جىل سايىن ءساۋىردىڭ 1-ىنەن ماۋسىمنىڭ 15-ىنە دەيىن وبلىس اۋما­عىنداعى وزەن-كولدەن بالىق اۋلاۋ­عا زاڭ بويىنشا تىيىم سالىنادى. ءويت­كەنى بۇل ۋاقىتتا بالىقتار ۋىلدىرىق شاشىپ، تابيعاتتىڭ زاڭىمەن ۇرپاق وربىتۋگە كىرىسەدى. الايدا ءوز  تاماعىنان باسقانى ويلاي المايتىن توعى­شار­لار ءداتى بارىپ، وسى كەزەڭدە دە وزەنگە اۋ، قارماق سالادى ەكەن...

جۇمساق زاڭ  براكونەرلەرگە ءتيىمدى

وبلىستىق بالىق ينسپەكتسياسى باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، ءبىرىنشى ساۋىردەن 14 ماۋسىمعا دەيىن زاڭسىز بالىق اۋلاعان 132 ادام ۇستالعان. سولاردىڭ تۇگەلگە جۋىعىنان ايىپ­پۇل وندىرىلگەن. ونىڭ ءمول­شەرى 487 619 تەڭگەنى قۇراعان كورى­نەدى. ءتىپتى زاڭسىز بالىق اۋلاعان ءبىر ادامنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، سوتقا جولدانسا كەرەك.

- ۋىلدىرىق شاشاتىن مەزگىلدە بالىق اۋلاۋعا مۇلدەم تىيىم سالىنعانىن بىلە تۇرا، قولعا ءتۇس­كەن ازاماتتار مىڭ كەلىدەن استام بالىق ۇستاپتى. سونىڭ ىشىندە 341 كەلىسى بەكىرە تۇقىمداستار، ءۇش كەلىدەي قارا ۋىلدىرىعى جانە بار. ولاردان ءجۇز شاقتى اۋ، ەكى قايىق تاركىلەندى، - دەيدى اتالمىش باسقارمانىڭ باستىعى قادىر الپەيىسوۆ.

جىل سايىن ءساۋىردىڭ 1-ىنەن ماۋسىمنىڭ 15-ىنە دەيىن وبلىس اۋما­عىنداعى وزەن-كولدەن بالىق اۋلاۋ­عا زاڭ بويىنشا تىيىم سالىنادى. ءويت­كەنى بۇل ۋاقىتتا بالىقتار ۋىلدىرىق شاشىپ، تابيعاتتىڭ زاڭىمەن ۇرپاق وربىتۋگە كىرىسەدى. الايدا ءوز  تاماعىنان باسقانى ويلاي المايتىن توعى­شار­لار ءداتى بارىپ، وسى كەزەڭدە دە وزەنگە اۋ، قارماق سالادى ەكەن...

جۇمساق زاڭ  براكونەرلەرگە ءتيىمدى

وبلىستىق بالىق ينسپەكتسياسى باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، ءبىرىنشى ساۋىردەن 14 ماۋسىمعا دەيىن زاڭسىز بالىق اۋلاعان 132 ادام ۇستالعان. سولاردىڭ تۇگەلگە جۋىعىنان ايىپ­پۇل وندىرىلگەن. ونىڭ ءمول­شەرى 487 619 تەڭگەنى قۇراعان كورى­نەدى. ءتىپتى زاڭسىز بالىق اۋلاعان ءبىر ادامنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، سوتقا جولدانسا كەرەك.

- ۋىلدىرىق شاشاتىن مەزگىلدە بالىق اۋلاۋعا مۇلدەم تىيىم سالىنعانىن بىلە تۇرا، قولعا ءتۇس­كەن ازاماتتار مىڭ كەلىدەن استام بالىق ۇستاپتى. سونىڭ ىشىندە 341 كەلىسى بەكىرە تۇقىمداستار، ءۇش كەلىدەي قارا ۋىلدىرىعى جانە بار. ولاردان ءجۇز شاقتى اۋ، ەكى قايىق تاركىلەندى، - دەيدى اتالمىش باسقارمانىڭ باستىعى قادىر الپەيىسوۆ.

