جۋىردا قولىمىزعا «قازاقفيلم» جاساعان («Grushik» ستۋدياسىمەن بىرىگىپ) قىسقامەتراجدى «تاستۇلەك» (ستسەناريىن جازعان – ەربول بورانشى، رەجيسسەرلەرى – تۇردىبەك مايدان، تىلەك تولەۋعازى) اتتى مۋلتفيلم ءتۇستى. العاش كورەر تۇستا كوڭىلىمىزدە الدەبىر سەنىمسىزدىك بولدى. «الداركوسەنىڭ» اينالاسىنداعى قاپتاعان شالاجانسار كەيىپكەرلەر مەن بىرىنەن ءبىرى اۋمايتىن، قيمىلىندا مەشەلدىك، ويىندا مەشەۋلىك بار ءدۇبارا دۇنيەلەردىڭ ءبىرى بولماسا ەكەن دەگەن ءۇمىت-كۇدىك ارالاس وي سانامىزدا قالقىپ شىقتى. قاتەلەسىپتىك، اۋەلگى كورىنىسىنەن-اق ىشىنە ەنىپ كەتتىك.

«تاستۇلەك» – بۇركىت تۋرالى مۋلتفيلم. مۇنداعى ءار دەتال قازاقى تىرلىكتى، كوشپەلىلەر ءومىرىن ورنەكتەگەن. ءاۋ باستا ەرتەدە بارشا قۇس جينالىپ، قۇستار پاتشاسىن سايلاۋدى ۇيعارىپتى. اسپانمەن تالاسقان بايتەرەككە قۇس بىتكەن قوناقتاپ، تاڭىردەن اڭ پاتشاسىن سايلار ۋاقىتتى اسىعا كۇتەدى. كۇننىڭ اپتاپ ىستىعىنا شىداي الماي قۇستىڭ نەبىر تورەسى ەستەن تانىپ قۇلاي بەرەدى. تەك قىران عانا شىجىعان كۇننىڭ نۇرىنا وتكىر جانارىن توسىپ، ءمىز باقپاي وتىرادى. ونىڭ شىدامدىلىعى مەن تەكتىلىگى جاراتقان يەنى ءتانتى ەتىپ، قۇستاردىڭ پاتشاسى اتانادى. بۇل اڭىز ءمۋلتفيلمنىڭ باستالار تۇسىنا بەرىلگەندىكتەن، كوركەم تۋىندىنى كورۋشى جۇرتشىلىقتى بىردەن وزىنە باۋراپ، ارى قاراي وقيعانىڭ وربۋىنە جول اشادى. ءبىزدى ءتانتى ەتكەنى، ءمۋلتفيلمنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى: قازاق ساحاراسى، كوشپەلى تىرشىلىك، قۇسبەگى شالدىڭ اڭگىمەسى، جاس بالانىڭ قىرانعا ىنتىق بولمىسى، كەيىپكەرلەردىڭ (باقسى، ايداھار، جىن سوققان ادام، بۇركىت، تازى، مالشى) قيمىل-ارەكەتى مەن ءسوز مانەرىندەگى ەتنوگرافيالىق جاد، ميفتىك تۇيسىك. تور قۇرىپ، بۇركىتتى شىرعاعا ءتۇسىرۋ ساتىنەن باستاپ، قىراندى قولعا ۇيرەتۋ، باپتاۋ، اڭعا سالۋ بارىستارى ارقىلى وتكەن زامانداعى قازاق قۇسبەگىلەرىنىڭ وسى ءبىر ءتۇزدىڭ ەركە قۇسىمەن قالاي قارىم-قاتىناس ورناتقانىن، قۇسبەگىلىك ونەردىڭ ايرىقشا مادەنيەت ەكەنىن باعامداپ، وي ەلەگىنەن ۇلى دالانىڭ ءبىزدىڭ سانادان جىراقتاي باستاعان جۇمباعىمەن قايتا جولىعاسىڭ. مىسالى، ايداھار تۋرالى ەرتەگى دە، اڭىز دا كوپ ەل اراسىندا. مۋلتفيلم ايداھار وبرازى ارقىلى قازاقتىڭ ميفولوگيالىق تانىمىن ايقىنداۋعا جول اشقان. جايلاۋداعى جۇرتتىڭ شەتىندە اقباس شىڭ تۇر. وندا ءبىر جۇمباق ۇڭگىر بار. وعان جاقىنداعاننىڭ ءبارىن ۇڭگىر جۇتىپ قويادى. بۇركىتشى جاس نەمەرەسىنە سوناۋ ەرتە كەزدە سيىر باعىپ جۇرگەن جىگىتتى وسى ۇڭگىردىڭ جۇتىپ قويعانى تۋرالى ايتىپ، سودان كەيىن ول ماڭعا ادام بالاسى جۋىمايتىندىعىن، ارنايى بەلگى قويىلعانىن ەسكەرتەدى. بىراق، بۇل قۇبىجىقتىڭ نە ەكەنىن ەشكىم دە بىلمەيدى.

