تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل  25 جىل بولدى. سونداي-اق، ۇقك جانىنان قۇرىلعان "سىربار" سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ جاساقتالعان كۇنى - بۇگىن. وسى داتاعا وراي، ۇقك ارداگەرلەرى، ۇقك پولكوۆنيكتەرى: قابدولدا بەكجانوۆ پەن تولەۋحان بوقاجانوۆ وتكەن كۇندەردى ەسكە الا وتىرىپ، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تىلشىسىنە سۇقبات بەردى.

باستى ماقسات – تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ

- قابدولدا ەشەنۇلى، بيىل قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا 25 جىل. ءسىز كەشەگى كەڭەستىك جۇيە كەزىندە دە، ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، دەربەس مەملەكەت بولىپ جاتقان كەزدە دە قاۋىپسىزدىك قىزمەتىندە بولدىڭىز. سولاي ەمەس پە؟

-ءيا، سولاي. مىنە بيىل قازاقستانىمىزدا ۇقك-نىڭ قۇرىلعانىنا شيرەك عاسىر بولىپتى. قازىر قاراپ وتىرساق، 25 جىل دەگەن كوپ ۋاقىت ەمەس سياقتى. دەسە دە ءبىز وسى ۋاقىت ىشىندە ءبىرتالاي بەلەسكە شىقتىق. اسكەرىمىزدى نىعايتتىق. مەملەكەتىمىزدى الەمگە مويىنداتتىق. ورتالىق ازيادا  ەڭ قۋاتتى ەلگە اينالدىق. راس، ءبىرلى-جارىم كەم-كەتىكتەر بولدى. ونسىز تاعى بولمايدى. ەندى ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – وسى تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋ. بەيبىت ءومىرىمىزدىڭ بەرەكەسىن العىسى كەلەتىن نيەتى تەرىس جانداردى ىشىمىزگە كىرگىزبەۋ. ەل ىشىنەن بۇلىك شىعارعىسى كەلەتىن زالىمداردى انىقتاپ، ءتۇپ-تامىرىمەن جويۋ. بۇل – مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دا بىزگە مىقتاپ بەرگەن تاپسىرماسى. قازاققا بۇگىن ازاتتىق قىمبات. ونى قورعاۋعا بارلىعىمىز مۇددەلىمىز. مەن سوناۋ كەڭەس كەزىندە ۇلكەن مەكتەپتەن ءوتىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ساپىنا قوسىلدىم. بۇگىن – ارداگەرمىن. زەينەتكە شىقسام دا، وسى جىگىتتەردىڭ جۇمىسىنا الاڭداپ وتىرامىن. تەك مەن ەمەس، قاي-قايسىمىز بولساق تا ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعىنا، جەرىمىزدىڭ بۇتىندىگىنە الاڭدايمىز. قولىمىزدان كەلسە، كومەگىمىزدى تيگىزسەك جاقسى ەمەس پە؟..

- قابدولدا ەشەنۇلى، تاۋەلسىز قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى تۋرالى ايتساق، بۇنىڭ الدىندا كسرو-نىڭ كگب-ءسى بولدى. سوندا، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇقك كەشەگى كەڭەستەر وداعىنىڭ مەكتەبىنەن شىققان بولىپ ەسەپتەلە مە؟

قابدولدا ەشەنۇلى: - ول راس. مىنا وتىرعان تولەۋحان قادىرۇلى دا، مەن دە كەشەگى كەڭەستەر وداعىندا اسكەري سالادا، سونىڭ ىشىندە كگب-نىڭ بارلاۋ جاساعىندا قىزمەتتە بولدىق. ايگىلى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىن تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ اسكەري قۇرىلىمىنا كەلىپ،  مەملەكەت باسشىسى جاساقتاپ بەرگەن ۇقك باسشىلىعىنداعى قىزمەتتە جۇردىك. ءبىزدىڭ كەشەگى كگب-نىڭ مەكتەبىنەن وتكەنىمىز وتىرىك ەمەس قوي. ونى نەسىن جاسىرامىز؟ ايتا بەرسەك، كگب-نىڭ مەكتەبى – باتىس پەن اقش سەسكەنەتىن وتە قۋاتتى مەكتەپ بولعان. بۇگىندە الەمدەگى ەڭ ۇزدىك كومپيۋتەرلىك بارلاۋشىلار – قىتاي مەن رەسەيدە. وعان كەشەگى اقش-تاعى سايلاۋ دالەل بولا الادى.

ۇرەي بولعان، بار جانە بولا دا بەرەدى

-ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ەڭ باستى  مىندەتى – قازاقستان حالقىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ. مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى مەن تىنىشتىعىنا قاتەر توندىرەتىن كەلەڭسىز جايتتاردىڭ الدىن الۋ. بۇنى، مىنە، وزدەرىڭىز دە ايتىپ وتىرسىزدار. الايدا، ەل ءىشى ۇقك دەسە ءالى دە قورقىپ، ۇرەيلەنەتىن سياقتى. وسى ستەرەوتيپتى قالاي وزگەرتۋگە بولادى؟

قابدولدا ەشەنۇلى: - ءيا، راس، ءبىزدىڭ قوعام ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە ءالى دە قورقىنىشپەن، ۇرەيمەن قارايدى. بۇنىڭ سەبەبى بار. ويتكەنى، 1937-38 جىلدارى اسىرا سىلتەۋلەر بولدى. رەسپەرسسيا بولدى. قازىر دۇنيە وزگەردى عوي.

پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ءوزى جىل سايىنعى جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ ىشكى جانە سىرتقا قاۋىپسىزدىگى ەڭ ماڭىزدى فاكتور ەكەنىن ايتىپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، قازىر دۇنيەجۇزىندە تەرروريزم ءورشىپ تۇر. كەيبىر راديكالدى توپتار تەرراكت ۇيىمداستىرىپ، جارىلىستار جاساپ، بەيبىت تۇرعىنداردىڭ قانىن توگۋدە. ونىڭ كەسىرى جازىقسىز ادامدارعا، مەملەكەتكە تيەتىنى تاعى راس. بۇل – بۇگىنگى الەمدىك ساياساتتاعى ەڭ اكتۋالدى ماسەلە. ءدال وسىنداي الاعاي دا بۇلاعاي كەزەڭدە ءبىزدىڭ ۇقك-نىڭ ءرولى، ماڭىزى، ونىڭ قىزمەتىنىڭ جۇيەلىلىگى ەڭ باستى ماسەلە بولىپ قالا بەرەدى.

ساياسي-قوعامدىق تۇرعىدان قارايتىن بولساق، بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە – ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ بۇتىندىگى. سوندىقتان، بۇل جەردە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، ۇقك عانا ەمەس، بۇكىل قازاقستان قوعامى بولىپ بىرىگىپ كۇرەس جۇرگىزۋىمىز كەرەك. حالىق بىزگە قانداي دا ءبىر سەزىك تۋدىراتىن جايتتاردى حابارلاپ وتىرسا، بولۋى ىقتيمال قاتەرلى ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسكەن بولار ەدى. تەررورزيممەن نەمەسە باسقا دا قاۋىپتەرمەن تەك ۇقك اينالىسادى دەۋگە بولمايدى. پروفيلاكتيكالىق جۇمىستارعا حالىقتى جۇمىلدىرۋ كەرەكتىگىن ەلباسىنىڭ ءوزى ايتتى.  سوندىقتان حالىق بەلسەندى بولۋى ءتيىس، جانە ۇقك-ءنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعايتىنىن ۇعىنۋى قاجەت.

تولەۋحان قادىرۇلى: -مەنىڭ بۇل سوزگە قوسارىم: ۇقك، كگب تۋرالى ستەرەوتيپتى كوزقاراستار بۇرىن دا بولعان، قازىر دە بار. ءتىپتى، ءبىزدى قويىپ باتىس ەلدەرىندە دە كگب تۋرالى كەرەعار پىكىرلەر ايتىلادى. جۇرتتىڭ ويىنشا، ۇقك قىزمەتكەرى كەز كەلگەن ادامدى باسسالىپ الىپ كەتەتىن قۇبىجىق ىسپەتتى بىردەڭە. بۇل ستەريوتيپ بولعان، بار جانە بولا دا بەرەدى.  ويتكەنى ۇقك-ءنىڭ ىشكى فۋنكتسياسى تۋرالى ەشكىم ەشقانداي اقپاراتتى بىلمەيدى. بۇل تۇسىنىكتى جويۋدىڭ جالعىز جولى – كادردى اشىق كونكۋرس تۇرىندە جيناۋ. ياعني، جۇرت كىمدەردىڭ ۇقك-عا قابىلدانىپ جاتقانىن، وزدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن كىمدەردىڭ قورعايتىنىن ءبىلۋى كەرەك.  ال بىزدە كادردى جاسىرىن تۇردە جينايدى.