وبلىستا بالىق قورعاۋ شارالارىن ارنايى قاداعالاپ وتىراتىن شتاب بار. ونىڭ قۇرامىنا بالىق ينسپەكتسياسى باسقارماسىنا قوسا وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى، كەدەندىك باقىلاۋ كوميتەتى، قارجى پوليتسياسى، تابيعات پايدالانۋ جانە رەتتەۋ باسقارماسى سياقتى بىرنەشە قۇزىرلى مەكەمە كىرەدى. الايدا قۇزىرلى مەكەمە بىرنەشەۋ بولعانىمەن، براكونەر­دى جازاعا تارتاتىن زاڭ بابى ءبىر-ەكەۋ عانا. ينسپەكتورلار زاڭسىز بالىق اۋلاۋشى­لاردى تەك وزەن-كولدىڭ جاعاسىندا عانا ۇستاي الادى. بازاردا بالىق ساۋ­دالاۋشىلارعا ەشقانداي شا­را قولدانىلمايدى. وزەن-كولدىڭ جا­عاسىندا ۇستالعانداردىڭ جەكە كۋالىگى، ستن-ءى بولماسا، ينسپەك­تورعا امال جوق، براكونەردى ۇيىنە الىپ بارۋىنا تۋرا كەلەدى. سودان كەيىن بارىپ زاڭ بويىنشا ايىپپۇل سالۋعا قۇقىلى.

- ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا زاڭ بويىنشا بەكىرە تۇقىمداس بالىقتار اۋلانبايدى. بىراق بىزدەگى بازاردا ونداي بالىق تۇرلەرى تولىپ تۇر. "ول قايدان كەلىپ جاتىر، اۋلاعان كىمدەر؟" دەپ ءبىز دە، باسقا قۇزىرلى ورگان دا تەكسەرە المايدى. دۇرىسى، اتىراۋ وبلىسىنداعى ارنايى بريگادالار كۆوتا بويىنشا زاڭدى تۇردە بەكىرە بالىعىن اۋلاعاننان كەيىن، ونى ساتقاندا دا انىقتاما قاعازىن قوسا بەرۋى كەرەك قوي. سوندا زاڭسىز جولمەن ساۋداعا شىعارىلعان بەكىرە بالىعىن انىقتاۋ­عا بولار ەدى. ونداي انىقتاما بەرۋ زاڭدا قاراستىرىلماعان. سول سەبەپتەن دە بازارداعى بالىق ساۋدالاۋشىلاردى تەكسەرۋ مۇمكىن بولماي تۇر، - دەيدى قادىر باقتىعاليۇلى.

قايتا ورالعان بەكىرە

بەكىرە تۇقىمداس بالىقتار دەمەكشى، وسى بالىقتىڭ ءبىر ءتۇرى بيىل جايىقتىڭ باتىس قازاق­ستان وبلىسى اۋماعىندا، ءدالى­رەك ايتقاندا، تايپاق وڭىرىندەگى سۋدان بوي كورسەتىپتى. جايىق تايىزدالىپ بارا جاتقاندىقتان، بۇل بالىق تۇرلەرى سوڭعى جىلدارى اتىراۋدان بەرى اسپاۋشى ەدى. وتكەن قىستا قار قالىڭ تۇسكەندىكتەن، جايىق وزەنى ءبىر مەترگە بولسا دا كوتەرىلگەن سىڭايلى. سوندىقتان بەكىرە تۇقىمداستارىنىڭ بىرەن-سارانىبىزگە دە جەتە باستاعان. الايدا قۋانۋعا ءالى ەرتە. ماماندار بىزدە بەكىرە تۇقىمداستارىنىڭ قورى كوبەيۋى ءۇشىن جايىق تاعى بىرنەشە مەترگە تەرەڭدەۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى. بۇعان قوسا زاڭ باپتارىن قاتايتىپ، بالىق قورعايتىن مەكەمەلەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن الدە دە نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك.

