حالىق قالاۋلىلارى باس قوستى. مۇندا ەلىمىزدە تۇراتىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سانىن كوبەيتۋگە قاتىستى بىرقاتار ماسەلە قارالدى. جيىننىڭ ماقساتى – جيىرماسىنشى جىلعا قاراي  الاش ۇرپاعىنىڭ سانىن 20 ميلليونعا جەتكىزۋدىڭ داڭعىل دا پارمەندى جولىن ۇسىنۋ. بۇل مەجەگە جەتپەسەك، دامۋشى نەمەسە دامۋدى قالامايتىن ەلدەردىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنداعىلار: «قازاقتار ۇلان-عايىر جەردى يگەرە المادى»، – دەپ باس قاتىرىپ، بالتىر سىزداتىپ، بايانسىز ارەكەتكە بارىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس. سوندىقتان شاڭىراعىمىزدى ءسابيدىڭ كۇلكىسىمەن تولتىرىپ، قاتارىمىزدى قارادومالاقتاردىڭ سانىمەن ارتتىرۋ تۇسكى ۇزىلىستە عانا باستارى قوسىلاتىن حالىق قالاۋلىلارىنىڭ وزەكتى تاقىرىبىنا اينالدى. امانات ارقالاعاندار ەلدىڭ بولاشاعىن ويلاپ، اۋىزدارى استان بوساعان تۇستا باعلاننىڭ ەتىندەي ءدامدى، سۇتتەي اق، سۋداي تازا، قانتتاي ءتاتتى ويلارىن ورتاعا سالدى. 

– حالىق سانىن ارتتىرۋدىڭ  بىردەن-ءبىر جولى – سىرتتا جۇرگەن قانداستارىمىزدى اتاجۇرتقا تۇگەلىمەن كوشىرۋ، كوشى-قوندى شيراتۋ، جوعىن تولىقتاپ، ورنىققانشا كومەكتەسۋ، – دەدى جاسى ۇلكەن دەپۋتات مىرزا.

– بۇل – تىعىرىقتان شىعۋدىڭ جولى ەمەس. سىرتتاعى 5 ميلليون قانداسىمىز ەلگە تۇگەل كوشىپ كەلە قويماس. سول جاققا ءسىڭىسىپ كەتكەندەر دە جەتەرلىك. ءبىلىمى مەن كاسىبىن دوڭگەلەتىپ، شەت ەلدەردە  تانىمال بولعاندار تابىسىن تاستاپ، ورالا قويماس. زەردەمىزدىڭ زەيىندىلىگىنەن، الپاۋىت ەلدەردىڭ ۇزدىك ۇلگىدەگى كاسىبىن، ءتىلىن، ءدىلىن ءبىر ادامداي-اق مەڭگەرىپ الدىق. شارۋاسىن وزگە ەلدە شالقىتىپ جاتقاندار سول جاقتا تۇراقتانىپ قالۋعا تىرىساتىنىن جوققا شىعارۋعا بولماس، – دەدى كەلەسىسى.

– «حالقىمىزدىڭ سانى پالەنباي ميلليونعا جەتتى» دەپ الاقايلاپ، قاتارىن وتىرىك مولايتىپ وتىرعان كورشى ەلدەردىڭ مالىمەتىنە كۇمانىم بار، – دەپ قوپاقتادى تاعى ءبىرى. – بۇل حالىق سانىن كوبەيتىپ كورسەتۋ ارقىلى جەرلەستەرىن شەت ەلگە كوپتەپ شىعارۋدى ماقسات ەتكەن زىميان ساياساتپەن بايلانىستى قيتۇرقىلىق پا دەپ قالام. بىزگە دە سولاي جاساۋ كەرەك شىعار. قازىردىڭ وزىندە جيىرما ميلليون قازاق بار دەسەك، نەمىز كەتەدى. قاي قىتاي، قاي وزبەك كەلىپ، قوي ساناعانداي سانايدى دەيسىڭ.

– بولمايدى، – دەگەن شىنشىلدىعىمەن ەلگە تانىمال جاس دەپۋتات.

