مادەنيەتتانۋشى مۇرات اۋەزوۆ «ايت-PARK-ءتىڭ» كەزەكتى قوناعى بولدى. ول كەڭەس وداعىنىڭ قىلىشىنان قانى تامىپ تۇرعان كەزدە-اق «جاس تۇلپار» ۇيىمىنىڭ ەلدىك سانانى قالپىنا كەلتىرۋگە ۇلەس قوسقانىن ايتتى.

مادەنيەتتانۋشى مۇرات اۋەزوۆ «ايت-PARK-ءتىڭ» كەزەكتى قوناعى بولدى. ول كەڭەس وداعىنىڭ قىلىشىنان قانى تامىپ تۇرعان كەزدە-اق «جاس تۇلپار» ۇيىمىنىڭ ەلدىك سانانى قالپىنا كەلتىرۋگە ۇلەس قوسقانىن ايتتى.

ەلگە ورالعان «جاستۇلپارشىلار» شەت تىلدەرىنەن وتارسىزدانۋ تاجىريبەسى تۋرالى ماتەريالداردى العاش رەت اۋدارا باستاعان. «ەڭ الدىمەن، سانانىڭ وتارسىزدانۋى قاجەت. كوشپەندىلەر يدەياسىن العاش كوتەردىك. ويتكەنى، كوشپەندىلىك - بوستاندىق يدەياسى. بۇل توتاليتارلىق، يمپەريالىق جۇيەنىڭ سانامىزعا سىڭىرگەن يدەيالارىنا توسقاۋىل بولدى»، - دەيدى مۇرات اۋەزوۆ. جەلتوقسان رۋحىنىڭ بوي كوتەرۋىنە جاناما تۇردە سەبەپ بولعانىن دا اشىق ايتتى.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: وتكەن اپتادا 65 جاسقا تولعان مەرەيتويىنا وراي نيكيتا ميحالكوۆتىڭ اپتالىعى ءوتتى. بارلىق تەلەارنالار ونىڭ فيلمدەرىن كورسەتتى. رەسەي تىرىلەرىن دە، ولىلەرىن دە ەسكە الىپ جاتىر. بىزدە كۇنى كەشە فاريدا ءشارىپوۆا ومىردەن وزدى. وعان مۇنداي قۇرمەت كورسەتە الدىق پا؟ تولەپبەرگەن ابدىراشەۆ سەكىلدى ونەر ادامدارى، ءازىربايجان مامبەتوۆ سەكىلدى تۇلعالارىمىز تۋرالى قازىر جۇمعان اۋزىمىزدى اشپايمىز. بۇلاي جالعاسىپ كەتە بەرسە، ەرتەڭ سىزدەر ومىردەن وتكەندە ءبىز دە ءۇنسىز قالاتىن ءتارىزدىمىز. نەلىكتەن بۇلاي؟     
مۇرات اۋەزوۆ: بۇعان الاڭداماساڭ دا بولادى. بىزدە ەسكە الۋ ءداستۇرى باسقاشا. ارۋاقتاردىڭ قاتارىنا ەنسەك، ەسكە الادى. دالانىڭ وسىنداي وزگەشەلىگى بار. ماسكەۋ كوشەلەرى تار. ينفراقۇرىلىمى بولەك. ول جاقتا قولدان ءپىر جاساۋعا دا بولادى. رەسەيگە قازىر اۋليە-پىرلەر كەرەك. بۇل - «رەسەي وتە مىقتى مەملەكەت، جاڭا يمپەريا بولۋ كەرەك» دەگەن سياقتى تۇجىرىمدامالىق قۇرىلعى.
وزىمىزگە توقتالساق، قىزمەتىن ادال اتقارىپ، قوعامعا جاقسى جاعىنان ىقپال ەتەتىن يدەيالاردى تۋدىرعان ادامدار تۇبىندە ەل جادىنان لايىقتى ورىن الادى دەپ ويلايمىن.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: مەنىڭشە، ولاردى جادىمىزدان مۇلدە شىعارىپ الاتىن سياقتىمىز...
