بۇكىلالەمدىك كورمەلەر تاريحى

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر تاريحى 1851 جىلى لوندوندا وتكىزىلگەن «بارلىق حالىقتاردىڭ وندىرىستىك جۇمىستارىنىڭ ۇلى كورمەسىنەن» باستالىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جالعاسۋدا.

1928 جىلى پاريجدە كورمە قىزمەتىن رەتتەۋ ماقساتىندا حالىقارالىق كورمە بيۋروسى (حكب) قۇرىلدى. بۇگىنگى كۇنى ول وتە ەجەلگى جانە وكىلەتتى حالىقارالىق قۇرىلىمداردىڭ ءبىرى (وعان 166 ەل مۇشە). حالىقارالىق كورمە بيۋروسى حالىقارالىق كورمەلەر پرينتسيپتەرى مەن ماقساتتارىنىڭ ساقتالۋىن، حالىقارالىق قىزمەتتەسۋ شەڭبەرىندە ءبىلىم بەرۋ، يننوۆاتسيالار سالاسىندا، جالپىادامزات ماسەلەلەرى بويىنشا پىكىر الماسۋ جونىندەگى عالامدىق سۇقبات-كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرۋدى قاداعالايدى.

ەكسپو كورمەسى

حكب 1876 جىلعى فيلادەلفياداعى
بۇكىلالەمدىك كورمەگە كەلۋشىلەر

بۇكىلالەمدىك كورمەلەردى وتكىزۋ ورنى مەن ولاردىڭ تاقىرىبى ساياسي، ەكونوميكالىق، جاعرافيالىق جانە مادەني ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ انىقتالادى. XIX عاسىردا، وندىرىستىك رەۆوليۋتسيالار، رومانتيزم جانە پوزيتيۆيزم قوعالىستارى كەزەڭىندە كورمە قوزعالىسىن دامىتۋعا قولايلى جاعدايلار تۋىندادى. ءوزىنىڭ قۇرىلعانىنان باستاپ كورمەلەر حالىقتار اراسىنداعى ىنتىماقتاستىققا ۇمتىلدى; سوندىقتان ولار ءبىر مەزگىلدە «ۆيترينا» جانە ادامزات پروگرەسىمەن بايلانىستى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ جونىندەگى فورۋمدار بولىپ تابىلدى. كەيدە بۇكىلالەمدىك كورمەلەرمەن قاتار سالتاناتتى داتالار مەرەكەلەندى. كورمەلەر وتكەن مەن بۇگىنگىنىڭ جانە بولاشاقتىڭ اراسىنداعى بايلانىستىرۋشى بۋىن. ماسەلەن، 1889 جىلى پاريجدە فرانتسۋز رەۆوليۋتسياسىنىڭ ءجۇز جىلدىعى اتاپ ءوتىلدى، 1876 جىلى فيلادەلفيادا اقش تاۋەلسىزدىگىنىڭ ءجۇز جىلدىق مەرەيتويى اتاپ تويلاندى; 1893 جىلى چيكاگودا جانە 1992 جىلى سەۆيليادە امەريكانىڭ اشىلۋىنىڭ بەس ءجۇز جىلدىعى اتاپ ءوتىلدى، ال 1915 جىلى سان-فرانتسيسكودا پاناما كانالىنىڭ اشىلۋى مەرەكەلەندى.

كورنەكتى عيماراتتار. ەكسپەريمەنتالدى قالالار

توكيو سارايى، ارحيتەكتور دوندەل مەن وبەر. پاريج 1937جىل حكب.

ۆ 1851 جىلى لوندوندا العاش رەت بۇكىلالەمدىك كورمە قالانىڭ ورتالىعىنداعى بارلىق ەكسپوناتتار سىياتىن ءبىر عيماراتتا وتكىزىلدى. ول ءۇشىن سول كەزدە جاڭالىق بولىپ تابىلاتىن حرۋستال ساراي سالىندى. ونىڭ تىرەۋ قۇرالدارىنىڭ ورانجەرەياسى ءوزىنىڭ جاڭالىعىمەن ينجەنەرلىك كونسترۋكتسيامەن، «ۆيكتوريا رەگيا» الىپ كۋۆشيكاسىنداعى قايتالانىتىن سۋرەتتەرىمەن ەرەكشەلەندى.

1855 جىلدان باستاپ بۇكىلالەمدىك كورمەنى ءبىر عيماراتتا وتكىزۋ كونتسەپتسياسى ەسكىرىپ، كورمە كەڭىستىگىن ۇيىمداستىرۋدىڭ جاڭا نىسانى – كورمە الاڭدارى تۋىندادى. ءسويتىپ، حالىقارالىق كورمە قالاشىقتارى پايدا بولادى. 1893 جىلعى چيكاگوداعى “اق قالا” وسىنداي قالالاردىڭ العاشقى قارلىعاشى. كورمەلەۋدى بۇلاي ۇيىمداستىرۋ سالىنعان نىساناردىكەلەشەكتە دە پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى: ەكسپوزيتسيالار كولدىڭ اينالاسىناعى ارانالار مەن سالالاردا ورنالاستى.