سوۆەت وداعى كەزىندە مەملەكەتتىڭ شەكارالارىن چەكيستتەر كۇزەتەتىن. ول كەزدە چەكيستەر مەن جەرگىلىكتى حالىق ەتەنە، قويان-قولتىق جۇمىس جاسادى. شەكارا ماڭىنداعى اۋىلداردا ءجاسوسپىرىم بالالاردان باستاپ، قويشىلارعا دەيىن كگب-عا اقپارات جەتكىزىپ وتىراتىن بولعان. سەبەبى، ول كەزدە حالىققا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلدى. سونداي جۇيەلى جۇمىستىڭ ناتيجەسى شىعار، جۇرت ءوز قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن شەكارادا قانداي دا ءبىر سەزىك تۋدىراتىن فاكتىنى قالت جىبەرمەي كگب قىزمەتكەرلەرىنە جەتكىزىپ وتىردى. وكىنىشكە قاراي، قازىر بۇل ءتاسىل ىستەن شىقتى.

بااشار اسادتىڭ اكەسى كگب وفيتسەرى ەدى

- بۇل زاماندا دۇنيەجۇزىن دۇرلىكتىرىپ جاتقان جايت – لاڭكەس، سودىرلاردىڭ ارەكەتى بولىپ وتىر. سونىڭ شەت جاعىن، وكىنىشكە قاراي، ءوزىمىز دە كورىپ ۇلگەردىك. ءبىزدىڭ ۇقك قانشا جەردەن قىراعى دەسەك تە، وتكەن جىلى الماتى مەن اقتوبەدە شەتىن وقيعالار بولدى. ەندى ءبىزدى الاڭداتاتىن سۇراق: قازاقستاننىڭ ۇقك-ءسى تەرروريزممەن كۇرەستە قانشالىقتى قاۋقارلى؟ نەمەسە بۇنداي بۇلىكتى بولدىرماۋدىڭ ناقتى شارالارى دەپ نەنى ايتۋعا بولادى؟

تولەۋحان قادىرۇلى: -تەرروريزم دەگەندە قازىرگى سيريانىڭ جاعدايىن ايتار بولساق، ول جاقتا نە بولىپ جاتقانىن ەل ءىشى انىق بىلمەيدى. ءتىپتى، ءبىزدىڭ مەشىتتەردە دە مولدالار بۇل جايلى ناقتى ۋاعىز جاساپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. بىزدە نەشە ءتۇرلى ساياسي ينستيتۋتتار بار، ۇكىمەتتىڭ اپپاراتى بار، ءبىز بارمىز، سىزدەر بار، ءبارىمىز جابىلىپ ءجۇرىپ حالىقتى دۇرىس ءدىني، ساياسي اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك.

مىسالى، سيريانىڭ قازىرگى بيلىگىندە وتىرعان توپ مۇسىلمان ەمەس، الاۆيتتەر ەكەنىن ەشبىر باق نەمەسە ساياسي ينستيتۋت ايتقان جوق.  باشار اساد دەگەنىڭىزدىڭ اۋلەتى كاۆكازدان شىققان. اسادتىڭ اكەسى ماسكەۋدىڭ بارلاۋ اگەنتىندە، كگب-دا بولعان. ال ورىستار سول بيلىك باسىنداعى 10 پايىز الاۆيتتەردى پايدالانىپ، اسكەري بازا ۇستاعىسى كەلەدى. ءجۇز مىڭنان استام ورىس كەلىنشەكتەرى سيريالىقتارعا بايعا تيگەن. سوسىن سيرياداعى بيلىك اسكەرىنىڭ وفيتسەرلەرى مىنا بىشكەكتە وقىعان. وسىنىڭ بارلىعىن جۇرت بىلمەيدى. بىلمەگەن سوڭ سودىرلار ءبىر-بىرىمەن سوعىسىپ جاتىر ەكەن دەگەن تەرىس اقپارات تارايدى.