مۇرات اۋەزوۆ: تۇلعالارىمىزدى قۇرمەتتەۋ، جادىمىزدان شىعارماۋ تۋرالى قورىتىندىعا كەلگەنىڭ جاقسى. وندا بار ماسەلە «ءبىز - كىمبىز وسى؟» دەگەن ساۋالعا كەلىپ تىرەلەدى. ءبۇتىن، تۇتاس ورتا بار ما بىزدە؟ بەلگىلى ءبىر ورتا قالىپتاستىرىپ، مىنا قۇرىلعى ۇنايدى دەپ ايتا الامىز با؟ ءبىز جاۋاپ بەرە المايتىن مۇنداي ساۋالدار تىم كوپ. ورتامىز جوق، ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدى قوساتىن تاريحي جاعداي عانا بار. ءبىز ءارتۇرلىمىز. تىم قۇرىسا، رەسەيدەگىدەي قولدان جاساعان يدەيامىز دا جوق.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: بۇدان سوڭ مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» دا سىزبەن بىرگە كەتپەيدى مە دەپ قورىقپايسىز با؟
مۇرات اۋەزوۆ: ءبارى مۇمكىن. قوعامنىڭ قانشالىقتى قۇلدىراعانىن ولشەپ جۇرگەن ەشكىم جوق. بۇل قوعامعا ناعىز ۇلى قازاق ءتىلى كەرەك بولماسا، نە بولعانى؟ مۇحتار اۋەزوۆ ءتىلىنىڭ فەنومەنى - عاجاپ دۇنيە. مەنىڭشە، قازاقتار جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتپەسە، مۇحتار اۋەزوۆ تە ءومىر سۇرەدى. «ماڭگىلىك قۇندىلىقتاردى جاساۋشى» دەگەن تەڭەۋ بوسقا ايتىلماسا كەرەك.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: بۇگىنگى ءداۋىردى قالاي اتاۋعا بولادى؟ «اباي جولى» وتكەن عاسىر قازاعىنىڭ ءومىرى تۋرالى ۇلكەن ەنتسيكلوپەديا بولسا،  قازىرگى كەزەڭدى سۋرەتتەيتىن، بۇگىنگى قازاقتىڭ ءومىرى تۋرالى دۇنيەلەر قاشان تۋادى؟
مۇرات اۋەزوۆ: مۇحتار اۋەزوۆ فەنومەنىنە كەلسەك، «اباي جولى» ۇلى قۇندىلىقتاردىڭ قاتارىنا جاتادى. ساتباەۆ ونى «قازاق ءومىرىنىڭ ەنتسيكلوپەدياسىنا» تەڭەگەن. بۇل - ۇلى كوركەم شىعارما.
وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارداعى اشارشىلىقتان شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسكەن كوشپەندى ءومىردى كەلەر ۇرپاقتىڭ ساناسىندا قالدىرۋ، جادىنان شىعارماۋ قاجەت بولدى. بۇل مىندەتتى پوەزيادا ءىلياس جانسۇگىروۆ اتقارىپ شىقتى. ونىڭ جازعان «قۇلاگەر» پوەماسى - ات جالىن تارتىپ مىنگەن كوشپەندى وركەنيەتتىڭ ولمەس مۇراسى. پروزادا مۇنى مۇحتار اۋەزوۆ جاسادى. بۇگىنگى كۇنگە كەلسەك، وسى ءداۋىر تۋرالى جازاتىن ادامدار بولادى. زامان تىنىسىن تەرەڭ سەزىنىپ جۇرگەن ادامدار بار. ولار ارامىزدا جۇرگەن دە بولار...
