الاش ءانى
جارىق دۇنيەنىڭ اقىرىنا دەيىن الاش بالاسىنىڭ سان ۇرپاعى تامسايتىن ءبىر مۇرا بولسا، ول - الاش مۇراسى. الاش ارداقتىلارىنىڭ ءومىرى مەن ساياسي قىزمەتتەرى جانە شىعارمالارى زەرتتەلىپ جاتىر. بىراق ناسيحاتى كەم. بالكىم، ناسيحاتتىڭ بولماۋى الاش زيالىلارىنىڭ تولىققاندى ساياسي باعاسىن الا الماي وتىرعاندىعىندا شىعار.
الاشقا قۇرمەتىمىزدىڭ سىيقىنا بيىل تاعى كۋا بولدىق. ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءالىمحان ەرمەكوۆ، ءۋاليتحان تاناشەۆ باستاعان قازاقتىڭ ساياسي تۇلعالارى جانىن سالىپ ءجۇرىپ زاڭدى ەتىپ بەكىتكەن قازاق جەرىنىڭ شەكارالىق اۋماعىنا 90 جىل تولعانىن ءبىرلى-جارىم باسپاسوزدەن باسقا جان بالاسى جاق اشىپ ايتپادى. بالكي، ايتۋدان قورىققان بولار... ويتكەنى، تاۋەلسىزدىك كوكتەن ءتۇستى دەيتىن تۇسىنىك كەزىپ جۇرگەن شاق قوي بۇل...
حوش، بۇگىنگى شەكارامىزدىڭ الماعايىپ زاماندا قالاي قۇجاتتالىپ بەكىگەنىن بىلسەكتە بىلمەگەنسىدىك دەلىك. ال، «جاڭقام قالعانشا، الاش، سەنىڭ جولىڭدا جانىم ساداعا» دەپ وتكەن مىرجاقىپ دۋلاتۇلىنىڭ 125 جىلدىعىن قالاي تويلادىق بىلەسىز بە؟ استانادا ءبىر جيىن ءوتتى. سونىمەن ءبىتتى. تاعى دا قازاق باسپاسوزىندە قاداۋ-قاداۋ ادامداردىڭ ماقالاسى جارىق كوردى. ەندى تەك مىرجاقىپ دۋلاتۇلى تۋرالى دەرەكتى ءفيلمدى كۇتىپ وتىرمىز. ونىڭ قالاي بولىپ شىعاتىنىن ءبىر قۇداي ءوزى ءبىلسىن...مىنە، ءبىزدىڭ ءبىر جىلداعى الاشقا قۇرمەتىمىزدىڭ ءتۇرى.
الايدا، الاش مۇراسىندا زەرتتەلمەي جاتقان دۇنيە كوپ. سونىڭ ءبىرى الاش زيالىلارىنىڭ ءان مۇراسى. ەڭ اۋەلى الاشتىڭ ءانۇرانىنان باستايىق.
جارىق دۇنيەنىڭ اقىرىنا دەيىن الاش بالاسىنىڭ سان ۇرپاعى تامسايتىن ءبىر مۇرا بولسا، ول - الاش مۇراسى. الاش ارداقتىلارىنىڭ ءومىرى مەن ساياسي قىزمەتتەرى جانە شىعارمالارى زەرتتەلىپ جاتىر. بىراق ناسيحاتى كەم. بالكىم، ناسيحاتتىڭ بولماۋى الاش زيالىلارىنىڭ تولىققاندى ساياسي باعاسىن الا الماي وتىرعاندىعىندا شىعار.
الاشقا قۇرمەتىمىزدىڭ سىيقىنا بيىل تاعى كۋا بولدىق. ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءالىمحان ەرمەكوۆ، ءۋاليتحان تاناشەۆ باستاعان قازاقتىڭ ساياسي تۇلعالارى جانىن سالىپ ءجۇرىپ زاڭدى ەتىپ بەكىتكەن قازاق جەرىنىڭ شەكارالىق اۋماعىنا 90 جىل تولعانىن ءبىرلى-جارىم باسپاسوزدەن باسقا جان بالاسى جاق اشىپ ايتپادى. بالكي، ايتۋدان قورىققان بولار... ويتكەنى، تاۋەلسىزدىك كوكتەن ءتۇستى دەيتىن تۇسىنىك كەزىپ جۇرگەن شاق قوي بۇل...
حوش، بۇگىنگى شەكارامىزدىڭ الماعايىپ زاماندا قالاي قۇجاتتالىپ بەكىگەنىن بىلسەكتە بىلمەگەنسىدىك دەلىك. ال، «جاڭقام قالعانشا، الاش، سەنىڭ جولىڭدا جانىم ساداعا» دەپ وتكەن مىرجاقىپ دۋلاتۇلىنىڭ 125 جىلدىعىن قالاي تويلادىق بىلەسىز بە؟ استانادا ءبىر جيىن ءوتتى. سونىمەن ءبىتتى. تاعى دا قازاق باسپاسوزىندە قاداۋ-قاداۋ ادامداردىڭ ماقالاسى جارىق كوردى. ەندى تەك مىرجاقىپ دۋلاتۇلى تۋرالى دەرەكتى ءفيلمدى كۇتىپ وتىرمىز. ونىڭ قالاي بولىپ شىعاتىنىن ءبىر قۇداي ءوزى ءبىلسىن...مىنە، ءبىزدىڭ ءبىر جىلداعى الاشقا قۇرمەتىمىزدىڭ ءتۇرى.