ءوزىنىڭ قولىنا تۇسىرگەن اقيىقتىڭ بابىن جاراتىپ، ونىڭ كيەلى قۇس ەكەنىن ايتىپ وتىرادى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى ايداھار ويانىپ، جەر-كوكتى ءزىلزالا ەتىپ، تاۋ باسىن جارىپ شىعادى. اينالانى تۇنەك باسىپ، قاراڭعىلىق جايلايدى. اۋىلدى داۋىل تەربەپ، جۇرتتى ۇرەي بيلەيدى. اقساقالدىڭ زارە-قۇتى قاشىپ، قۇبىجىقتىڭ ويانعانىن سەزەدى. بۇدان قالاي قۇتىلارىن بىلمەگەن بۇركىتشى تەك اقيىعىنا سەنەدى. وسى شاقتا قىران قۇس كوككە كوتەرىلىپ، تاۋعا قاراي زاۋلايدى. وت شاشقان ايداھاردى التىن تەگەۋىرىنىمەن كوزىن قوس كوزىن اعىزىپ، ولتىرەدى دە، اۋىلدى امان-ەسەن ساقتاپ قالادى. اسىلى، ەل اراسىندا مۇنداي اڭىز دا بار. مۋلتفيلمگە جاڭادان سيۋجەت ىزدەگەننەن گورى، حالىق اراسىنداعى رۋحاني اڭگىمەلەردى، اڭىز-ءافسانالار مەن ەرتەگى-ميف كەيىپكەرلەرىن تىرىلتسەك، ۇتپاساق، ۇتىلماسىمىز انىق. «تاستۇلەكتىڭ» سوڭى قامىرىقتى مۇڭمەن اياقتالادى. ءبىر كەبىستى ءبىر كەبىسكە كيدىرىپ، جولىنداعىنىڭ ءبارىن ۇرلاپ-جىرلاۋعا قۇمار بىرەۋ قۇسبەگى ءولىپ، ونىڭ اسىنا سويىلعان اتىنىڭ قازىسىنا توياتتاۋعا كەلگەن اقيىقتىڭ قاسىنا بارىپ، التىن تەگەۋىرىنىن جۇلىپ الادى. ادامداردىڭ وپاسىزدىعىنا، ساتقىندىعىنا توزبەگەن قىران زاۋ كوككە سامعاپ، قۇسبەگىنىڭ مولاسىنا سوعىلىپ ولەدى. قىراننىڭ تەكتىلىگى جانارعا جاس ۇيىرەرلىكتەي.

بۇعان دەيىن دە بىرنەشە قازاق ءمۋلتفيلمىن كورگەنبىز. سوڭعى جىلدارى بۇل سالادا ازداپ بولسا دا جاندانۋ بايقالادى. وكىنىشتىسى، كوبىنىڭ كاسىبيلىگى جوق. تاپسىرىسپەن اسىعىس جاسالعان دۇنيەلەر ەكەنى، تەندەر الىپ، قازاق ەرتەگىلەرى مەن باتىرلارىنىڭ وبرازدارىن شالاجانسار دۇنيەگە اينالدىرعانى جاندى اۋىرتادى. ال مىنا مۋلتفيلم كاسىبيلىگىمەن دە، كوركەمدىك دەڭگەيىمەن دە ەلدىڭ كوز قۋانىشىنا اينالارىنا ءشۇباسىز سەنەمىز. ەگەر ءدال وسى جاستار بۋىنىن قولداپ، تولىق مەتراجدى مۋلتفيلم تۇسىرۋگە جاعداي جاسار بولسا، ءالى-اق قازاق مۋلتيفيكاتسياسىنىڭ كوكجيەگى كەڭەيە تۇسەر ەدى. نەبارى 23 مينۋتتىق «تاستۇلەكتىڭ» وزىندە قات-قابات جەلىلەر، وقيعالىق شيەلەنىس، كەيىپكەرلەر مىنەزى مەن بولمىسى ءساتتى سومدالعانىنا ءتانتى بولماي تۇرا المايسىز. ءبىز «تاستۇلەكتىڭ» وقيعا ءورىمىن تۇتاستاي قامتۋدى قالامادىق، مۇنداي جاڭا دۇنيەلەردى حالىق ءوز كوزىمەن كورىپ، ونداعى ءاربىر دەتالعا ءجىتى نازار اۋدارعانى ابزال.

ت.وسكەنباي.

دەرەككءوز: http://www.dalanews.kz/suranys/tastulek-kazak-multfilmining-kokzhiegi-video/