گۇلجاھان جۇمابەردىقىزى – ادەبيەتتانۋ عىلىمىنا تاۋەلسىزدىك تۇسىندا كەلگەن عالىمداردىڭ ءبىرى عانا ەمەس، بىرەگەيى. بىرەگەيى دەپ نىق سويلەۋىمە نەگىز جوق ەمەس، سەبەبى گۇلجاھاننىڭ عىلىمعا بەت بۇرعان تۇسى نارىققا كەز كەلىپ، ەلىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ شاتقاياقتاپ تۇرعان شاعى بولاتىن. بۇل تۇستا قازاقتىڭ عىلىمى تۇگىلى، «ايلىعى تۇراقتى دەيتۇعىن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ» دە باسىم كوپشىلىگى الا دوربا ارقالاعان داعدارىس دەگبىرىنىڭ دەندەگەن دەرتتى ۋاقىت ەدى... وسىناۋ ءبىر سىنامالى كەزەڭدە تاجىريبە جيناقتاعان ءبىرتالاي ماماندارمەن قاتار، وندىرىسكە ەندى كەلگەن جاستارىمىز جالت بۇرىلىپ عىلىمداعى قادامىن، نارىققا ايىرباستاپ كەتكەن-ءدى. ال، مەنىڭ زامانداسىم گۇلجاھان ءومىر دەگەن وتپەلدىڭ «جەلتوقسان ىزعارىنىڭ» سالقىنىن كورىپ، تاريح تەزىنە ءتۇسىپ سىنالعاندىقتان با، توقىراۋ تۇسىنداعى قيىندىقتارعا  مويىماستان جۇرەك قالاۋىنداعى كاسىبىنە بەرىك بولىپ، ادەبيەت دەگەن ۇلى ايدىندا اينىماي، تاباندى قىزمەت ەتۋمەن كەلەدى.

الاشتىڭ اردا ۇلى احمەت بايتۇرسىنۇلى: «ادەبي ەڭبەكتى ەشكىم ماقتانىش ءۇشىن جازبايدى، ول مىنەزدەن تۋادى. ۇلتىنىڭ قاجەتىن وتەيدى ءسويتىپ...» دەپ جازعان ەكەن 1929 جىلعى مالىمدەمەسىندە. يا، «ادەبيەتتى اتاق الۋ ءۇشىن كاسىپ ەتەتىندەر دە بارشىلىق. ال شىن مانىندە، «ادەبيەت – اردىڭ ءىسى» دەگەن ۇعىمدى ءتامسىل ەتكەندەر ادەبيەتتى ۇلت تاربيەسىندەگى ۇلىق ءىس ەكەنىن تۇيسىنەدى. وسىناۋ كوز مايىن جەگەر، وي سارقىر ىستە ماردىمدى ەڭبەك ەتۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن قولىنا قالام ۇستاعاندار عانا ۇعارى انىق!

گۇلجاھان قۇربىممەن العاش تانىسۋىم، ونىڭ ءوزى تابان اۋدارماي 25 جىل قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنا ىزدەنۋشى بولىپ تىركەلىپ، كانديداتتىق ديسسەرتيتسيا تاقىرىبىن بەكىتكەن كەز ەدى. ادەبيەتكە كەشتەۋ كەلگەندىكتەن بولار، اينالاڭداعىلاردىڭ ءبارى دانىشپان، ءارى عىلىمي دارەجەلەرى بار قىزمەتكەرلەرمەن «تەرەزەڭ تەڭ» سويلەسۋ قايدان... جان-جاعىما بايقاستاي قارايتىنمىن. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە قازاقتىڭ قاراپايىم، جانى جايساڭ، ءسوزى بايسالدى، بيازى داۋىسىمەن ادامدى وزىنە باۋراپ الاتىن گۇلجاھاننىڭ سىپايى ىلتيفاتىمەن ولاردىڭ بولىمىندە تۇسكى اس ىشۋگە مەن دە قوسىلدىم. شىركىن، قازاقتىڭ اق كوڭىلىمەن جاياتىن داستارحانىنىڭ قۇدىرەتى كەرەمەت قوي! العاشىندا ءسىز بىزدەسىپ وتىرعان بىزدەر ەمەن-جارقىن شۇيىركەلەسىپ كەتكەنىمىزدى اڭداماي دا قالدىق. وسىنىڭ بارىنە سەبەپشى بولعان «قالانىڭ وزىندىك تارتىبىنە باعىنا قويماعان»  قازاقى ءداستۇرىمىز ەدى! سودان بەرى اپالى-ءسىڭلى بولىپ، تالاي ىستەردى بىرگە اتقارىپ تا كەلەمىز، زامانىمىز ءبىر ءارى «يلەگەنىمىز ءبىر پۇشپاقتىق تەرىسى» دەمەكشى، ەكەۋمىزگە ورتاق تاقىرىپتار: الاش ادەبيەتى، قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى، ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ قيلى تاعدىرى، ءورىستىلدى دارىسحانالارعا ارنالعان قازاق ءتىلى، ءتىپتى جاقىنداستىرىپ جىبەردى.