بۇكىلالەمدىك كورمەلەردە ۇسىنىلعان ونەرلەر اراسىندا ماڭىزدى ورىن ساۋلەتكە بەرىلدى. كورمەنى قابىلداعان قالالار زاماناۋيلىقتىڭ،تەحنيكالىق پروگرەستىڭ، جانە بۇكىل الەمگە تانىمالدىقتىڭ بەلگىسى بولۋعا لايىقتى بىرەگەي عيماراتتار سالۋعا تىرىستى: بريۋسسەلدەگى اتوميۋم، بارسەلوناداعى مونجۋيچ ۇلتتىق سارايى، پاريجدەگى ەيفەل مۇناراسى …

بىرەگەي وقيعا

1958 جىلعى بريۋسسەلدەگى بۇكىلالەمدىك
كورمەدەگى “تاكسي-تريتسيكلدار”

«ەكسپو كورمەسىنىڭ» ءوزى ءبىر سپەكتاكل، مادەني جانە شىعارماشىلىق وقيعالار رەتىندە ورىن الىپ جاتقان «الەمدىك دەگەيدەگى تەاتر ساحناسى» ىسپەتتى. كەلۋشىلەرگە بۇكىالەمدىك كورمەلەردىڭ مۇراسى مەن تاريحى ۇسىنىلدى. ولار كوڭىل كوتەرۋدىڭ جاڭا نىساندارىنىڭ پايدا بولۋىمەن بايلانىستى عاجايىپ جانە قىزىقتى وقيعالارعا تولى بولاتىن: اۋا شارىمەن، ديريجابلمەن ساياحات، كينەماتوگرافتاعى العاشقى قادامدار…

كورەرمەن بۇكىلالەمدىك كورمەلەرگە عىلىمي ساباق جانە جاڭا ءبىلىم الۋعا ەمەس، كوڭىل كوتەرۋدىڭ جاڭا تۇرلەرىمەن تانىسۋعا، عاجايىپ زاتتاردى تاماشالاۋعا دەگەن قۇلشىنىسپەن كەلەتىن. وسىلاي XIX عاسىردىڭ سوڭعى ءۇشىنشى بولىگىندە قازىرگى اتتراتسيونداردىڭ العاشقى نۇسقالارى پايدا بولدى.

ۆيترينالىق كورمەلەردەن فورۋم-كورمەلەرگە
بۇكىلالەمدىك كورمەلەردىڭ پايدا بولۋى جانە قالىپتاسۋى قارقىندى عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەس جىلدارىنا كەلدى.ءتۇرلى عاجايىپ مەحانيزمدەر مەن لايىقتاندىرىلعان قاراپايىم قۇرالدار – ليفتەر، ترانسپورتەرلەر، تىگىن ماشينكالارى، سونداي-اق تەلەگراف، ەلەكتر جارىعى، توڭازىتقىش قوندىرعىلار، روبوتتار – زاماناۋي ادامعا ۇيرەنشىكتى ونەرتابىستار - ءار جىلدارى بۇكىلالەمدىك كورمەلەردە العاش رەت ۇسىنىلعان بولاتىن.
دەگەنمەن بۇكىلالەمدىك كورمەلەر – جۇمىس جانە پىكىرتالاس ورنى، الەمدىك ماسەلەلەرگە نازار اۋدارۋ مۇمكىندىگى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدەگى كورمەلەردە تەحنولوگياالىق پروگرەستىڭ ومىرمەن جانە تۇراقتى دامۋمەن ۇيلەسىمدىككە دەگەن تالپىنىسى كورىنىس تابادى.

يننوۆاتسيالار ي زاماناۋي ءومىر
بۇكىلالەمدىك كورمەلەرگە قاتىسۋعا دارىندى اقىندار، سۋرەتشىلەر، مۇسىنشىلەر تارتىلدى. ۆاگنەر، شتراۋس، ۆەردي كورمەلەرگە ارناپ ارنايى مۋزىكالىق شىعارمالار جازدى. كورمەلەر اكادەميالىق مانەردەگى سۋرەتشىلەرمەن قاتار باتىل اۆانگارديستەر ءوز جۇمىستارىن ۇسىناتىن تاماشا كوركەمسۋرەتتى گالەرەيالارعا اينالدى. 1867 جىلى مانە پاريجدەگى بۇكىلالەمدىك كورمەنىڭ سۋرەتتەرىن سالسا، 1939 جىلى دالي نيۋ-يوركتە سيۋررەاليزم پاۆيلونىن راسىمدەيدى، ال 1937 جىلى پيكاسسو پاريجدەگى كورمەدە XX عاسىردىڭ سيۆولىنا اينالعان «گەرنيكانى» ۇسىندى.

دامۋ قوزعالتقىشى

قابىلداۋشى قالالار ءۇشىن بۇكىلالەمدىك كورمەلەر – بولاشاققا قادام جاساۋدىڭ تاماشا مۇمكىندىگى. كورمەلەر قالالاردىڭ وزدەرى جانە ايماق ءۇشىن الىپ ەكونوميكالىق الەۋەت بولاتىن: جاڭا تەحنولوگيالار، قۇرال-جابدىقتار، كولىكپەن تاسىمالداۋ جۇيەلەرى جانە قىزمەت كورسەتۋ، قالاقۇرىلىسى جانە ساۋلەت سالالارىنداعى الدىڭعى قاتارلى ونەرتابىستار. بۇلاردىڭ بارلىعى قالا تاريحىندا وسىندا وتكەن بۇكىلالەمدىك كورمە تۋرالى وشپەس ءىز قالدىرادى.

مانۋفاكتۋرالار پاۆيلونىنىڭ تەرراسساسىنان كورىنىس، چيكاگو، 1893 جىل حكب بولاشاقتىڭ بۇكىلالەمدىك
كورمەلەرى.

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر – ءوزىنىڭ ماسشتابى، جاڭاشىلدىعى جانە كەلۋشىلەر سانى بويىنشا بىرەگەي وقيعالار. بۇگىنگى كۇنى حكب 166 مەملەكەت مۇشە، ولاردىڭ بارلىعى ءوز ەلىندە ەكسپو-نى قابىلاداپ وسىنداي ەلەۋلى وقيعانى ءوز جەرىندە وتكىزگىسى كەلەدى. بولاشاققا بەلگىلەنگەن كورمەلەر: بۇكىلالەمدىك امبەباپ كورمە 2015 جىل ميلان - “پلانەتانى تاماقتاندىرۋ، ومىرگە ارنالعان ەنەرگيا”; حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمە 2017 جىل استانا  – «بولاشاق ەنەرگياسى».

الەم قوزعالىستا 1851-1900

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر XIX عاسىردا ەكونوميكا مەن ساۋدا-ساتتىقتىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءوسۋىنىڭ تولقىنىندا پايدا بولدى. ول ۋاقىتتا وندىرىستىك رەۆوليۋتسيا كەزەڭىندەگى يمپەرياليستىك الەم بيلەۋشى ەۆروپا بولاتىن.

«حرۋستال سارايلار» مەن «ماشينالار گالەرەياسى»

ۋوللەس فونتانى، پاريج كورمەسى، 1878 جىل حكب

XIX عاسىرداعى اۋىلشارۋاشىلىعىن يندۋستريالاندىرۋ داۋىرىنە دەيىنگى الەمدەگى كارناۆالدار، جارمەڭكەلەر مەن بازارلار بىرىگىپ، بىرتە-بىرتە جاڭا نىساندارعا يە بولىپ، وندىرىستىك كورمەلەرگە اينالدى. مۇنداي كورمەلەر ناعىز «ۆيترينالارعا» اينالدى.ولاردىڭ بارىسىندا كورمەنى قابىلدايتىن ەلدەر ءوز ونىمدەرىن شىعارىپ، ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن كورسەتتى. 1851 جىلى لوندوندا وتكەن «ۆيترينا-كورمە» سونىڭ كورنەكتى ايعاعى.

ارحيتەكتور دجوزەف پاكستوننىڭ تۋىندىسى حرۋستال ساراي – ۆيكتورياندىق انگليانىڭ كاسىپكەرلىك رۋحىنىڭ كورىنىسى. وسى الىپ ونەر تۋىندىسىندا، ونىڭ اينەكپەن تولتىرىلعان مەتالل كونسترۋكتسيالارىندا ادام ءومىرىن قايتا ورالماستاي وزگەرتكەن مەحانيزمدەر مەن ونەرتابىستار كورسەتىلدى. الىپ «ماشينالار گالەرەياسى» ونىڭ ەڭ جاقسى جارناماسى جانە سەنساتسياسى بولدى.

قوعام بارومەترى

بۇكىلالەمدىك كورمەلەردىڭ تانىمالدىعى جىل ساناپ ارتا ءتۇستى. پروگرسس پەن وندىرىستىك دامۋدىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن كورمەلەر ءوزىن قابىلدايتىن ەلدەردىڭ بولاشاقتا تابىستى دامۋىنىڭ كەپىلىنە اينالدى. ەيفەل مۇناراسى XIX عاسىرداعى بۇكىلالەمدىك كورمەلەردىڭ سيمۆولىنا اينالدى. 300 مەترلىك ءزاۋلىم بيىكتىككە كوتەرىلگەن كورەرمەن ناقتى ومىردەن قول ءۇزىپ، قيالعا شىرقاۋعا جانە ينجەنەرلىك ونەرگە شىنايى باعا بەرۋگە مۇمكىندىك الدى.

الەمدەگى ەڭ ۇلكەن كۇمبەزى بار روتوندا، 1873 جىلعى ۆەناداعى بۇكىلالەمدىك كورمە،
1873 جىل حكب.

داعدارىستان – بولاشاققا 1900-1939

كولونيالدىق يمپەريالار مەن اسىرە ۇلتشىلدىق دارىپتەيتىن ەلدەر اراسىنداعى باقتالاستىق سالدارىنان 1914 جىلى الەمدىك دەڭگەيدەگى العاشقى اسكەري قاقتىعىستار باستالدى. كەرەمەت ءداۋىردىڭ رۋحى، بەيبىتشىلىك پەن تاتۋلىققا ۇمتىلىس ءبىرىنشى الەمدىك سوعىس ترانشەيالارىنىڭ قۇربانىنا اينالدى.

ورىس رەۆوليۋتسياسى، ۇلى توقىراۋ، 1929 جىلى نەگىزى قالانا تاستاعان توتاليتارلىق رەجيمدەر، دەموكراتياعا دەگەن سەنىمنىڭ جوعالۋى، قايتا قارۋلانۋ – وسىنىڭ بارلىعى اينالىپ وتۋگە مۇمكىن ەمەس اسكەري قاقتىعىستىڭ جاقىنداعانىن سەزدىرتىپ تۇردى. بۇكىلالەمدىك كورمەلەر قاۋىپ پەن ۇرەيدەن جاسىرىناتىن ورىنعا اينالدى.

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر – كولونيالدىق الىپتاردىڭ قارۋى

كورمەلەر كولونيالدىق جۇيەنىڭ قارۋىنا اينالدى. جاعرافيانى الىپ، ونى الدەبىر حيكايامەن تولتىرىپ، وتار ەلدەگى ومىرگە ەرەكشە ءار بەرىپ، ولاردىڭ تابيعاتپەن ۇيلەسىمدەگى ەكزوتيكالىق ءومىرىن ۇلكەن قالاداعى كۇيبەڭ تىرىشىلىككە قارسى قويدى.

يننوۆاتسيالار

كوركەمسۋرەتتى اۆانگاردتىق اعىمدار مەن اكادەميالىق داستۇرلەردەن اجىراۋدىڭ شىرقاۋ كەزەڭى. پاريج كورمەسى 1937 جىل، زامانۋي ونەردىڭ سالتاناتىنا اينالدى: راۋل ديۋفي «ەلەكتريچەستۆو فەياسى» پاننوسىن ۇسىندى، ال روببەر دەلونە اۆياتسيا پاۆيلونىن راسىمدەدى.

اۆانگارد جانە ويىن-ساۋىقتىق كورىنىس

1904 جىلى سان-لۋيستە كەلۋشىلەر العاش رەت مۇز سالىنعان ءشايدىڭ، ىستىق بۇرشاقتىڭ، وراما بالمۇزداقتىڭ ءدامىن تاتىپ، جاڭا تۋعان سابيلەرگە ارنالعان ينكۋباتورلاردى تاماشالاۋعا مۇمكىندىك الدى. 1939 جىلى نيۋ-يوركتە العاش رەت تەلەۆيدنيە سالاسىندا RCA جەتىستىكتەرى مەن العاشقى سۋ تۋربيناسى ۇسىنىلدى.

بەيبىت كەزەڭ جانە سەزىنۋ 1958-1970

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ادامزاتتى ادامي تۇرعىدان ابدەن توزدىردى، الەم قوعامى جاڭارۋدىڭ قاجەتتىگىن سەزىندى. بەيبىتشىلىككە جانە پروگرەسسكە ۇمتىلىس بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىن قۇرۋدان جانە بۇكىلالەمدىك كورمەلەر رۋحىنان كورىنىس تاپتى.

بىراق مامىرجاي ءۇمىت پەن ىزگى نيەت تاعى دا كۇندەلىكتى ءومىردىڭ كۇيزەلىسىنە ۇشىرادى: كورەياداعى قاقتىعىس، قىرعيقاباق سوعىس، ەكى پوليارلى الەم، يادرولىق ءداۋىر… دەكولونيزاتسياعا بايلانىستى افريكا جانە ازيا كونتينەنتتەرىندە جاڭا مەملەكەتتەر، ولارمەن بىرگە حالىقارالىق ماسەلەلەرگە جاڭا كوزقاراس پايدا بولدى. بۇكىلالەمدىك كورمەلەر، جاڭا امبەباپ ماسەلەنى تەگىس قامتيتىن سيپاتقا يە بولدى.

الەمدىك قوعامنىڭ ۇمتىلىسى

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر كوڭىل كوتەرۋ مەن دەمالىستىڭ مەكەنىنە اينالدى: مونرەالداعى “لا روند” پاركى، وساكاداعى “EXPOland”. 1967 جىلى مونرەالدە رومان كرويتەردىڭ ء“لابيرينت”فيلمى كورسەتىلدى، ونى تۇسىرۋگە جانە ەكرانعا شىعارۋعا 4,5 ميلليون دوللار جۇمسالدى.

بريۋسسەل اتوميۋمى، فۋللەرا گەودەزيالىق كۇمبەزى جانە 1967 جىلى مونرەالدە يزرايلدىك ساۋلەتشى موشە سافدي جاساعان «حابيتات 67»، سيەتلدەگى «عارىش ينەسى» جانە وساكاداعى «كۇن مۇناراسى» ادامزاتتىڭ جاڭالىققا جانە زامانۋيلىققا ۇمتىلىسىنىڭ كورىنىسى بولدى.

تۇتىنۋشىلار قوعامىنىڭ قالىپتاسۋى

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر كوڭىل كوتەرۋ مەن دەمالىستىڭ مەكەنىنە اينالدى: مونرەالداعى “لا روند” پاركى، وساكاداعى “EXPOland”. 1967جىلى مونرەالدە رومان كرويتەردىڭ ء“لابيرينت”فيلمى كورسەتىلدى، ونى تۇسىرۋگە جانە ەكرانعا شىعارۋعا 4,5 ميلليون دوللار جۇمسالدى.

عارىش داۋىرىنە

1962 جىلعى سيەتلدەگى بۇكىلالەمدىك كورمەنىڭ تاقىرىبى - “عارىش داۋىرىندەگى ادام". 1967 جىلعى سشا-تىڭ مونرەال قالاسىنداعى پاۆيلوندا كورەرمەندەرگە عارىش كەمەلەرى ۇسىنىلدى. كورمەلەردىڭ ارقاسىندا، يادرولىق اپات قاۋىپى جىلدارىندا حالىقتار اراسىنداعى بايلانىس قالپىنا كەلتىرىلىپ، ىنتىماقتاستىق نىعايا ءتۇستى. ماسەلەن، كانادا كونفەدەراتسياسىنىڭ ءجۇز جىلدىعىن تويلاۋ جىلى سەنت-ەكزيۋپەردىڭ شىعارماسى «ادامدار پلانەتاسى» مونرەالداعى كورمەنىڭ تاقىرىبى بولدى.

جاڭا ءتارتىپ ورناتىلدى 1970 جىلعى وساكاداعى EXPO-دا جاپونيا ءوزىن جاڭا الەمدىك دەرجاۆا رەتىندە جاريالادى.

وقيعا ورتالىعى – كورمە سيمۆولى – كۇن مۇناراسى ورنىلعان فەستيۆالدەر الاڭى. اقش پاۆيلونىندا كورەرمەن نازارىنا «اپوللون-12» عارىش كەمەسىنىڭ استروناۆتارى اكەلگەن اي تاسى ۇسىنىلدى..

جاڭا تەحنولوگيالار ءداۋىرى 1974-1998

جەتپىسىنشى جىلدارداعى الەمدىك مۇناي داعدارىسى قورشاعان ورتا مەن ەنەرگورەسۋرس ماسەلەلەرىن قايتا زەردەلەۋدىڭ كەزەكتى كەزەڭىنە اينالدى. الەم ەكى پوليارلى بولۋدان قالدى، توقسانىنشى جىلدار ءۇمىت پەن وپتيميزم سەزىنگەن كەزەڭ بولدى. ورتالىق پەن شالعاي اراسىندا ءوزارا ارەكەتتەسۋدىڭ جاڭا نىساندارى پايدا بولىپ، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراسىنداعى الشاقتىق قىسقارىپ، بۇۇ-نىڭ حالىقتار فورۋمى رەتىندەگى ءرولى كۇشەيدى، حالىقارالىق قاتىناستار كوپتاراپتىق سيپاتقا يە بولدى.
وسىمەن ءبىر مەزەتتە جاڭا تەحنولوگيالار ەكپىندى داميدى: ميكروپروتسەسسورلاردىڭ، كومپيۋتەرلەردىڭ، ينتەرنەت بايلانىسى، كولىك جانە ءار ادامنىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ۇشىرادى. جاحاندانۋ پروتسەسى بۇكىل ادامزاتتى - «جەر كولەمىندەگى اۋىلدى» قامتيدى. كورمەلەر جاڭا تەندەنتسيالاردى كورسەتەدى.

داعدارىس جانە الاڭداۋشىلىق

1992 جىلعى سەۆيلياداعى ەكسپو وزەن جانە تەڭىز ناۆيگاتسياسىنىڭ پاۆيلونى، ا.و. اگەسا.

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر كەزىندەەنەرگەتيكالىق داعدارىس جانە ەكولوگيا سياقتى حالىقارالىق ومىردەگى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەر قارالدى. قىرعيقاباق سوعىسى اياقتالعاننان كەيىنگى العاشقى كورمە 1992 جىلى سەۆيليادا ءوتتى. وندا بىرىككەن گەرمانيا وزدەرىنىڭ بىرىڭعاي پاۆيلونىن ۇسىندى، بالتىق جاعالاۋى مەملەكەتتەرى دەربەس پاۆيلوندارىن ورناتتى.

ەڭ وزەكتى دەگەن تاقىرىپتاردى تالقىلاۋعا دەگەن ۇمتىلىس كوزگە ۇرىپ تۇردى: تۇراقتى دامۋ، ەكولوگيالىق پروبلەمالار، تابيعي رەسۋرستاردى تۇتىنۋ ماسەلەسى. سەۆيلياداعى كورمەدە قورشاعان ورتاعا قىزىعۋشىلىق بايقالدى: كورمە قالاسىندا كەلۋشىلەر جازعى اندالۋز ىستىعىن وڭاي قابىلدايتىن ارنايى ميكروكليمات ورناتىلدى.

جاڭا جەرلەردى اشۋدى مەرەكەلەۋ

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر ارۋاقىتتا وتكەندى ەسكە الۋدىڭ جانە ودان بولاشاققا پايدالى زاتتاردى الۋدىڭ تاپتىرماس مۇمكىندىگى بولاتىن. 1986 جىلى ۆانكۋۆەردىڭ ءجۇز جىلدىعى مەرەكەلەندى، ال ەكى جىلدان كەيىن بريسبەندە اۆستراليانىڭ ەكى جۇزجىلدىعى اتاپ ءوتىلدى; كولۋمب تۋعان سەۆيليا مەن گەنۋياداامەريكانىڭ اشىلۋىنىڭ بەس ءجۇز عاسىرلىق مەرەيتويى تويلاندى، 1993 جىلى تەدجوندە كورەيانىڭ بۇكىلالەمدىك كورمەگە العاش رەت قاتىسۋىنا ءجۇز جىل تولعانى مەرەكەلەندى ( چيكاگو 1893 جىل), ال 1998 جىلى ليسسابوندا ۆاسكو دا گامونىڭ ۇندىستانعا جەتۋىنىڭ بەس ءجۇز جىلدىعى اتاپ ءوتىلدى..

سەۆيليادا العاش رەت كورمەنى ورنالاستىرۋعا تاريحي ەسكەرتكىش پايدالانىلدى، وسى كورمەدە كورمە اياقتالعان سوڭ كورمە الاڭىن پايدالانۋ تاجىريبەسى جيناقتالا باستادى: XV عاسىردا سالىنعان سانتا-ماريا-دە-لاس-كۋەۆاس ءموناستىرى، باركەت جانە الاميلو كوپىرلەرىمەن قاتار كورمەنىڭ سيمۆولىنا اينالدى، ال كارتۋحا ارالىندا بۇگىن ويىن-ساۋىق كارتۋحا-93 پاركى ورنالاسقان. سەۆيلياداعى كورمەدە بۇكىل الەمنەن اكەلىنگەن كورنەكتى ەكسپوناتتار ۇسىنىلدى: “ امەريكا التىنى” – كولۋمبيالىق داۋىرگە دەيىنگى كەزەڭنىڭ التىن زاتتاردىڭ ەڭ جاقسى ەكسپوزيتسياسى، كولەمى كولەمى 60 توننا ايسبەرگ. سونداي-اق كورمەدەامەريكانىڭ اشىلۋىنا ارنالعان تاقىرىپتىق پاۆيلوندار اشىلدى.

