جۋرناليستيكا ءپانى بويىنشا وتكىزىلىپ جاتقان  IX وليمپيادانىڭ ءبىرىنشى كۇنىندە بولاشاق تىلشىلەر «ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا» عزو كورمە زالىنا باردى. عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعى ەجەلگى ءداۋىر جادىگەرلەرىنەن باستاپ، ورتا عاسىرىلىق قالالارعا دەيىن قامتىلعان. سول قالالاردىڭ ءبىرى  — جانكەنت («جاڭا كەنت» سوزىنەن پايدا بولعان).

سونداي-اق، اتالمىش قالا ءوز داۋىرىندە وعىزداردىڭ دا استاناسى بولعان.
ارحەولوگيا ورتالىعى 3 باعىتتا جۇمىس جاسايدى:
1. ورتاعاسىرلىق قالاشىقتارعا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ
2. ەجەلگى قالاشىقتارعا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ
3. ەتنوگرافيالىق ماتەريالدارعا بايلانىستى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ
سونىمەن قاتار، وتكەن تاريحتى بۇگىنگى ۇرپاققا پاش ەتىپ تۇرعان كورمەدە سىرداريا وزەنىنىڭ دە وزىندىك تاريحى بار ەكەندىگى ايتىلدى.ەجەلگى داۋىردە سىرداريا وزەنىنىڭ 4 ۇلكەن ارناسى بولعان. سونىڭ ەڭ كونەسى ىڭكارداريا ارناسى ب.ز.ب 3 مىڭج جارتىسى-2 مىڭج ورتاسى. ارنانىڭ بويىندا نەوليت، ەنەوليت ءداۋىرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى كوپ كەزدەسەدى. الايدا قىزىلقۇم قۇمىنىڭ سەبەبىنەن داريا باسقا ارنامەن اعا باستايدى. سول ارنا-جاڭاداريا ارناسى. جاڭاداريا ەسكەرتكىشىنىڭ بويىندا تەمىر ءداۋىرىنىڭ شىرىك -رابات، بالاندى ەسكەرتشىتەرى ورىن تەپكەن. جاڭاداريا ارناسى ب.ز.ب 2-1 عاسىرلاردا اعىۋىن توقتاتادى. سىرداريا وزەنى ەندى قۋانداريا ارناسىمەن اعا باستايدى. بۇل ۋاقىتتا جەتىاسار مادەنيەتى قالىپتاستى. جەتىاسار مادەنيەتى — 200 شارشى شاقىرىمدى قامتيتىن، ءبىر جەردە جينالعان قالاشىق. قۋاڭداريا ارناسى 700-800 جىل اققان سوڭ، اعۋىن توقتاتقان. ال ب.ز.ب 9 عاسىردىڭ سوڭىندا سىرداريانىڭ قازىرگى اعۋ جولى قالىپتاسقان-مىس. سىرداريانىڭ قۇيار تۇسىندا «باتپاق» دەگەن قالاشىق ورنالاسقان، ورتالىعى — جانكەنت بولعان. وسىلارمەن تانىسا وتىرىپ، بولاشاق جۋرناليستەر قورقىت قوبىزىنىڭ الەم بويىنشا تەك ەكى جەردە عانا ساقتالعانىن ءبىلدى. ولار: گەرمانيانىڭ درەزدەن قالاسى مەن ۆاتيكان. سونداي-اق، اتالمىش ورتالىق 2005 جىلدان بەرى تولىقتاي ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرگە زەرتتەۋدى باستاپ، بۇگىنگى كۇندە سونىڭ ناتيجەسىن دە كورىپ وتىر. ورتالىقتا ورنالاسقان ءارتۇرلى تاريحي بۇيىمدار مەن تابىلعان كەراميكا زاتتارىنان كورۋگە بولادى.

ايدا ارمانقىزى

Abai.kz