گۇلجاھان قوشكە كەمەڭگەرۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن، ادەبي مۇراسىن زەرتتەۋگە قالاي كەلگەندىگىن، ول ەڭبەگىنىڭ «الاشتىڭ ءبىر ارداعى» دەگەن اتپەن جاريالانۋ تاريحىن قىزىقتى ەتىپ بايانداعاندا، مەنىڭ كوز الدىما ۇلت ۇستازى احمەتتىڭ بايتۇرسىنۇلىنىڭ شىعارماشىلىق ءومىر جولىن قالاي جازۋ كەرەكتىگى ەلەستەيتىن. يا ول كۇندەر دە وتە شىقتى...

بۇل كۇنى گۇلجاھان جۇمابەردىقىزى 2004-2006 جىلدارى مەملەكەتتىك «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا زەرتتەلگەن 10 تومدىق «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى» اتتى ىرگەلى زەرتتەۋدىڭ 7-8-9 تومدارى كەڭەستىك ءداۋىر ادەبيەتىن زەرتتەۋدەگى اكادەميالىق ەڭبەكتىڭ نەگىزگى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى. ونىڭ قالامىنان: «ع.ورمانوۆ»، «1960-1980 جىلدارداعى قازاق اڭگىمەلەرى»، «ش.مۇرتازا»، «ءا.كەكىلباەۆ» تاراۋلارى جازىلدى.   بۇل پورترەتتەر 2007 جىلى جارىق كورگەن «كوركەم ويدىڭ قۇدىرەتى» دەگەن كىتابىنا ەندى. مۇنان بولەك، ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «قازاق سولداتى» (1949), ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ «كۋرليانديا» (1950), ت.احتانوۆتىڭ «قاھارلى  كۇندەر» (1956), ب.مومىشۇلىنىڭ «موسكۆا ءۇشىن شايقاس» (1959) سىندى شىعارمالارىندا ۇلى وتان سوعىسىنداعى قازاق جاۋىنگەرلەرىنىڭ ەرلىكتەرى شىندىقپەن بەينەلەنگەندىگى تۋرالى تالداۋ جازدى.

گۇلجاھاندى ادەبي ۇدەرىسكە ۇنەمى ءۇن قوسىپ جۇرگەن سىنشىلار قاتارىنان كورەمىز. ماسەلەن، تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى ادەبيەت تۋرالى وندىرە جازدى. اتاپ ايتساق، ن.وراز، ءا.تارازي، ج.بودەش، ر.نيازبەكوۆ، م.ايتحوجينا، ا.باقتىگەرەەۆا، ك.احمەتوۆا، ا.ەگەۋباي، ن.ايتۇلى، ش.ساريەۆ، ن.اقىش، ت.احمەتجان، گ.سالىقباەۆا ءتارىزدى اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ءادىل، ۇتىمدى پىكىرلەرى باق وقىرماندارىن ءتانتى ەتتى.

گۇلجاھان وزىنە ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس وقىعان، ءومىر سوقپاعىندا اقىل-كەڭەس بەرگەن ۇستازدارى: ءا.ءشارىپوۆ، ن.عابدۋللين، م.دۇيسەنوۆ، ت.كاكىشەۆ، ن.كەلىمبەتوۆ، ءو.كۇمىسباەۆ، س.ماقپىروۆ، ب.مايتانوۆ تۋرالى قىزىقتى ەسسە، تولىمدى ماقالا جازدى.  م.دۇيسەنوۆ م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا كوپ جىلدار بويى ەڭبەك ەتكەندىكتەن بۇل ماقالا ينستيتۋت تاريحىنان دا مول سىر شەرتەدى. ماسەلەن، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، جازۋشى ءادي ءشارىپوۆتىڭ جازۋشىلىعى، قايراتكەرلىگى، ۇستازدىعى، عالىمدىعى جونىندە جازعانى قالامگەردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندە ماعلۇمات بەرەدى. تالاي جىلدار باسشىلىق لاۋازىمدا قىزمەت ەتكەن پروفەسسور م.بازارباەۆ تۋرالى دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاپ، بۇل ەڭبەگى 2010 جىلى «ءمۇسىلىم بازارباەۆ زەرتتەۋلەرى جانە ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ماسەلەلەرى» دەگەن اتاۋمەن مونوگرافيا بولىپ جارىق كوردى.

عىلىم جولىنداعى ۇستازى س.قيراباەۆ جونىندە جازعان ماقالالارىنىڭ جەلىسى ءبىر بولەك. ۇستازدارىنىڭ مەرەيتويلارىنا ءىسشارالاردى ۇيىمداستىرۋ، باسپاسوزدە ماقالا جاريالاۋ سىندى جۇمىستاردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرۋ – گۇلجاھاننىڭ عىلىمي بىلىگىمەن قاتار، ادامي ىزەتتىلىگىنە ايعاق.

گۇلجاھان وردانىڭ وقىرمانعا جول تارتقان زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى ءتىل مەن ادەبيەت، تاريح مەن مادەنيەت سالاسىندا جۇرگەن جاس مامانداردى بولاشاق ىزدەنىستەرگە، ادەبي زەرتتەۋلەرگە وي تۇرتكى بولا الاتىندىعىنا سەنىمىم كامىل. ۇلكەندەر ايتاتىن «ۇستازى مىقتىنىڭ ۇستانىمى مىقتى» دەگەن تامسىلگە گۇلجاھان جۇمابەردىقىزىنىڭ ادەبيەت الەمىندەگى وزىندىك قولتاڭباسى دالەل.

رايحان يماحانبەت

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz