2 ماۋسىم كۇنى جۇما نامازىنان شىققان قىرىق شاقتى نامازحان جىگىتتەر  جىلوي اۋداندىق ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى عيماراتىنا قاراي بەت العان. ولاردى دۇرلىكتىرگەن نارسە – ءبىلىم ءمينيسترى ساعاديەۆتىڭ ورامالعا بايلانىستى مەكتەپكە ەنگىزگەن جارعىسى بولاتىن. قىسقاسى، 1-ءشى قىركۇيەكتەن باستاپ مەكتەپكە قىز بالالار ورامال تاعىپ كەلمەيدى. جارعىنىڭ ءماتىنى وسىنداي. قاي زاماندا دا مۇسىلمانشىلىققا كەلەتىن سىناق پەن زارداپتىڭ كەزەكتى ءۇردىسى. بۇدان كىم نە ۇتتى، نەدەن ۇتىلدى؟

مۇسىلمان بالاسى ەكى ماسەلەدە قايتپايدى. ءبىرىنشىسى، پاك دىنىنە، قۇران كىتابىنا، تازا ۇستانىمىنا تيىسسە، ەكىنشىسى، قىز بالا مەن ايەل ادامنىڭ اللا بۇيىرعان جابىندى كيىمىنە ءتيىسىپ جالاڭاشتاماق بولسا. ورامال ماسەلەسى ناقتىلانعان، ول – پارىز! وسى ماسەلەدە ءوز حالقىنا ارا ءتۇسىپ، مينيسترلەرمەن كەلىسىمشارت جۇرگىزەدى دەگەن قمدب-ىڭ تىرلىكتەرى ەرىكسىز قارنىڭدى اشتىرادى. «ءدىن مەن ساياسات بولەك» دەپ جاق اشپاي وتىرۋ قمدب وكىلدەرىنە ساي ما؟ سوندا، جارعى شىعارعىش، ءبىلىم اياسىنداعى كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق دەگەن زيالىلاردىڭ كوزقاراسىندا اللا پارىزى ساعاديەۆتىڭ جارعىسىنان تومەن بولعانى ما؟ الدە بازبىرەۋلەر ساعاديەۆتىڭ اۋزىمەن وراق ورىپ، قولىمەن وت كوسەپ مۇسىلمانشىلىققا كورسەتىپ وتىرعان قىرى ما؟

جارايدى، 1-قىركۇيەكتەن باستاپ قىز بالالار مەكتەپكە ورامالمەن كىرگىزىلمەيدى ەكەن، ساعاديەۆتىڭ جارعىسىنا بولا مۇسىلمانشىلىعىن ۇستانعان اتا-انا قىزدارىنىڭ ورامالدارىن شەشتىرمەيدى ەكەن، سوندا بۇل تەكە-تىرەستىڭ ارتى نەگە الىپ كەلەتىنىن ساراپشى ماماندار وي ەلەگىنەن وتكىزىپ كوردى مە ەكەن؟ ارينە، ەل بولعاسىن ءتارتىپ كەرەك. بەتىن تۇگەل تۇمشالاعان، جارتىلاي بەتپەردە كيگەن، ءبىر كوزىن جاپقان، ەكى كوزىنىڭ اراسىن ءبولىپ قويعان، قارا جامىلعان، ت.س.س وزگە ۇلتتىڭ حيدجاپتى ارلەندىرگەن سالتى بىزگە قاجەتى جوق. دەگەنمەندە، داۋدى ۋشىقتىرا بەرگەنشە ونى قازاقيلاندىرۋ جولىن نەگە قولعا الماسقا؟ مىسالى، قىز بالا باليعاتقا جەتكەن سوڭ ورامالىن ارتقا قاراي ادەمىلەپ ساندەپ تاقسا، ءتۇسى ءبىزدىڭ تۋىمىز ىسپەتتەس اسپان كوك بولسا، كيىمىندە قازاقي ناقىشتالعان ءتۇرلى ويۋلارى بولسا قانداي جاراسىمدى بولار ەدى. سوندا ناعىز قازاق، مۇسىلماننىڭ سيپاتى كورىنىس تابار ەدى. ءبىز وسى ارەكەت ارقىلى دا تاريحتا عاسىرلار بويى مۇسىلمانشىلىعىمىزدى قالاي ۇستانعانىمىزدى وزگە ۇلتتارعا كورسەتىپ ناسيحاتتاعان بولار ەدىك. بۇل دا ءبىر سەكتانت، ميسسيونەرلەرمەن كۇرەسىمىزدىڭ تىڭ ءادىسى بولىپ قالار ەدى.