- شۇكىر، سوڭعى جىلدارى ماتەريالدىق جاعدايىمىز جاقسارىپ كەلەدى. قايىقتارىمىز جەتكىلىكتى. ەندى اۆتوكولىكتەن عانا قيىندىق كورىپ ءجۇرمىز. ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا جايىق وزەنىنەن باسقا جايىق-كوشىم كانالى، كيروۆ، بىتىك، دوڭگەلەك، پياتيمار سياقتى ءىرى سۋ قويمالارى، قازتالوۆ اۋدانى جاعىنداعى قارا جانە سارىوزەندەر، سوكرىل كولى، سارىشىعاناق سۋ قويماسى بار. بۇلار ءبىر-بىرىنەن وتە الشاق ورنالاسقان. سوندىقتان اۆتوكولىكتىڭ جەتكىلىكتى بولعانى جاقسى، - دەپ باسقارما باستىعى وتكىر ماسەلەنىڭ ۇشىن شىعارىپ قويدى.

بۇدان بىرەر جىل بۇرىن قىس قاتتى بولعاندا وزەن-كولدەردەگى كوپ بالىقتىڭ اۋا جەتپەي قىرىلىپ قالعانى ەسىمىزدە. وتكەن قىستا ايتەۋىر وعان جول بەرىلمەپتى. بيۋدجەتتەن ءبىر ميلليون تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، مۇز ويۋ جۇمىستارى كەڭىنەن جۇرگىزىلگەن. مۇنداي يگىلىكتى ىستەن اۋەسقوي بالىق اۋلاۋشىلار، وبلىستىق "جاس وتان" جاستار قاناتىنىڭ مۇشەلەرى دە شەت قالماي، زور كومەكتەرىن تيگىزگەن. سونىڭ ارقاسىندا سۋ استى بايلىعىمىز قاتتى دا، ۇزاق قىستى امان-ەسەن وتكەردى. بالىق قورىنىڭ بيىل ءبىراز كوبەيگەنىنە ماماندار قۋانۋلى.

سۋ قويمالارىنىڭ دا قوجايىنى  بار

ۇكىمەتتىڭ ارنايى قاۋلىسى بويىنشا سوڭعى بەس جىلدا تابيعي سۋ قويمالارىن جەكە قۇرىلىمدارعا جالعا بەرۋ ءتارتىبى ەنگىزىلگەنى بەلگىلى. ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا دا 25 سۋ قويماسى 29 تابيعات پايدالانۋشىعا  ون جىل­عا جالعا بەرىلگەنى ءمالىم. بالىق قورعاۋشىلار سۋ قويماسىن جالعا بەرۋدى ءتيىمدى سانايدى. ماسەلەن، "كۆانت" جشس دوڭگەلەك سۋ قويماسىن، "ورال-كاسپي" جشس بىتىكتى، "اقتىلەك" جشس كيروۆتى، "تالاپ" اق ەدىلسوردى ون جىلعا العان. وسى جشس-نىڭ بارلىعى دا بالىق قورعاۋ شارالارىن تالاپقا ساي جۇرگىزەدى، ءوسىپ-ونۋىنە قاتىستى مونيتورينگ جاساپ وتىرادى ەكەن. اۋەسقوي بالىق اۋلاۋشىلار سۋ قويماسىنا قارماق سالاردا زاڭدى يەلەرىنەن رۇقسات الادى. بالىقتىڭ ءار كەلىسى ءۇشىن ءتيىستى اقشاسىن تولەيدى. ونىڭ باعاسى اسا قىمبات ەمەس.