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: بىزدە قازاقستاننىڭ ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى بار. ال نەلىكتەن ۇدەمەلى ينتەللەكتۋالدى-مادەني دامۋ باعدارلاماسى بولماسقا؟
مۇرات اۋەزوۆ: ەشقانداي اكىمشىلىك كۇش ۇلى كوركەم شىعارمانىڭ تۋىنا سەبەپكەر بولا المايدى. ونى جاساۋدى ەشكىم دە ۇيرەتە المايدى.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: مەنىڭ ايتپاعىم، ءبىز قازىر ۇلتتىق كىتاپحانادا وتىرمىز. بىراق ميلليونداعان ازاماتتارىمىز بۇعان قول جەتكىزە الماي ءجۇر. وقىعىسى كەلگەن كىتابىن، كورگىسى كەلگەن ءفيلمىن تاپپايدى. سوندا دەيمىن-اۋ، حالىقتىڭ ساۋاتسىز بولعانى كىمدەرگە ءتيىمدى بولىپ تۇر؟
مۇرات اۋەزوۆ: مەن اسقار سۇلەيمەنوۆ، الان مەدوەۆ، سالاحيدين ايتباەۆ سەكىلدى تابيعات دارىن سىيلاعان ادامدارمەن دوس-جار بولدىم. ولار كىتاپتى ارزان باعاعا ساتىپ الۋعا ۇمتىلمايتىن دا. قاجەت بولسا، قازىر ءبارىن تابۋعا بولادى. ينتەرنەت بار، كىتاپحانا بار...
ءبىز بارىنە تىيىم سالىنعان كەزدە ءومىر سۇردىك. سول كەزدىڭ وزىندە سايىن مۇراتبەكوۆ بىزگە شەتەلدەن ماعجان جۇماباەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، مۇستافا شوقاي ءتارىزدى الىپتاردىڭ ەڭبەگىن اكەپ بەردى. ادام ءوزى ۇمتىلماسا، بيىك رۋحانيلىققا قولىنان جەتەكتەپ اكەلە المايسىڭ.
جۋرناليست ساۋالى: «قىتايتانۋشىلاردىڭ» اۋەزوۆ مەكتەبى بار دەپ ءجۇر...
مۇرات اۋەزوۆ: مۇنداي مەكتەپ جوق. قىتاي - قازاقستان ءۇشىن، جالپى الەم ءۇشىن ۇلكەن ماسەلە. قىتايعا ءبىز ىقپال ەتە المايمىز، ونى وزگەرتە دە المايمىز. دەمەك، بار ماسەلە وزىمىزگە كەلىپ تىرەلەدى. ترانسشەكارالىق وزەندەر، بىزگە كەلىپ جاتقان قىتايدىڭ الپاۋىت كومپانيالارى بار. گاز-مۇناي قۇبىرلارىن تارتىپ جاتىر. وسى ماسەلەلەرگە قاتىستى پىكىرتالاستا وڭاي ۇتىلىپ قالماۋىمىز قاجەت. قىتايتانۋ ينستيتۋتى جوق بىزدە. ونى قۇرۋعا تەك قانا ساياسي ەرىك-جىگەر كەرەك. مۇنداي ينستيتۋت قىتايعا ۇنامايدى دەپ قاۋىپتەنەتىن سەكىلدىمىز. مەنى قوسپاعاندا، قىتايدى بىلەتىن ءۇش-ءتورت ادام عانا بار. ولار - كەڭەس وداعىنىڭ ەلشىلىگىندە 7 جىل جۇمىس ىستەگەن قاسىم-جومارت توقاەۆ، قىتاي ءتىلىن جەتىك بىلەتىن كارىم ءماسىموۆ، فاكتولوگيالىق تاريحىن بىلەتىن كونستانتين سىروەجكين جانە قىتايتانۋشى كلارا حافيزوۆا...
