپ شىقتىم. جۇزدەگەن كورەرمەن ورىندارىنان تىك كوتەرىلىپ مەنى ساحنا تورىنەن جىبەرمەي، ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، «مىنە، ناعىز تۋما تالانت!»، «مىنە ناعىز ءان ءدۇلدۇلى»، «جاسا، باقىت!»، «جاسا، سەمەي!» دەپ، ۇزاق قول سوعىپ، قوشەمەت كورسەتتى. بايقاۋعا كەلگەن ايگىلى ءانشى باتىر زاكيروۆ ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ساحناعا شىعىپ، بەتىمنەن ءسۇيىپ، قاتتى ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. مەنىڭ باق جۇلدىزىم جانعان ۋاقىت وسى ساتتەن باستالدى دەپ تولىق ايتا الامىن. ءسويتىپ، ءا.قاشاۋباەۆ اتىنداعى I رەسپۋبليكالىق بايقاۋدىڭ لاۋرەاتى اتانىپ، العاشقى ۇلكەن بايقاۋداعى سىيلىعىمدى شىنايى ونەرىممەن جەڭىپ الدىم. ءبىرىنشى اللانىڭ ارقاسى، سوسىن وسى ونەردىڭ قۇدىرەتى عوي، ەلگە تانىمال بولدىم، حالىقتىڭ ەركەسى بولدىم. سەمەي جۇرتىنا سىيلىمىن. اللاعا شۇكىر دەيمىن، – دەيدى باكەڭ قولىنداعى دومبىراسىن اسا قۇرمەتپەن قۇشاعىنا قىسىپ.

ءيا، ادام تەگىنە تارتادى دەيدى عوي. ۇلكەن اتاسى - ۇدەرباي 1000 اق تۇيەسى بار، ءوز زامانىنىڭ تورەسى، وتە اۋقاتتى ادام بولعان ەكەن. بىراق، ول كىسى ءان ايتقان ادامداردى اسا جاراتا قويماپتى. بىردە ۇدەرباي باي ءبىر اۋىلعا كەلسە، سول ءوڭىردىڭ اتاقتىسى سارى اقىن كەلىپ، دۋمانداتىپ جاتادى. ەل سارىنىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، قايتا-قايتا ءان سالدىرىپ، زور قوشەمەت كورسەتەدى. بۇل ۇدەربايعا اسا ۇناماي، «مىنا زارجاق قويا ما، جوق پا؟» دەيدى. وسى ءسوز اقىننىڭ دا قۇلاعىنا شالىنىپ، ۇدەربايعا ارنايى سالەم بەرە كەلىپ: «بايەكە، مەنىڭ سىزگە بەرەر باتام، بالاڭنىڭ بالاسى ۇدەرباي دەپ اتىڭدى ايقايلاتىپ، شۋلاتىپ ءجۇرسىن!» دەگەن ەكەن. ءبىر اۋىز سوزگە توقتاعان قازاق ەمەسپىز بە، ۇدەرباي دا وسى جەردە ارتىق كەتكەنىن مويىنداپ، اقىنعا ءوزىنىڭ سۇيىكتى تورجورعاسىن سىيعا تارتىپتى. ءسويتىپ، اۋزى دۋالى اقىننىڭ ايتقانى كەلىپ، ۇدەرباي اتاسىنىڭ اتىن شىعارۋ وسى باقىتتىڭ ماڭدايىنا جازىلىپتى. ءومىر دەگەن وسى.

ءانشىنىڭ رەپەرتۋارىنداعى 150-دەن استام ءاننىڭ ءبارى جانىما جاقىن. ارقايسىسىن ىشتەن تۋعان پەرزەنتىڭدەي ماپەلەيدى، ايالايدى. سولاردىڭ ىشىندە باقىتتى ءان ولكەسىندە تانىمال ەتكەن «جيىرما بەس»، «قايدا ەدىڭ؟»، «ايبوزىم»، «اينامكوز»، «ماحامبەتتىڭ تەرمەسى» تاعى باسقا دا وسى سياقتى ءتول ونەرىمىزدىڭ ورشىلدىگىن كورسەتەتىن اندەر بار. بىراق، قىمباتىن باعالامايتىن، قاسيەتىن قادىرلەمەيتىن – دارحاندىعى مەن اق كوڭىلدىلىگىنە ماسايراپ جۇرگەن قايران حالقىم قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىن تىڭداۋعا، ءان ورىنداۋشىلاردىڭ ساناۋلى قالعان تالانتتارىنا مويىن بۇرۋعا قۇلىقسىز. سەمەي جەرىنە كەلىپ، قازاقتىڭ تۇرمىس سالتىنا تامسانعان سەمەنوۆ تيان-شانسكي «قازاققا ءبىلىم عىلىم ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق، بار عىلىم تۇرمىس-سالتتارى مەن ءان جىرلارىندا ەكەن» دەپ باس شايقاعانىن قايدان ءبىلسىن؟! ايتپەسە قازاقتىڭ قارا دومبىراسىندا تۇنىپ تۇرعان تاربيە ۇلگىسىن باقىتتاي ارقالى ءانشىنىڭ كومەيىنەن شىعارىپ، جاستارعا تىڭداتا بەرسە، دومبىرانىڭ دا قۇدىرەتى ارتار ەدى. كازىر قۇدايعا شۇكىر نەشە ءتۇرلى مادەنيەت وشاقتارى بار. قاسيەتتى دومبىرانىڭ ءۇنى دە، ۋاقىت وتكەن سايىن تىڭدارماندارىن ىزدەپ، كومەيىنە تىعىلىپ تۇنشىعادى. «قولدا باردا التىننىڭ قادىرى جوق» دەگەن بابالارىمىز وسى باقىت سياقتى دارا تالانتتاردىڭ ەرتەڭ-اق بولات، مادەنيەت، ساناقتاردىڭ ارتىنان ىلەسىپ، وكىندىرىپ كەتەتىنىن بىلگەن. ءومىردىڭ ءوزى مەكتەپ ءجاي، قاراپايىم جانداردىڭ وكىنىشى وزىمەن بىرگە كەتەدى، ەل الدىندا جۇرگەن دارىن يەلەرىنىڭ وكىنىشى ارتىندا قالادى... ۇرپاقتان ۇرپاققا وكىنىش بولىپ جالعاسا بەرەدى.

ءيا، ەڭ وكىنىشتىسى سول – ورتامىزدا جۇرگەن ءبىرتۋارلاردىڭ قادىرىن قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قاپىدا قالدىرعاندا عانا سان سوعىپ جاتامىز.

ءبىز سولايمىز....

الماحان مۇحامەتقاليقىزى،

ابايتانۋ عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى.

استانا قالاسى

Abai. kz