- جالپى ءبىر ايتا كەتەر جاي، بىزدە اۋەسقوي بالىق اۋلاۋشىلاردىڭ مادەنيەتى جوعارى. جالعا بەرىلمەگەن سۋ قويمالارىنان بالىق اۋلاۋ ءۇشىن بىزدەن كەلىپ رۇقسات الادى. زاڭ بويىنشا بالىقتى بەس كەلى شاماسىندا اۋلايتىن بولساڭ، وعان ارنايى رۇقسات الۋدىڭ قاجەتى جوق. ال بەس كەلىدەن جوعارى اۋلاساڭ، ءتيىستى اقشاسىن بانك ارقىلى تولەپ، سوسىن بارىپ ءبىزدىڭ باسقارمادان رۇقسات الۋ كەرەك. باعاسى قىمبات ەمەس. اۋەسقوي بالىقشىلار وسى ءتارتىپتى قاتاڭ ورىندايدى. بالىقتى جونىمەن اۋلاپ تۇرسا، ودان ونىڭ قورى ازايمايدى. دۇرىسىندا، ءار ادام جىلىنا كەمىندە 14 كەلى بالىق تۇتىنۋى كەرەك. سوندا ول ادامنىڭ دەن­ساۋلىعى جاقسى بولادى. بالىق قورىنا وراسان زور نۇقسان كەلتىرەتىندەر، براكونەرلەر. ولار قر اشم تىيىم سالعان ەلەكترشوك قارماعىمەن نەمەسە قىتايدان شىعاتىن اۋمەن بالىق اۋلايدى. بۇل بالىق اۋلاۋ قۇرالدارىنان تابيعاتقا كەلەتىن زيان شاش ەتەكتەن. ماسەلەن، ەلەكترشوك قارماعى اۋدەم جەردەگى بالىقتىڭ ءبارىن قىرىپ تاستايدى. قانشاما جاس شاباقتار جويىلادى. بۇل قارماقتى پايدالانعاندار تەك ءىرى بالىقتاردى جيناپ الىپ كەتەدى عوي. سول ءۇشىن قانشا شاباق، ۋاق بالىقتاردى قۇرباندىققا شالادى. ال ول ەرتەڭگى بالىق قورى ەمەس پە؟ سونداي-اق قىتاي اۋىن سۋعا ءبىر-ەكى سالعاننان كەيىن، ءار جەرى ءۇزىلىپ جارامسىز بولىپ قالادى. سوسىن ونى جيناماي تاستاپ كەتەدى. بىراق اۋدىڭ ساۋ قالعان جەرلەرىنە بالىقتار ىلىگىپ ءولىپ قالادى. ول بۇزىلىپ اينالدىراسىن بۇلدىرەدى، اۋرۋ تاراتادى. ياعني تيگىزەر زيانى وراسان، - دەيدى قادىر باقتىعاليۇلى.

ءتىرى بالىق ساتاتىن دۇكەن بولسا...

الپەيىسوۆ قادىر اعامىزدىڭ كوپ جىلدان بەرى كوتەرىپ تە، ايتىپ تا جۇرگەن ماسەلەسى وسى. بىراق ونىڭ شەشىلەتىن ءتۇرى جوق.

- ويتكەنى ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارا الماي وتىرمىز. ارنايى، ءوز الدىنا بالىق دۇكەنى اشىلسا، ودان تۇرعىندار ءتىرى بالىق ساتىپ الار ەدى. ءتىپتى ءتىرى بولماعاننىڭ وزىندە بارلىق تالاپقا ساي ساقتالعان بولىپ شىعادى عوي. ال قازىر بازاردا ساتىلىپ جاتقان بالىقتىڭ ساپاسى وتە كۇماندى. ولاردى تۇندە اپارىپ مۇزداتقىشقا سالادى. كۇندىز ساتتىققا شىعارادى. بىلايشا ايتقاندا، كۇندىز ەرىتىپ، تۇندە قاتىرادى. ءبىر ەرىتىلىپ، ءبىر قاتىرىلعان بالىقتىڭ ەتى تەز بۇزىلادى. ونى ءيىسى بىلىنبەس ءۇشىن الدەبىر مايمەن مايلايدى. بازاردا حالىقتىڭ الىپ جاتقانى وسىنداي بالىقتار. ەتى بۇزىلعان بالىقتاردىڭ ادام اعزاسىنا ەشقانداي پايداسى جوق، كەرىسىنشە زيان. سانيتارلىق تالاپقا جاۋاپ بەرمەيتىن ءونىمدى ساتۋعا زاڭ بويىنشا تىيىم سالۋ كەرەك. ايتپەسە، حالىقتىڭ دەن­ساۋلىعىن قۇرتامىز، - دەيدى ول.

مەڭدوللا شامۇراتوۆ