جۋرناليست ساۋالى: تانىمال ساۋەگەي ۆانگانىڭ ءوزى كەنەسارى حاننىڭ باسىن قايتارىپ الماي، قازاقستان دامۋعا قول جەتكىزە المايدى، - دەپ بولجام ايتقان ەكەن. بۇعان نە دەر ەدىڭىز؟
مۇرات اۋەزوۆ: بىزگە كەنەسارىنىڭ باس سۇيەگىن ىزدەۋدەن بۇرىن ونىڭ وسى جەر ءۇشىن كۇرەسكەن تاريحي ەرىك-جىگەرىن، كۇش-قايراتىن، ەرلىگى مەن تاباندىلىعىن ءتۇيسىنۋ، بويعا ءسىڭىرۋ ماڭىزدى. مۇنىڭ رۋحاني اكتسياعا اينالعانىن قولدايمىن. كوكشەتاۋداعى  كەنەسارى ۇڭگىرىندە بولعانىمدا «بولاشاقتان مۇلدە ءۇمىت ۇزىلگەن تۇستا بۇل ادام مىناداي مىقتى كوتەرىلىستى قالاي جاساي الدى؟ نە دەگەن جىگەرلىلىك، نە دەگەن تاباندىلىق؟» دەپ تاڭعالدىم.
ۆانگانىڭ بۇل ساۋەگەيلىگى تۋرالى حابارسىزبىن. كەنەسارىنىڭ باس سۇيەگىن ىزدەۋ - قوعامدىق سانانىڭ ۇمتىلىسى، ازاماتتىق ۇمتىلىس بولعانىن جاقتايمىن.  تاريحي تۇلعانىڭ لايىقتى جەرلەنۋى ءتيىس.
جاس قازاق: بابالارىڭىز قازاق حالقىنىڭ رۋحاني اقسۇيەكتەر قاۋىمى بولىپ ەسەپتەلەدى. ولاردىڭ جولى باسقا بولسا دا، تاڭىرشىلىك، بۇرحانشىلىق تۋرالى ۇدايى ءسوز ەتەسىز. ءوزىڭىزدى قاي ءدىننىڭ وكىلىمىن دەپ ەسەپتەيسىز؟ اقسۇيەكپىن دەپ سەزىنەسىز بە؟
مۇرات اۋەزوۆ: بابالارىمدى، ارعى تەگىمدى ماقتانىش ءۇشىن ەسكە العانىم جوق. اقسۇيەكتىك جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى. وسى ەلگە ەڭبەك ەتۋ - بابالاردىڭ ءومىر تاجىريبەسى، وسيەتى. ءوز بابالارىمدى اقسۇيەكتەرگە جاتقىزبايمىن. ءبىر كەزدەرى قوجالار دا توزعان. ءححى عاسىردا تاريحي مىندەتىنەن باس تارتتى. بابالارىم مۇسىلماندىقتى ۋاعىزداپ كەلدى. مەن دە ءوزىمدى مۇسىلمانمىن دەپ ەسەپتەيمىن.
جاس قازاق: ءورىستىلدى قازاقتاردا قازاق تىلىنە كەلگەندە، ىشتەي قارسىلىق سەزىلەتىن ءتارىزدى. بۇعان نە ايتاسىز؟
مۇرات اۋەزوۆ: ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەندە قازاقشام شامالى ەدى. سوندا شەشەم فاتيما قازاقتىڭ ءجۇز ماقال-ماتەلىن جيناپ، ماعان سالىپ جىبەرىپتى. سونى جاتتاپ ۇيرەندىم. مەكتەپ جاسىنا كەلگەنىمدە اكەم قازاق مەكتەبىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاتتىردى. قازاق تىلىنە قاتتى سۇيسىنەمىن. عاجاپ ءتىل! باسقا تىلدەردەگى اقىنداردىڭ جىرلارى ماعان اسەر ەتپەيدى. قازاق اقىندارىن وقىعاندا جانىم جادىراپ سالا بەرەدى. قازاق ءتىلى - ۇلى ءتىل!

شاديار وستەمىرۇلى

"جاس قازاق" گازەتى