– وتىرىك ايتۋ تابيعاتىمىزعا جات. سابىر مەن ءتوزىمدى تۋ ەتە ءجۇرىپ، ۇرپاق سانىن ارتتىرۋ جايىن ويلاستىرۋىمىز كەرەك. قارا ورمانداي قاۋىم بولساق، جەرىمىزدىڭ استى-ۇستىندەگى بايلىعىنا كوز سالىپ وتىرعان الپاۋىت ەلدەرگە دە كوپتىگىمىزبەن سەس كورسەتە الامىز. ءبىزدى دەپۋتاتتىققا ۇسىنىپ،  ەلىنە قانداي جاقسىلىق جاسايدى ەكەن دەپ ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان جۇرتتىڭ ىقىلاسىنا بولەنەر ەدىك، – دەپ ەكپىندەپ بارىپ ارەڭ توقتادى.

– ء«بىر قوزى تۋسا،  ءبىر ءتۇپ جۋسان ارتىق شىعادى» دەگەنىمىزبەن قازىر ءومىر ءسۇرۋ سۇرانىسى ارتقان. بالالاردىڭ نەسىبەسى ءبىزدىڭ كەزىمىزدەگىدەي ءبىر تاباق كوجە، ەكى كويلەكپەن ولشەنبەيدى. ولاردىڭ ءبىلىم الۋ اقىسى دا قىمباتتاعان، – دەدى نازىك جاندى ايەل قاۋىمى اراسىنان سايلانعان دەپۋتات حانىم.

وسىدان كەيىن مانادان بەرى ءۇنسىز وتىرعان وزگەشە توپ ورە تۇرەگەلدى:

– بيۋدجەتتىڭ اقشاسى ساناۋلى. ونى قالاۋىمىزشا جۇمساي المايمىز. شاقالاقتارعا بەرىلەتىن جورگەكپۇلدى ارتتىرۋدىڭ باسقا دا جولدارىن قاراستىرۋىمىز كەرەك.

– بالالاردىڭ سانىن ارتتىرماقشىمىز دەسەك، بوركىن اسپانعا لاقتىرىپ، قولداۋ كورسەتەتىن قانداس ازاماتتار جەتەرلىك. سولاردى ىنتالاندىرىپ، قوعامدىق قور قۇرايىق. ۇكىمەت بەرىپ كەلە جاتقان جورگەكپۇلعا قوسىمشا ولار دا تيىن-تەبەن تولەپ تۇرسا، ايەل بىتكەن پەرزەنتحانادان شىقپاي قوياتىن شىعار.

– وندا بىلاي بولسىن. ءبىرىنشى بالاعا – مىڭ دوللار. ەكىنشى بالاعا ەكى مىڭ دوللار. بەسىنشى بالاعا بەس مىڭ دوللار، ارى قاراي سولاي كوبەيتە بەرەتىن جاعداي جاسايىق.

– تاماشا، – دەدى جاڭاعى نازىك جاندى دەپۋتات. – ونى بىلاي ىستەۋ كەرەك. بالانى پەرزەنتحانادان الىپ شىعىپ بارا جاتقاندا قامقورلىق جاساۋشىلار سىرتقى ەسىكتىڭ الدىندا كۇتىپ تۇرىپ، قاراجاتتى اناسىنىڭ قولىنا ۇستاتقانى ءجون.

– اقشانى بەرىپ تۇرىپ: «بۇل سەگىزىنشى بالاعا العان سەگىز مىڭ دوللاردى قۇدا شاقىرعانعا نەمەسە باسقا دا توي-تومالاققا ۇستاپ قويماڭىز. وسى پەرزەنتتىڭ كەرەگىنە عانا جاراتىڭىز» دەپ ەسكەرتۋ كەرەك دەدى، - ەگدە جاستاعى  ەلجاندى ازامات. ول ارى قاراي  باسىنان وتكەن ءبىر جايدى اڭگىمە ارقاۋىنا اينالدىردى.  – جەڭەشەم قاتارىنان بەس ۇل تاپتى. «ەندى ءوزىڭىز ءۇشىن ءبىر قىز تاۋىپ الساڭىزشى، كومەكشى بولادى» دەسەم، «ۇيات قوي» دەپ ازار دا بەزەر بولادى. «قوي، جۇگىرمەك، ەلۋگە كەلىپ قالدىم، ەندى قايدا؟» دەپ جولاتپايدى. مەن دە قولقا سالعانىمدى قويمادىم...  اقىرى جەڭەشەم بەيمارال عانا التىنشىسىن دۇنيەگە اكەلىپ، ەسىمىن ىڭكار  دەپ قويدى، – دەدى جان-جاعىنداعىلارعا سالماقپەن قاراپ.