ساياسي ينستيتۋتتار مەن مەشىت مولدالارى بىرلەسە وتىرىپ، حالىققا دۇرىس ناسيحات جاسۋ كەرەك. ايتپەسە، اناۋ سوعىسقىسى كەلىپ ساندالىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىلىمى بار دەيسىز بە؟.. ءبىلىمى بولسا، سوعىسقا باراتىن با ەدى؟! ال اقتوبەدە بولعان وقيعا تۋرالى ايتسام، سول باياعى ميى اشىپ جۇرگەن قازاقتىڭ بالالارى. بىلىمدەرى دە جوق بەيشارالاردىڭ. قايداعى تەرروريست؟.. تەرروريست دەگەن ونداي بولمايدى. اقتوبە جۇرتىن دۇرلىكتىرگەن بالالار قولدارىنا كۇرەك ۇستاعانداي دالاقتاپ جۇگىرىپ ءجۇر.

بۇلاردى دۇرىس جولعا تۇسىرۋگە بولادى. مەشىتتەگى مولدالار سيريا تۋرالى نە ايتتى؟ ءتىپتى، «الاۆيت» دەگەن ءسوز ايتىلدى ما؟ ءبىزدىڭ حالىق ءالى كۇنگە دەيىن ءدىني ساۋاتى جوق، قاراڭعى حالىق. قوعامدىق ورتالاردا سيرياداعى سوعىس تۋرالى دۇرىس اقپارات تاراتىلۋى ءتيىس، ول جاققا بارۋعا بولمايتىنى ايتىلۋى كەرەك. ايتپەسە جۇرت ۇقك-ءنىڭ الدىنا ۋاعىز تىڭداۋعا كەلمەيدى عوي. شەن تاققان اسكەري ادام ءدىني ۋاعىز ايتا المايدى.

سۇراعىڭا قاتىستى ايتارىم: ءيا، نە ىستەۋ كەرەك؟ قوعامعا قاۋىپتى جايتتاردىڭ الدىن الاتىن ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى كەرەك. وعان مەشىت مولدالارىنان باستاپ، ۇكىمەتتىك يا ۇكىمەتتىك ەمەس ساياسي ۇيىمدار، باق جۇدىرىقتاي جۇمىلۋى كەرەك. تەلەارنالاردا قوعامىق ساياساتتى تۇسىندىرەتىن، ءدىني ساۋات اشاتىن باعدارلامالار بولۋى كەرەك. گيتلەر سەكىلدى جۇرتتىڭ ميىن ۋلاماي، كۇندىز-ءتۇنى جىرتىڭداتپاي، كونتسەرتتى ازايتۋ كەرەك.

«ولەم» دەگەن كىسى ءبارىبىر ولەدى» دەگەن ءسوز بار. بۇل – فاناتيكتەرگە قاتىستى ايتىلعان ءسوز. ال فاناتيكتەردى تەك ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى ارقىلى عانا جەڭۋگە بولادى. تەرروريزمدى توقتاتا المايسىڭ. توقتاتۋ ءۇشىن جۇمىس جۇرگىزۋ كەرەك. ءار ءسالافيتتىڭ قاسىنا ءبىر-بىردەن اسكەر قويۋ ءتيىمسىز. يدەولوگيانى تەك يدەولوگيامەن جەڭۋگە بولادى.

 عارىشتان سىرىڭكەنىڭ قورابىن دا كورە الامىز

قابدولدا ەشەنۇلى: -ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە حالىقتىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن جاقسارتۋ ماڭىزدى. كوبىنە كوپ كەدەي-كەپشىك، اقشاسى جوق، ءبىلىمى جوق ادامدار جات اعىمعا بەيىم كەلەدى. ءبىز اۋعانعا بارعان كەزەدە كوردىك قوي بۇنى.  كەشەگى اقتوبەدە دە اتىس جاساپ جۇرگەندەردىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىس-جاعدايى تومەن وتباسىدان شىققاندار.  سوندىقتان بۇل وتە اۋقىمدى ماسەلە.