الايدا، الاش مۇراسىندا زەرتتەلمەي جاتقان دۇنيە كوپ. سونىڭ ءبىرى الاش زيالىلارىنىڭ ءان مۇراسى. ەڭ اۋەلى الاشتىڭ ءانۇرانىنان باستايىق.
«ارعى اتام ەر تۇرىك، ءبىز قازاق ەلىمىز،
سامال جەل، شالقار كول، سارىارقا جەرىمىز»، دەپ باستالاتىن ءان الاشتىڭ ءانۇرانى بولعان دەگەن دەرەك بار كورىنەدى. الاش ءانۇرانىنىڭ مۋزىكاسى بىزگە جەتپەگەن. ءسوزىن مىرجاقىپ دۋلاتۇلى جازدى دەگەن پىكىرمەن قاتار جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ جازدى دەگەندە توپشىلاۋ بار. مىرجاقىپ دۋلاتۇلى دەمەكشى، ول كىسىنىڭ «مۇڭ» دەگەن ءانى بار ەكەنى بەلگىلى. سونداي-اق، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ «ەكى جيرەن»، «قىزىل قايىڭ» دەگەن اندەرى بار. جۇسەكەڭنىڭ ءوزى ونەردىڭ ارتۇرىنەن قۇرالاقان جان بولماعانىن ەسكەرسەك، ول كىسىنىڭ ەل اراسىندا بەلگىسىز تاعى بىرنەشە ءانى بولۋى بەك مۇمكىن. سەبەبى، الاش دەگەن ءسوزدى اۋىزعا الساڭ، اجالىڭنان بۇرىن ولەتىن زامان كۇنى كەشەگە دەيىن جاساعانىن ەستەن شىعارماعانىمىز ءجون. سونداي سۇرقيا زاماندا ەل اسىلدان قالعان مۇرانىڭ جويىلىپ كەتپەسى ءۇشىن كەيبىر ءاندى وزىنە تەلىپ جىبەرۋى دە عاجاپ ەمەس. ەڭ باستىسى - ءاندى ساقتاۋ جانە ونى جەتكىزۋ.
بۇگىندە ءداستۇرلى انشىلەر ورىندايتىن احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «اققۇم» دەگەن ءانى بار ەكەنى امبەگە ايان. بىراق، بۇل ءان احاڭدىكى ەمەس دەگەن پىكىردە بار. نەگە دەسەڭىز، زاتاەۆيچ قازاق ءانىن جيناعان ۋاقتا وعان كوپتەگەن قازاق ءانىن ناق وسى الاش زيالىلارى بەرگەن. ەندەشە، زاتاەۆيچ احاڭ بەرگەن ءاندى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءانى دەپ جازىپ جىبەرۋى دە عاجاپ ەمەس دەيدى الگى پىكىرلەردىڭ ەگەسى. الايدا، «قاراگوز» دەگەن ءان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءانى ەكەنىن ەستەلىكتەر دالەلدەيدى.
ەندى، ماعجان جۇمابەۆقا كەلەيىك. وسى كۇنى ماعجاننىڭ ءانى دەلىنىپ جۇرگەن ەكى ءان بار. «ياپىر-اۋ» مەن «داديداي-اۋ». بۇل ەكى ءاننىڭ اۋەزىندەگى ەرەكشەلىك ماعجانعا عانا ءتان جانە ولەڭ ءسوزى دە ماعجاننىڭ قالامىنان شىققانىن اڭعارتادى. ايتسە دە، «ياپىر-اۋ» ماعجاننىڭ ءانى ەمەس، بۇل ءان ەلىمىزدىڭ باتىسىنداعى ءان مەكتەبىنىڭ سازىنا كەلەدى. ال، ماعجان مۇنداي سۇلۋ ءان ولمەس ءۇشىن ولەڭ ءسوزىن قايتا جازىپ شىعۋى مۇمكىن دەگەن پىكىرلەر بار. ءبىزدىڭ شە، «ياپىر-اۋ» سياقتى بولمىسى بولەك ءاننىڭ ولەڭ ءسوزى ۇمىتىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس سياقتى.
ءبىز الاشتانۋشى عالىم ەمەسپىز. سوندىقتان، بۇل شاعىن ماقالادا ءوزىمىز كورگەن، بىلگەن، ەستىگەن دەرەكتەرىمىزدى كەلتىرىپ باقتىق. الاش ءانى تۋرالى دۇنيەنىنىڭ كەم-كەتىگىن تولتىرۋ ءۇشىن وقىرماندار دا بىلگەنىن ورتاعا سالسا، ءورىسىمىز كەڭەيە تۇسەر ەدى.
نۇرا ماتاي، «اباي-اقپارات»