– بىزگە قايىندارىمىز ولاي قولقا سالعان جوق. دۇرىستاپ وتىنسە ء الى دە ءبىر-ەكەۋىن تاباتىن ەدىك قوي، – دەدى ءوز ورتاسىندا شوقتىعى بيىك تۇراتىن كەربەز كەلىنشەك. جۇمىر باستى پەندەدە ارمان تاۋسىلعان با؟ ءبىر قاراعاندا ءتورت قۇبىلاسى ساي ادامداردىڭ دا ويلاعانى بار ەكەنىن اڭعارتىپ تاستادى اينالاسىنا. 

وسى كەزدە اڭگىمەنىڭ پىسپەگەن تۇسىندا عانا سوزگە ارالاساتىن ونەر سالاسىنىڭ وكىلى ويىن ورتاعا سالدى. ول ءومىردىڭ قالتارىس-بۇلتارىستارىنا زەر سالىپ جۇرەدى. ايتاتىن ءازىل-قالجىڭىنىڭ استارىندا ۇلكەن وي جاتادى.

– ماسەلەن، جەڭەشەمىز كەزىندە تۇرمىس تاۋقىمەتىنە بايلانىستى بالا تۋدى شەكتەپ قويدى دەلىك. مىنا قۋانىشتى جاعدايدى ەستىگەن سوڭ الدىڭعى بالالارىنا ءىنى-ءسىڭلى تاۋىپ بەرۋ تۋرالى وي تۋدى. بىراق، اۋىر جۇمىس ىستەگەن جارىنىڭ دەنساۋلىعى جاراماي قالۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە جىگىتتەر بۇگىندە ەرتە بەلسىزدەنىپ جاتىر. جەڭەشەم نە ىستەسە ەكەن، – دەپ تىڭ ويدىڭ شەتىن قىلتيتتى.

– جەڭەشەلەرىڭنىڭ جايىن ويلاعىش ەكەنسىڭدەر. اعالارىڭنىڭ قامى عوي. ەندى ونداي جاعدايدا مەديتسينانىڭ كومەگىنە سۇيەنۋ كەرەك شىعار. دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ ورتالىعىنا جۇگىنىپ دەگەندەي.  ۇرپاق ءوسىرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى قازاقى امالداردى دا پايدالانساق بولار، – دەپ ومىردەن كورگەن-تۇيگەنى كوپ، مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءجۇرىپ بىلىمپازدىعىمەن تانىلعان جىگىت اعاسى وي قوستى.

– جوق، – دەدى قىزبا جىگىت سوزگە ارالاسىپ. – بولمايدى. بالا تابيعي تۇردە جانە ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اراسىنان تۋى كەرەك. شاريعاتقا قارسى ءسوز ايتپاڭىزدار. زاڭ قابىلداۋ  ويىنشىق ەمەس.  دۇرىس سويلەڭىزدەر، – دەپ قىزىپ كەلە جاتقان اڭگىمەنىڭ بەتىن قايتارىپ تاستادى.

– وندا  تۇرمىسقا شىقپاعان 400 مىڭعا جۋىق قاراكوزدىڭ جايى نە بولماق؟ جار بولۋ باقىتى بۇيىرماعان قىزداردان ءسابي ءسۇيۋ قۋانىشىن قىزعانعانىمىز با؟ كارىلىك كەلگەندە باسىن سۇيەيتىن ۇرپاعى بولۋ كەرەك ەمەس پە؟ سول كەزدە وبالىن كىم كوتەرمەك؟ نەكەدەن عانا ءسابيلى بولۋ كەرەك بولسا، قىزداردىڭ كۇناسىن جەڭىلدەتىپ، كەزەكتى رەت ۇيلەنىڭىزدەر، – دەدى كەرەك كەزدە «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» دەپ ءسوز باستايتىن ەر مىنەزدى ەگدە جاستاعى دەپۋتات اپاي. – ءبىزدى قۇرتىپ كەلە جاتقان وسى: «اناۋ بولمايدى، مىناۋ بولمايدى، تىنىش ءجۇرۋ كەرەك، ەلدىڭ الدىنا شىعىپ كوسەمسىمە» دەپ قاقپايلاۋ.  

قىزبا جىگىت ارى قاراي ارىنىن سايابىرسىتىپ:

– ءيا، ءتورت ايەل الساڭىزدار دا وزدەرىڭىز بىلىڭىزدەر، – دەدى دە، ءسوزىن سول جەردەن ءۇزدى.