-قازىر تەحنيكالىق پروگرەسس زامانى. جەردەگى تىرلىكتى ءتىپتى عارىشتاعى جەر سەرىكتەرى ارقىلى دا قاداعالاپ وتىرۋعا بولادى.وسىنداي مۇمكىندىكتى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى دە يگەرىپ العان شىعار دەپ ويلايمىز.

تولەۋحان قادىرۇلى: - قازاقستان – ورتالىق ازيادا قاي جاعىنان بولسا دا شەتەلدىڭ كاسىبي ماماندارى مويىنداعان ەل. سوندىقتان ورتا دەڭگەيدە دايىندىق جوعارى دەپ ايتا الامىن. تەحنيكاعا ىلەسۋ مۇمكىن ەمەس قوي. بۇگىنگى اقپارات ەرتەڭ اكتۋالدى بولماي قالادى. دەسە دە كوشتىڭ سوڭىندا قالعانىمىز جوق. اقش-تا نە بولىپ جاتسا، بىزدە دە سول بولىپ جاتىر. تسرۋ جاساپ جاتقان دۇنيەنى ءبىز دە جاساپ جاتىرمىز.

قابدولدا ەشەنۇلى: -كوميتەتتە تسرۋ-دان كەم تۇسپەيتىن تەحنيكا بار. مىسالى، اقش اگەنتتەرى جەردەگى سىرىڭكەنىڭ قورابىن عارىشتان انىق كورە الادى. بۇل مۇمكىندىك بىزدە دە بار. ول دەگەنىڭىز قۇپيا مالىمەت. ءبىز نەشە رەت حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جيىنداردى، مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىن وتكىزدىك. بىردە-ءبىر رەت بۇلىك شىققان جوق. شابۋىل جاسالعان جوق. قۇدايعا ءتاۋبا. وسىدان-اق، ءبىزدىڭ كوميتەتتىڭ دايىندىعى مەن مۇمكىندىگىن كورە بەرىڭىز.

«اگەنت» دەگەن بار

- ۆۆس ارناسى اقش-تىڭ بارلاۋ قىزمەتى قاراپايىم تەحنيكالىق قۇرالدار ارقىلى قوعامدىق باقىلاۋ جاساي الاتىندىعى تۋرالى دەرەكتى فيلم كورسەتتى جۋىردا. تەحنيكالىق قۇرالداردى ءبىزدىڭ ۇقك دە پايدالانادى ەكەن دەسەدى ۇزىنقۇلاق...

تولەۋحان قادىرۇلى: -ءوزىڭ سەكىلدى جۋرناليستەردى قىزىقتىراتىن ماسەلە وسى: قاراپايىم تەحنيكالىق قۇرالدار ارقىلى قوعامدىق باقىلاۋ جاساۋدىڭ جاي-جاپسارى. ءبىزدى تىڭداپ وتىر ما ەكەن، كورىپ وتىر ما ەكەن دەيسىزدەر. مەن سىزگە ايتايىن، ءسىز ۇيدەگى تەلەديدارىڭىزدى توكتان سۋىرىپ تاستاعان كۇندە دە ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدى ەستىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بار بىزدە.

- ەل ىشىندە «ۇقك اگەنتى» دەگەن تۇسىنىك بار ەكەنى وتىرىك ەمەس. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى بەلگىلى توپتار اراسىنا ءوز اگەنتتەرىن جىبەرەتىنى راس پا؟

قابدولدا ەشەنۇلى: -ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر ناقتى، كەرەك نىساندارعا عانا كىرە الادى. ۇقك-ءنىڭ قوعامدىق قىزمەتكەرلەرى قاتارىنا تەك ءبىلىمدى، اقىل-ەسى دۇرىس ادامدار  عانا الىنادى. ۇقك اركىمدى قاتارىنا تارتا بەرمەيدى. سوسىن، ۇقك-ءنىڭ قوعامدىق قىزمەتكەرلەرى نەگىزىنەن سالا ماماندارى بولۋى ءتيىس. مىنا تۇسىنىكتەن ارىلۋ كەرەك: ۇقك ارتىمىزعا ءتۇسىپ الادى. جوق. ۇقك ەگەر ءسىز زاڭ بۇزساڭىز جانە ءسىزدىڭ ءىستى پروكۋراتۋرا بىزگە وتكىزگەننەن كەيىن عانا ءبىز سىزبەن اينالىسۋعا قۇقىلىمىز. بارى – وسى. زاڭدى بۇزباي، ءتۇزۋ جۇرسەڭىز، سىزدە ۇقك-ءنىڭ شارۋاسى جوق.