ەرتەڭگى كۇن تاماشا بولۋعا ءتيىس 2000-2010

11 قىركۇيەك بولاشاق قۋانىش جارقىن بولادى دەگەن سەنىمگە كۇدىك تۋدىرعانداي بولدى. ادامدار وزدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە سەنىمسىزدىكپەن قاراپ، لاڭكەستىكتەن، جاپپاي قىرۋدىڭ قاراۋ-جاراعىنىڭ تارالۋىنان، كليماتتىڭ وزگەرۋىنەن قاۋىپتەنە باستادى.

حالىقارالىق كۇن تارتىبىنە جاڭا ماقساتتار شىعارىلدى; ولاردى ورىنداۋعا ورتاق كوزقاراس جانە ورتاق قيمىل قاجەت. بۇكىلالەمدىك كورمەلەر بۇرىنعىداي الەم حالىقتارى كەزدەسەتىن ي ءوزارا بايلانىستىڭ جانە قىزمەتتەردى ءبولۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن ىزدەيتىن ورىن بولدى.

جاڭا مىڭجىلدىق، جاڭا قۇندىلىقتار

دجاما دج.ۆيل پاۆيلونى كونۋستىق نىساننىڭ بەلگىلەرى. ايچي 2005 جىل.

جاڭا مىڭجىلدىقتىڭ بۇكىلالەمدىك كورمەلەرى زاماناۋي قوعامنىڭ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەدى: ولاردا جاڭا تەحنولوگيالار، ديزاين جەتىستىكتەرى، دەمالىس جانە ويىن-cاۋىق سالاسى،جاڭا ساۋلەت نىساندارى ۇسىنىلعان; سونىمەن قاتار كورمەلەر جاڭا ماڭىزدى جاڭالىقتار مەن تۇسىنىكتەردى تالقىلايتىن ورىن: ەكولوگيا، پاتسيفيزم، تشىدامدىلىق، ءوزارا سىيلاسىمدىق جانە مادەنيەتتەر مەن حالىقتار ارسىنداعى ديالوگ. كورمەلەر جاڭا قۇندىلىقتاردىڭ دانەكەرى.

جاڭا تەحنولوگيالار مەن تۇراقتى دامۋ اراسىنداعى ۇيلەسىمدىككە ۇمتىلىس.

تۇراقتى دامۋ، قالىپتى ءوسىم، قورشاعان ورتا پروبلەمالارى، تەحنولوگيا شەكارالارى – ونجىلدىق كورمەلەرىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى. 2000 جىلعى گاننوۆەردەگى كورمەنىڭ تاقىرىبى «ادامزات، تابيعات جانە تەحنولوگيالار»”، 2005 جىل ايچي – «تابيعات دانالىعى»، 2008 جىل ساراگوسا – «سۋ جانە كوڭىلگە قونىمدى دامۋ»، 2010 جىل شانحاي - «جاقسى قالا – جاقسى ءومىر».
ىنتىماقتاستىق جانە ءبىلىم بەرۋ باسىمدى باعىتتارعا اينالدى. «ادامزات، تابيعات ي تەحنولوگيالار» تاقىرىبىمەن گاننوۆەردە وتكەن كورمە ىنتىماقتاستىق بويىنشا جوبالاردىڭ بۇكىل الەمدە، الياسكادان گاۆاياعا دەيىن دامۋىنا اسەر ەتتى. شانحايداعى كورمەدە بۇكىل الەم قالالارىنىڭ وكىلدەرى قالاداعى ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋ بويىنشا تاجىريبە الماستى.

جاقسىعا ۇمتىلىس

بۇكىلالەمدىك كورمەلەر – بۇرىنعىداي ءوز ەلىڭدى جاقسى جاعىنان كورسەتۋدىڭ تاپتىرماس جولى: بىرىككەن گەرمانيا 2000 جىلى گاننوۆەردەگى كورمەگە قاتىستى. ايچيدەگى كورمە جاپونياداعى ۇزاققا سوزىلعان داعدارىستان كوڭىلدى بۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ساراگوساداعى كورمە – ورتا كولەمدەگى قالالاردىڭ حالىقارالىق ماسشتابتاعى شارالاردى تارتۋعا ۇمتىلىسىنىڭ كورىنىسى. 2010 جىلعى شانحايداعى بۇكىلالەمدىك كورمە جانە 2008 جىلعى پەكيندەگى وليمپيادا ويىندارى قىتايدىڭ قۋاتىن راستادى.

ايچيدگى بۇكىلالەمدىك كورمە 2005

2005 جىلعى 25-ناۋرىزدان 25-قىركۇيەككە دەيىن جاپونيا «تابيعات دانالىعى» تاقىرىبىنداعى بۇكىلالەمدىك كەزەكتى كورمەنى قابىلدادى. كورمە ناگويا قالاسىنىڭ شىعىسىنداعى توبەلەردە، ناگاكۋتا، تويوتا جانە سەتو قالالارىندا ورنالاستى.