الدە ساعاديەۆتىڭ ويى مۇسىلمان قىزدارىن وقىتپاۋ ما، الدە ەلدەگى مۇسىلمانشىلىعىن ۇستايتىندارمەن ساناسپاۋ ما؟ وسى ماسەلەدە (قوڭىراۋ شالىپ كەلۋىمدى وتىنگەسىن) ءبىلىم بەرۋ باسشىسىنا انىق-قانىعىن ءبىلۋ ماقساتىمەن قاسىما جينالعان جاماعاتتىڭ ءبىر وكىلىن الىپ ىشكە كىردىم. وقۋ-وشاعىنىڭ باسشىسى كۇلىمدەپ ءبىزدى بيازى قابىلدادى. ساليحالى ماملەدە سۇحباتتاسا باستادىق. ماقساتىمىز – اربانىڭ سىنباي، وگىزدىڭ ولمەۋى ەدى. ايتەۋىر ءبىر بەيبىت شەشىمگە كەلۋدى كوزدەدىك. ورازا ايىندا نامازحان باۋىرلاردىڭ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ جۇرگەنى دە وبالداۋ. وقۋ-وشاعى باسشىسى اۋدان اكىمى ورىنباسارى ومىرباەۆ ءنۇراديندى دە شاقىرىپ قويعان ەدى. كوكەيدەگى كۇدىكتى سەيىلتىپ، ورنىنا ءۇمىت سۋىن بۇركىپ، كوڭىلىمىز حوش كۇيدە وتىرعان ەدىك، سۋىت كەلگەن اكىم ورىنباسارى تەرلىگىن باسا الماي بىردەن قاتۋ قاباق تانىتتى. شاماسى جينالعان توپتى مەن ۇيىمداستىرىپ، ىلاڭ شىعارۋ ماقساتىندا كەلگەندەي توپشىلادى بىلەم. ءبىزدىڭ بۇلىكشى ەمەس ەكەنىمىز، كەرىسىنشە وسى ەلدىگىمىز ءۇشىن قانداي ما ماسەلە بولسا دا ايانباي تەر توگەتىندىگىمىزدى جىلوي حالقى تۇگەل بىلەدى دەسەك تە بولادى. دوڭگەلەك ۇستەل جيىلىسى «ءاۋپ» دەگەننەن قۇردىمعا كەتتى. وسىنداي جيىلىپ قالعان جاماعاتتى پەيىلى بۇزىق بازبىرەۋلەردىڭ باسقا ارناعا بۇرىپ كەتۋ قاۋپى بار ەكەنىن تۇسىندىرمەك بولدىم. الايدا، اكىم ورىنباسارى: «جاساپ كورسىن، كىرسىن وسىدان ىشكە باسا كوكتەپ، كورەمىز عوي ارتىنىڭ نە بولاتىنىن، زاڭ بار، قولدا دەرەك بار» - دەپ، ەرتىپ كەلگەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە يەك ارتىپ ايرىقشا مىنەز تانىتتى. بۇل وتە دۇرىس ەمەس ءسوز ەدى. قانداي دا ءبىر جامانات ورىن الىپ كەتسە، جامان ايتپاي جاقسى جوق دەگەندەي كەنەت ادام شىعىنى ورىن الىپ جاتسا، اكىم ورىنباسارى جاۋاپ بەرە المايتىنى انىق قوي. «زاڭ ورتاق، ورىنداۋ پارىز» - دەپ، قاتىپ قالدى. ساعاديەۆتىكى زاڭ با سوندا؟

قر زاڭى بويىنشا قر ازاماتتارىنىڭ ۇستانعان دىنىنە، سالت-ءداستۇرى، وي-ساناسىنا، كيىم-كيىسى، ءتۇر-سيپاتى، ت.س.س ۇستانىمدارىنا ءتىل تيگىزۋگە، كەكەتىپ-مۇقاتۋعا، كەلەمەجدەۋگە بولمايتىنىن، ونداي نارسەلەر ورىن العان جاعدايدا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ جازاعا تارتۋ كوزدەلگەنى تۋرالى باپتاردىڭ بارى دا ايتىلعان. سوندا ءبىز ءوز زاڭىمىزعا ءوزىمىز قاراما-قايشى ءىس-ارەكەت جاساپ وتىرمىز با؟ «1-ءشى قىركۇيەكتە وقۋشى قىز بالا مەكتەپكە ورامالسىز كەلەدى، ءبىز بۇل بۇيرىققا باعىنۋىمىز كەرەك، ەگەر اتا-انا بالدارىن ساباققا جىبەرمەسە ولارعا زاڭ، كۇش قولدانىلىپ سوتقا بەرىلەدى» - دەدى. بۇل جەرى ەندى اقىلعا سىيىمسىز تومپاقتاۋ بولىپ كەتتى. سەبەبى، تۇگەل اتا-انانى نەگىزسىز تۇرمەگە توعىتۋ دامىعان زامان، بيىككە سامعاعان ەل، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعان زيالىلاردىڭ ىسىنە ساي ما؟ ول بولمايدى دا، ءارى كۇلكىلى نارسە. بار نارسە تۇگەسىلىپ ەندىگى كەزەك ەلىمىزدەگى مۇسىلماندارمەن ويناۋ قالدى ما؟

بۇل جەردە ۇلكەن ءبىر سەبەپ بار. قازاقستاندا، وندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاق حالقىندا «مەن بالامدى مەكتەپكە وقىتپايمىن» دەگەن پىكىر ءالى قالىپتاسپاعان. ونداي ويعا بەرىلۋلەرىنە جول دا اشپاۋ كەرەك. پاتشامىزدىڭ: «ءار قازاقستاندىق جاستاردىڭ كوزى اشىق بولۋ كەرەك» دەگەن ساياساتى، 100 مەكتەپ، دامۋ، العا ۇمتىلۋ، وزگە ەلدەردى باسىپ وزۋ سەكىلدى ساياساتتارى قايدا قالماق؟ ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ ءوزى سىنىقتى سىلتاۋ قىلىپ وقۋشى الدىنا بوگەت سالىپ قويىپ وتىرعان. ارعى جاعى مۇسىلمان ۇستانىمىنا، اللا بۇيرىعى ورامالعا قارسى كۇرەس جاريالاۋ سەكىلدى. بولماسا، شىبىننان ءپىل جاساۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار؟ قاي تاريحتى اقتارساڭ دا، قاي داۋىرگە ۇڭىلسەڭ دە يسلام دىنىنە قارسى شىققاندارعا جەڭىس جوق. اتەيستەر مەكتەبىن كوبەيتىپ، مەشىتتەردى تۇگەل قيراتقان لەنيننىڭ ءوزىن جەر قابىلداماعان. ال سول لەنين پەرعاۋىننىڭ وقيعاسىن بىلمەدى دەيسىڭدەر مە؟ سوندىقتان دا ويلاناتىن جاعداي كوپ.

ءبىز ورىسى كوپ پاۆلودار مەن پەتروپاۆل قالاسى ەمەسپىز، بىزدە ءسال مەنتاليتەت بولەك، ىشكى جارعىنى ىشكى جاعداياتتار ارقىلى ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، ماسليحاتقا ۇسىنىپ، جىلويدىڭ بار زيالىلارىمەن دوڭگەلەك ۇستەلدە باس قوسىپ، حات ارقىلى، سوت ارقىلى كەلىسىمشارتقا كەلىپ، سانالى تۇردە ادەمى ەتىپ ورنىنا قويۋعا زور مۇمكىندىكتەر بار. ءبىر عانا اۋدان اكىمى ورىنباسارى نە شەشسىن، ورتاق ءتىل تابىلماعاسىن، ءىس ناسىرعا شاپپاي تۇرعاندا ءبىز ورنىمىزدان تۇرىپ جونىمىزگە كەتە باردىق. ول – قول كوتەردىك دەگەن ءسوز ەمەس. كەلەسى باسپا، كەلەسى قادامعا اياق باسۋىمىزعا تۋرا كەلدى. بۇعان قاتىستى سەندەردىڭ كوزقاراستارىڭ قالاي؟

تۇرار شاپقارا

Abai.kz