- قاراپايىم سۇراققا ورالايىقشى. قاۋىپتى نەمەسە قوعامدىق ورتادا قولايسىز ادام سىزدەر ءۇشىن قانداي ادام جانە ول كىم؟

قابدولدا ەشەنۇلى: -بىزدە جاعىمدى، جاعىمسىز دەگەن تيپتەر جوق. بىزدە تەك زاڭدى بۇزعان ادام جانە بۇزباعان ادام دەگەن تۇسىنىك بار. ءبىز شام الىپ اركىمنىڭ ىزىنە ءتۇسىپ جۇرگەن جوقپىز. ءبىر ادامدى زەرتتەۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىت كەتەدى، قانشاما شىعىن كەتەدى. ول ءۇشىن جوعارعى جاقتان سانكتسيا كەرەك. ءبىز پوليتسيا سەكىلدى زاڭ بۇزعان كىسىمەن الىسا كەتپەيمىز. ءبىر سوزبەن ايتساق، ءبىز دەگەن ەڭ ءتارتىپتى، ەڭ مومىن حالىقپىز (كۇلدى).

«مەن وقىعان كۋوس-تا پۋتين دە وقىعان»

تولەۋحان قادىرۇلى: -ۇقك قىزمەتكەرى بولۋى ءۇشىن ادامعا ۇلكەن دايىندىق قاجەت. مىسالى مەن بىرنەشە ينستيتۋت ءبىتىردىم. بارلىعى ءبىر-بىرىمەن قابىسپايتىن ءار ءتۇرلى سالا. قايتالاپ ايتايىن، ۇقك قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن ۇلكەن دايىندىق كەرەك. ءبىرىنشى – جوعارى ءبىلىم، فيزيكالىق دايىندىق، تاعىسىن تاعى بار. ءبىز ماسكەۋدە كۋوس دەگەن وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ شىقتىق. ال كۋوس-قا كەز كەلگەن ادام تۇسە المايدى. قازاق سسر-نان سول كەزدە ونشاقتى عانا ادام كۋوس-تا وقىدى. بۇل قازىرگى ۇقك-ءنىڭ ەليتالارى ەدى. قابدولدا 1979 جىلى، مەن 73 جىلى كۋوس-تا بولدىق. رف-نىڭ بۇگىنگى پرەزيدەنتى پۋتين مەنەن كەيىن بىرنەشە جىلدان كەيىن كۋوس-قا تۇسكەن بولاتىن.

- جاڭىلىسپاسام سىزدەر گەنەرال-لەيتەنانت بولات بايەكەنوۆتىڭ تۇسىنان باستاپ ۇقك قاتارىندا قىزمەت ەتتىڭىزدەر.ۇقك-ءنىڭ قازىرگى باسشىسى كارىم ءماسىموۆ مىرزا. وسى بايقاعانىم، ۇقك توراعاسى بولۋ ءۇشىن قازىر اسكەري ادام بولۋى مىندەتتى ەمەس سياقتى؟..

تولەۋحان قادىرۇلى: -بىزدە ءتاجين دە باسشى بولدى، ابىقاەۆ تا چەكيست ەمەس. ۇقك باسشىسىنىڭ اسكەري ادام بولۋى مىندەتتى ەمەس. ۇقك-ءنىڭ باسشىلىعىندا جوعارىدا لاۋازىمدى قىزمەت اتقارعان، ساياسي كوزى اشىق ادام بولعانى ءجون. ويتكەنى ءبىزدىڭ جۇمىس كوبىنە-كوپ ساياساتپەن بايلانىستى. مىسالى، تەررورزيم دە – ساياسات. ءدىني اعىم دا – ساياسات. مىسالى، اقش-تى الىپ قارايىق. اقش-تىڭ ەكس-پرەزيدەنتى بۋشتىڭ اكەسى  تسرۋ-دىڭ ديرەكتورى بولعان. پۋتين دە بارلاۋ اگەنتى بولدى.