بۇل بۇكىلالەمدىك كورمە –XXI عاسىرداعى العاشقى كورمە. ونىڭ تاقىرىبى – الەم حالىقتارىنىڭ دانالىعى مەن كۇشىنە ارقا سۇيەي وتىرىپ، ناعىز ۇيلەسىم ورىن الاتىن بولاشاققا قاراي جىلجۋ.

ادام مەن تابيعات اراسىنداعى جاڭا قارىم-قاتىناس

كورمە الاڭى، ايچي، 2005 جىل.

اۋماعى 170 گا كورمە ايچە پرەفەكتۋراس ناگويا قالاسىنىڭ شىعىسىنداعى توبەلەردە ورنالاستى. ول ەكى ايماقتان تۇردى، ولاردىڭ اراسىنداعى قاتىناس ارقان جولمەن جۇزەگە اسىرىلدى: ناگاكۋتا، اۋماعى 157 گا – نەگىزگى شارالاردى وتكىزۋ ورنى، جانە سەتو – 15 گا القاپتى العان تابيعات پاشالىعى، كورمەنىڭ رۋحاني ورتالىعى، كەلۋشىگە جاندى تابيعاتپەن تىكەلەي ارالاسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جەر.

كورمە تاقىرىبىنا سايكەس قابىلداۋشى ەل – جاپونيانىڭ پاۆيلونى سەبەت ىسپەتتى كۇيدە بامبۋكپەن قاپتالعان. پاۆيلون ءتۇرلى ەكسپەريمەنتالدى تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ جاراقتاندىرىلعان; وندا ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق جۇيەسى ورناتىلدى، ول كونديتسيونەرلەردىڭ ۇنەمدى جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەردى، شاتىر فوتوكاتاليتيكالىق ەلەمەنتتەردەن تۇردى. پاۆيلون كونتسەپتسياسى ءۇش ماڭىزدى پرينتسيپكە نەگىزدەلگەن: ۋتيليزاتسيا، شىعىندى ۇنەمدەۋ جانە قايتا وڭدەۋ.

پاۆيلون كونسترۋكتسياسى تابيعاتتىڭ جاپوندىقتار ومىرىندەگى ورنى، تابيعاتتى، ءبىلىمدى جانە تەحنولوگيالاردى بىرىكتىرىپ، قارىم-قاتىناستى جولعا قويۋ، بۇرىنعىداي ادام مەن تابيعات اراسىنداعى تۇراقتى قاتىناستى ورناتۋ. ەكسپوناتتار اراسىندا - «جەردى كورۋ» - 360° سفەرالىق ەكرانداعى جەر شارىنىڭ مودەلى.

مادەنيەتەر اراسىنداعى ۇلى سيمفونيا

125 ەلدىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ەكسپوزيتسيالارى 6 «جالپى ايماقتا» ورنالاسقان. جاپونيانىڭ كوپتەگەن جەكە پاۆيلوندارىندا كەلۋشىلەر ەڭ وزىق تەحنولوگيالارمەن تانىستى. وسى پاۆيلونداردىڭ كەيبىرەۋلەرى كورمەنىڭ بەتكە ۇستار ەكسپوناتتارى – ماسەلەن، روبوتتار سپەكتاكلىن قويعان «تويوتا» كومپانياسىنىڭ پايلونى.

كورمە 185 كۇنگە سوزىلدى.وسى ۋاقىت ىشىندە سپەكتاكلدەر ءبىر ءسات تولاستامادى. “ۆاناكۋ ارالىنىڭ قازىناسى” پاۆيلونىندا كورمەگە كەلۋشىلەرگە ءتۇرلى ويىن-ساۋىق ۇسىنىلادى.

ساراگوساداعى بۇكىلالەمدىك كورمە 2008

2008 جىلعى 14-ماۋسىنان 14-قىركۇيەككە دەيىن يسپانيانىڭ ماڭىزدى قالالارىنىڭ ءبىرى ساراگوسا "سۋ جانە تۇراقتى دامۋ" تاقىرىبىنداعى بۇكىلالەمدىك كورمەنى قابىلدادى. ءۇش اي بويى بارلىق نازار سۋ تاقىرىبىنا اۋدارىلدى.

كولەمى 25 گا گەكتار كورمە پاۆيلونىن كورنەكتى ساۋلەتتشى-اۆانگارديستەر دايىندادى. مۇندا ءتۇرلى سيقىرلىقتار مەن توسىنسىيلار بولدى; مۇندا ءتسۋناميدى شاقىراتىن يميتاتورلار جانە ەۆروپاداعى ەڭ ۇلكەن اكۆاريۋم ورناتىلدى. كەلۋشىلەر ۇلتتىق اسحانا تاعامدارىنان ءدام تاتۋعا بارلىق الەم حالىقتارىنىڭ مەرەكەسىنە قاتىسۋعا مۇمكىندىك الدى.

قازاقستان 2008 جىلعى EXPO-دا

ساراگوساداعى 2008 جىلعى EXPO-دا، قازاقستان 104 قاتىسۋشى ەلدەر اراسىندا "س" ساناتىنداعى پاۆيلوندار اراسىندا پاۆيلون راسىمدەۋدىڭ ىشكى جانە سىرتقى كريتەريلەرى بويىنشا قولا ماراپاتقا يە بولدى.

وسى بۇكىلالەمدىك كورمەگە قاتىسقان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ وسىنداي كورمەنى استانادا وتكىزۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋرالى ايتتى.

شانحايداعى بۇكىلالەمدىك كورمە 2010

2010 جىلى 184 كۇن بويى – س 11 مامىردان 31 قاراشاعا دەيىن – قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا بۇكىلالەمدىك كورمە ءوتتى. كورمە تاقىرىبى - “جاقسى قالا – جاقسى ءومىر”. كورمە جۇمىسىنا 198 ەل جانە 27 حالىقارالىق ۇيىمدار قاتىستى. كورمەگە 70 ملن. جۋىق ادام كەلدى.

كورمە حۋانپۋ وزەنىنىڭ قوس جاعالاۋىندا نانپۋ جانە لۋپۋ كوپىرلەرىنىڭ اراسىنداعى 5,28 شارشى مەتر القاپتا ورنالاستى. كىرۋ بيلەتى 3,28 شارشى مەتر كورمە القابىن قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. «EXPO پارك» - كورمە قالاشىعانىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان كەلۋشىلەرگە ءار ۋاقىتتا اشىق جاسىل القاپ.

«قالاقۇرىلىسىنىڭ ۇزدىك تاجىريبەسى» ايماعى

مۇنداي ايماق العاش رەت ءدال وسى شانحاي كورمەسىندە اشىلدى. وسى جەردە قالاداعى ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋدىڭ بىرەگەي جوبالارى ۇسىنىلدى. ايماق قالا تۇرعىندارى قالالاردى سالۋ جانە دامىتۋ سالاسىنداعى تاجىريبەمەن الماسۋ جونىندەگى الاڭ رەتىندە ويلاستىرىلعان بولاتىن.

قازاقستان EXPO-2010-دا

قازاقستانا پاۆيلونى "ازيا" ايماعىندا جاپونييا مەن وڭتۇستىك كورەيامەن كورشىلەس ورنالاسقان. شانحاي EXPO-2010-داعى قازاقستان پاۆيلونىنىڭ باستى ماقساتى – استانانى حالىقارالىق دەڭگەيدە الەمدەگى ەڭ جاس جانە قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ەلدىڭ استاناسى رەتىندە تانىستىرۋ. قازاقستان ۇلتتىق ەكسپوزيتسياسىنىڭ تاقىرىبى "استانا – ەۋرازيا جۇرەگى". پاۆيلونعا 1 ملن.جۋىق ادام كەلدى.

يوسۋدەگى بۇكىلالەمدىك كورمە 2012

2012 جىلعى 12-مامىردان 12-تامىزعا دەيىنگى ارالىقتا وڭتۇستىك كورەيانىڭ يوسۋ قالاسى «جاندى مۇحيت جانە جاعالاۋ» تاقىرىبىنداعى حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەنى قابىلدادى.

EXPO كورمەسىنەن باسقا اۋماعى 250,000 شارشى مەتر كورمە اۋماعىندا EXPO قالاشىعى، كولىك قوياتىن ورىن (پاركوۆكا), ساياباقتار (پارك), جاسىل جەلەكتەر، مەيرامحانالار، مۇراجايلارجانە ءدامحانا ورىن تەپتى.

كورمە بۇل جەرگە كەزدەيسوق ورنالاستىرىلماعان. كورمە ءوزىنىڭ تاقىرىبىنا تولىق سايكەس كەلەتىن مۇحيتتىڭ كورىكتى جاعالاۋىنا ورنالاسقان.

كورمە اۋماعى حاليۋسيدو ۇلتتىق پاركىمەن جانە ودونگ ارالىمەن شەكتەسىپ، تابيعي جاعدايى EXPO تاقىرىبىن جانداندىرا تۇسەتىن 317 شاعىن ارالدارمەن قورشالعان.

يوسۋ EXPO-2012 حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ الەمدىك مۇحيتتىڭ جانە جاعالاۋدىڭ قىزمەتى مەن قۇندىلىقتارى تۋرالى تانىمىن كەڭەيتىپ، تەڭىز سالاسىندا قىزمەتتەسۋدى جولعا قويۋ قاجەتتىگىن كورسەتتى.

EXPO-2012-دەگى قازاقستان

Kazakhstan’s pavilion pays special attention to Astana city as a candidate for EXPO 2017 with the theme “Future Energy”.
قازاقستان ءتورت رەت ەكسپو بۇكىلالەمدىك امبەباپ كورمەسىندە ءوز پاۆيلونىن ورناتتى. قازاقستان ءوز پاۆيلونىن مادەنيەت پەن عىلىمداعى، بيزنەس پەن تۋريزمدەگى داستۇرلەرگە جانە يننوۆايتسيالارعا سايكەس قۇردى. پاۆيلون سۋ تاقىرىبىنا ارنالىپ، قازاقستان تاريحى مەن داستۇرلەرى، ونىڭ زاماناۋي ءومىرى جانە بولاشاق پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى اڭگىمەلەدى. ءبىزدىڭ پاۆيلون 6 ايماقتان تۇردى. كەلۋشىلەر بۇكىل پاۆيلوندار بويىنشا كورسەتىلگەن ينتەراكتيۆتىك شوۋدى تاماشالادى جانە وعان قاتىستى. قازاقستان پاۆيلونى ول كەزدە «بولاشاق ەنەرگياسى» تاقىرىبى بويىنشا ەكسپو-2017 كورمەسىن وتكىزۋگە ۇمىتكەر قالا استاناعا ەرەكشە نازار اۋداردى.

(ماتەريال nauka.kz سايتىنان الىندى)

اباي-اقپارات