حالىق قالاۋلىلارىنىڭ قۇلشىنا باستالعان باستاماسىنىڭ بەرەكەسى وسى پىكىردەن كەيىن قاشتى. ء«اپ-ادەمى ءان ەدى، پۇشىق شىركىن قور قىلدى دەمەكشى، قىزىلكەڭىردەك بولۋدان قاشتى ما، ونىمەن سالعىلاسىپ ابىروي تاپپايتىندارىن ءبىلدى مە، كوپشىلىك اڭگىمەنى جەتكەن جەردەن ءۇزدى. اركىم ءوز ويىمەن اۋرە.  

«قايىندارىم بالا تۋ دەپ قولقالامادى» دەگەن نازىك جاندى حالىق قالاۋلىسى ويعا شومدى. كەلىنىم ءنازيرا قىزىق. قىزىق ەمەس، باتىل-ەي. ءبىز سياقتى جاقسى ماشينا مىنسەم، ۇيىمە كەلگەن قوناق اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇماتىنداي جوندەۋ جۇرگىزسەم دەپ مۇلدە ويلامايدى دا. ءوز قىزىعى وزىندە. كەنجە ۇلى تۋعاندا ىرگەتاسىن قالاعان ءۇيىنىڭ شاتىرىن سول ۇل ءبىرىنشى سىنىپقا بارعاندا جاپتى. باسپانانىڭ ۇزاق سالىنعاندىعى ءۇشىن كۇيەۋى ەكەۋى رەنجىسكەن دە جوق. ءبىر-بىرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ، قايتا  كەمشىلىكتەرىن بىلدىرتپەي وتىردى. ءبىز بولساق كوشتەن قالىپ قويدىق دەپ ءبىر-ءبىرىمىزدى «جەپ» قوياتىن ەدىك. تاڭنان كەشكە دەيىن مەكتەپتە بالالارعا ءدارىس بەرەمىن دەپ الاشاپقىن بولىپ جۇرگەندە الاتىنى 60 مىڭ تەڭگە عانا. ءسويتىپ ءجۇرىپ كۇيەۋىنە نەسيەگە كولىك ساتىپ اپەردى. توقسانىنشى جىلدىڭ باسىندا شىققان «مازدا» شىركىن ءبىر توقتامايدى. بالا-شاعاسىن وتىرعىزىپ الىپ، اعايىن-تۋىستىڭ توي-تومالاعى، ءولىم-جىتىمىنەن قالمايدى. شىركىن، مىنا زاڭ كۇشىنە ەنسە كەلىنىم  التىنشىسىن دۇنيەگە اكەلىپ، العان اقشاسىمەن كۇيەۋىنە كولىك اپەرگەن نەسيەسىن جاۋىپ تاستار ەدى. تاڭعى استى تاڭىردەن تىلەيتىن وتاناسى باردى ۇقساتۋعا شەبەر-اق. ءتورت قۇبىلاسى ساي ايەل دەگەن سول شىعار. ەرتەڭ بەس بالاسى بەس ءۇي بولىپ، ۇرپاعى ءبىر رۋلى ەلگە اينالادى. ال، بۇل بولسا، كەيدە ءوزىنىڭ قىزمەتكە الدانىپ، جالعىز ۇلمەن قالىپ قويعانىنا ناليدى، كەيدە تاۋبەسىن ايتادى. ايتەۋىر جالعىز ۇلدىڭ تىلەۋىن تىلەپ، شىعار شىقپاس جانى بار كۇي كەشۋدە.  

حالىق قالاۋلىلارى قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ جايىنداعى باسقوسۋلارىن الداعى ۋاقىتتا قايتا جالعاستىرماق. ء بارىنىڭ ويى كوزقاراستىڭ ءبىر جەردەن شىعۋى. ارى تارت، بەرى تارتتان اۋىز ابدەن كۇيگەن. وسى زاڭ جوعارىدا ايتىلعانداي قابىلدانسا، قاراجات تاپشىلىعىنان بالالارىنىڭ جايىن كۇيتتەي الماي جۇرگەن كوپبالالى وتباسىلار شاتتاناتىن ەدى-اۋ. اق جاۋلىقتى انالارىمىز ريزا كوڭىلمەن: «بارەكەلدى، دەپۋتاتتارىمىز ازامات-اق ەكەن»،– دەپ قول جايىپ باتاسىن بەرەر ەدى. اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن دەپ سول كۇندى ايت.

گۇلجان تۇرسىنوۆا، الماتى وبلىسى.

Abai.kz