قابدولدا ەشەنۇلى: -كوميتەتتىڭ جۇمىسىنا كەلسەك، تەك ساياسات ارقىلى باسقارۋ قيىن. باسشى پروفەسسيونال بولۋى كەرەك. ونىڭ امبەباب ادام بولعانى ءجون.

«اۋعانستان پرەزيدەنتىن كۇزەتتىم»

- قازىر ۇقك جانىنان قۇرىلعان «سىربار» سىرتقى بارلاۋ قىزمەت بار. سىزدەر كەڭەس وداعى تۇسىندا ءدال وسى سىرتقا بارلاۋ قىزمەتىندە بولدىڭىزدار عوي؟..

قابدولدا ەشەنۇلى: -ءبىزدىڭ قازىرگى «سىربار» 2009 جىلى 17 اقپاندا قايتا قۇرىلدى. بۇل – سىرتقى بارلاۋ قىزمەتى. ول بۇرىن ۇقك ىشىندەگى بولىمشە عانا ەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن، 1993 جىلى ارنايى بارلاۋ باسقارماسى قۇرىلعان-دى. 1997  جىلى ەلباسى ءبىزدىڭ بارلاۋ قىزمەتىن جاساقتادى. مەن ول كەزدە ۇقك-ءنىڭ ارنايى دەسانتتى پولكىن باسقاردىم. ءبىزدىڭ قازىرگى سىرباردىڭ ارداگەرلەرى اۋعاندا بولدى. ينتەرناتسيونال اسكەرلەر – ءوز مىندەتتەرىن ابىرويمەن اتقارعان ازاماتتار.

تولەۋحان قادىرۇلى: -1980 جىلى سوۆەت وكىمەتى اۋعانستانعا اسكەر كىرگىزۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. بۇل دۇرىس پا، بۇرىس پا – ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز. ءبىز وتكەن مەكتەپ – بۇل. مىناۋ وتىرعان قابدولدا 1980 جىلعا اۋعان سوعىسى كەزىندە اۋعان پرەزيدەنتىن كۇزەتتى. اۋعانستان پرەزيدەنتى رەزيدەنتسياسىنىڭ ىشىندە بولدى. ال رەزيدەنتسيانىڭ سىرتىندا سوعىس ءجۇرىپ جاتقان.

1978 جىلى ساۋر رەۆوليۋتسياسى بولدى. سول كەزدە بابراح كارمال دەگەن اۋعان جازۋشىسى ءوزىنىڭ پارتياسىن قۇردى. ءسويتىپ چەحوسلوۆاكياعا جەر اۋىپ كەتكەن ەدى. 1979 جىلى اۋعانستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى تاراكيدىڭ كومەكشىسى بولىپ جۇرگەن حافيزوللا امين دەگەن كىسى تاراكيدى جاستىقپەن تۇنشىقتىرىپ ءولتىرىپ، بىزدەن كومەك سۇرادى. ۇزىن-ىرعاسى اۋعانستاننان  كگب-گە 20 حات كەلدى، سونىڭ 17-ءسىن امين جازدى. اسكەري كومەك سۇرادى. كەيىن ءبىز الگى ءاميننىڭ كوزىن جويدىق قوي... ول ەندى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

قابدولدا ەشەنۇلى: -ءسوزدى تۇيىندەيىك. بيىل 25 جىل تولىپ وتىرعان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستان حالقىنىڭ تىنىشتىعىن، قاۋىپسىزدىگىن قورعايتىن ۇيىم. وعان ۇركىپ-قورقىپ قاراۋعا بولمايدى. كەرىسىنشە، بۇكىل ەل-جۇرت بولىپ  قاۋىپسىزدىگىمىزگە بارىنشا كوڭىل ءبولىپ، ارامىزداعى جات نيەتتى ادامداردىڭ ىرىتكى ارەكەتتەرىنە جول بەرمەسەك، تەررورلىق نەمەسە باسقا دا قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋعا ابدەن بولادى. بارلىعىمىز ءۇشىن ەڭ باستى قۇندىلىق – ەلىمىزدىڭ، جەرىمىزدىڭ اماندىعى. وسىدان ارتىق باقىت جوق.

سۇحباتتاسقان  نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz