«قازاقستاندا جاساعان بيزنەستەرىمىز وتە ءساتتى جۇرۋدە»، مىنە تۋرا وسىلاي ەسەپتەگەن ەۋروپا-امەريكا-ۇندىستاندىقتار ەلگە ءبىر جاقسىلىق جاساماقشى بولىپ، باۋ-باقشاسى جايقالعان، سۋىق بولمايتىن ءبىر جايعا «جەردەگى جۇماق» ورناتىپ، سوعان «پيلوتنىي پروەكت» بويىنشا ءبىراز ادامداردى اپارىپ تۇرعىزدى. قۇداي وڭداعاندا سول باعدارلاماعا مەن دە ءىلىندىم.

جاعداي، ايتارى جوق - كەرەمەت! اينالاڭ گۇلگە ورانعان ءتۇرلى جەمىستەرى ماۋە تارتقان باق. ورنالاسقان جەرىمىز عىلىم مەن تەحنيكانىڭ سوڭعى جەتىستىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ ادامعا قاجەت بار دۇنيەنى ۇسىناتىن ەرتەگىدەگىدەي ۆيرتۋالدى الەم! ەشتەمە ىستەمەيسىڭ، ەشتەمە ىزدەمەيسىڭ، تەك قانا اياق-قولىڭدى سوزىپ قويىپ، راحاتتانا دەمالاسىڭ دا جاتاسىڭ. اسىرەسە، ءبىزدىڭ قازاققا ۇنايتىنى ايدان-انىق!

ەرتەمەن تۇرعاندا بارعان دارەتحاناڭنان اۆتوماتتى تۇردە اناليزدەر ورتالىق كومپيۋتەر سەرۆەرىنە تۇسەدى دە، اسحاناعا بارعانىڭدا اركىمنىڭ ورگانيزمىنە كەرەكتى مولشەردەگى دارۋمەندەرى بار اس-اۋقات دايىن تۇرادى. بىراق، سول ءشوپ-شالاڭ تاماقتارى بىزگە اسا قول ەمەس پە دەيمىن، سونداعى بەس قاراكوز باۋىرلارىمنىڭ ءبارىنىڭ دە كوزدەرى بوزارا باستادى.

ءۇش-ءتورت كۇن وتە سالىسىمەن-اق ءىش پىسا باستاعانى بايقالدى. باسقالار توپ-توپ بولىپ، ءوزارا الدەبىر عىلىمي، ونەر تۋىندىلارى تۋرالى اڭگىمەلەسىپ جاتسا، ونداعى ءبىزدىڭ شارۋامىز قايسى، التاۋمىز جيىلىپ الىپ، ارعى اتالارىمىزدان باستاپ تارتىپ، بىتپەيتىن اۋىلدىڭ التى اۋىزىن سوعامىز. بىراق، وبالى نە كەرەك اۋىزبىرلىگىمىز مىقتى، تەگى قازاق سونداي الىس جەردە جۇرگەندە اعايىننىڭ قادىرىن قاتتى سەزىنەدى-اۋ دەيمىن.

بۇندا ايتپاقشى قارۋ، پىشاق ت.ب. جامان زاتتار دەگەنىڭىز جوق. تەك، الدەبىر ۇساق زاتتاردى كەسۋگە ارنالعان ەكى قايشى بار ەدى، ۇشكىرگە قۇمار حالىقپىز عوي، ونى ءبىز يەمدەندىك. نەگىزى، وسى جۇماقتان قۋىلعانىمىزعا دا باسقا ەمەس، ءداپ وسى ەكى قايشى سەبەپ بولدى.

ويلاسىپ الىپ، «بۇل اتاڭا نالەتتەردىڭ بىلگەنىن ءبىز دە بىلەرمىز» دەگەن ويمەن، الگى قايشىنى قولدانىپ، كومپيۋتەرلەرىن شۇقىلىپ اشتىق تا وزىمىزگە تاماققا تاپسىرىسقا «قازى-قارتا، ايران، ەت، قۇرت، 100 گرامم» دەپ جازىپ قويدىق. سول-اق ەكەن الگى «سۋپەر» دەگەن پروگرامماسى «سبوي» بەرىپ، «نوۋ! حولەستەرين!» دەگەن سيگنال شىعىپ، بارلىق سيستەماسى «گليۋشيت» ەتىپ قالدى. بۇل جولى باسشىلارى بىزگە قاراپ، باستارىن شايقاپ-شايقاپ، ەسكەرتۋ بەرىپ قانا تىندى.

ءبىراز تىنىش جۇردىك. بىراق، ونىمىز كوپكە سوزىلمادى. بىردە «ححح تسەركوۆ» دەگەندەرى ءبىراز كىتاپ تاراتىپ بەردى. بىزدە الدىق ءبىر-ەكەۋىن. قالعانداردىڭ ءبارى الگىلەرىن وقىپ، ءوزارا تالداپ، ءمىناجات ەتىپ جاتقاندا ءبىز الگى كىتاپتاردى قايشىمەن كەسىپ، قيىپ كارتا جاساپ الىپ، ءاي ويىندى سوقتىق دەسەڭشى. قازاق شىن ويلانسا، ەشتەمە دە كەدەرگى بولا المايدى عوي، الگىنىڭ پاراقتارى كارتاعا جۇقالاۋ بولىپ ەدى، ونى دالدەپ كەسىپ، ءبىر-بىرىنە شايناعان نانمەن جابىستىرىپ قويدىق. ويىن قىزىعىمەن بايقاماپپىز، كەلىپ قالعان «تاربيەشىسى» بار، باسقالارى بار «كيەلى كىتاپتاردى سونشا قورلادىڭدارعا» باسىپ، ويبايلاپ، گوي-گويلەي جونەلدى.

«مۇلدە بىلگەن جوقپىز» دەپ تايىپ شىعا كەلدىك. ول اقىماقتارعا نە سوندا ادەيى ىستەدىك دەۋىمىز كەرەك پە؟ ودان دا وتىرىك جىندى بولا سالىپ، وزدەرىن جىندى قىلا سالعانىمىز تىنىش ەمەس پە؟! الايدا، ولار دا قويمادى، اقىرى، «ازياتتار عوي، مەنتاليتتەرى جاقىن بولار» دەپ، ءبىزدى ۇندىستاندىق بولىمگە اۋىستىردى.

ءبىراز تىنىش جۇردىك. بىراق، ونىمىز كوپكە سوزىلمادى. ويتكەنى شىنىمىزدى ايتساق، ول پالەلەردىڭ كومپيۋتەر انىقتاپ بەرگەن تاماقتارى ارقاۋ بولمادى. ەندى ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، دىڭگىتتەي جىگىتكە «چاپاتتي» دەپ پەشكە قارىعان شيكىلەۋ جۇقا نانعا سۋعا پىسىرگەن، ءدام-تۇزى جوق، ءبىر ۋىس كۇرىش وراپ بەرەدى. ارتىنان «دەسەرتكە»، «حالۆا» دەپ الدەقانداي قىلىپ، ازداپ قانت قوسىپ، وسىمدىك مايىنا  قۋىرعان ۇن بەرەدى. وزدەرى سولارىن ولگەنشە ماقتايتىنىن قايتەرسىڭ؟! ايتەۋىر، قاعاز شايناعانداي بولساڭ دا، «ولمەستىڭ كۇنىن» كورىپ، اشتى بۇرىشتارىن قوسىپ، قاۋجاڭداي بەرەسىڭ. مۋحامبەديا احمەتوۆ اعا، ديەتولوگسىز عوي، ايتىڭىزشى، سولارى دۇرىس پا؟ ءداپ سول جولى ءوز باسىم وديسسەيدىڭ سەرىكتەرى گەليوستىڭ وگىزدەرىن نەلىكتەن جەگەنىن جاقسى تۇسىنگەندەي، قىزۋ قولدايتىنداي دارەجەگە جەتتىم.

ال وزدەرى بولسا ولارىن كەرەمەتتەي كورىپ، «قۇداي، اۋليە» دەيتىن سيىرلارىمەن بىرگە «تانتر-مانترلارىن» زارلاپ، موڭىرەيدى جاتادى.

وندايعا قاي قازاق كونبەكشى؟! اقىرى، اقىلداسىپ ءوزارا جوسپار قۇردىق. الدىمەن «ءتىسىم اۋىردى، قۇلاعىم اۋىردى، سوعان قىزدىرىپ باسامىز. بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق مەديتسينا، سىيلاۋعا مىندەتتىسىڭدەر» دەگەن تالاپپەن 3-4 ۋىس تۇز سۇرادىق. كومپيۋتەرلەرىن، مانۋسكريپتەرىن اقتارىپ كورگەن ولار، ءبىزدىڭ ءسوزدىڭ «دۇرىستىعىن» انىقتاپ، ايتقانىمىزدى ورىندادى. ەرتەڭىنە، «ءبىز كوشپەلى حالىقتىڭ ۇرپاعىمىز، مال باققاندى جاقسى كورەمىز. انا جۋىندىرىپ، ءسۇرتىپ، مۇيىزدەرىن بوياپ قويعان «قۇداي، اۋليە» سيىرلارىڭدى باعىپ كەلەيىك» دەپ سۇراپ ەدىك، قايتا-قايتا «ىزگىلىكتى جان ەكەنسىڭدەر! ادال جولعا تۇستىڭدەرلەپ...»، كوزدەرىنە جاس الا وتىرىپ، قۋانا-قۋانا كەلىستى.

ورمان اراسىنداعى سۋدىڭ جاعاسىنا جەتە سالىپ ىسكە كىرىستىك. الا كەلگەن جامىلعىنىڭ ءبىر-ەكەۋىن ءتىلىپ-ءتىلىپ، ەسىپ-ەسىپ ارقان جاسادىق. الگى قايشىلاردىڭ شرۋپتارىن بۇراپ الىپ تاستاپ، تاسقا قايراپ-قايراپ الدىق. ال ەندى ءتورت قانجار ۇستاعان ءتورت قازاققا الەمدە قارسى كەلەر قانداي كۇش بار ەكەن، كورەلىك! كوز تۇندى! سول كەزدە تۋرا بار عاي، تاريح كىتاپتارىندا جازاتىنداي مامونتتى جارعا، ورعا قۇلاتىپ اۋرە بولماس ەدىك، شالمانى تاستاپ جىبەرىپ، بۋىندىرىپ، تىراڭ ەتكىزۋگە دايىن تۇرعانىمىز انىق-تۇعىن! سونىمەن، تاڭداپ تۇرىپ مۇيىزىنە گۇل وراعان سەمىز تايىنشانى الىپ ۇرىپ جاۋكەمدەي باستادىق.

ىشتەرىندەگى ۇلكەنى جانە اڭشىنىڭ بالاسى بولعاندىقتان جاستارعا بار ونەگەنى كورسەتىپ-اق جاتىرمىن. انالار جاركەمدەپ جاتقاندا وراشالاقتاۋ بىرەۋىن ەرتىپ، بەكبولاتشا ايتقاندا «تورتكۇلدەپ وشاق قازدىردىم»، وتىن جيناتتىم. الگى وشاقتىڭ ءتورت تۇسىنا مىقتى ءتورت قازىقتى قاقتىرىپ، تايىنشانىڭ تەرىسىن ءتورت بۇتىمەن ءىلىپ بايلاعاندا، قازانىڭ دا دايىن بولا قالدى. ەتتى سالىپ قويىپ، كوبىگىن الىپ قويىپ، بۇلكىلدەتىپ قايناتىپ جاتىرمىز. بايقايمىن، ءبارىنىڭ سىلەكەيى شۇبىرىپ تۇر، قوي ولاي بولسا «شاشلىك دەگەننىڭ كاۆكازدان، ارابتان ەمەس بىزدەن شىققانىن دالەلدەيىن» دەپ ىسكە كىرىستىم.

جەمىس اعاشتارىنىڭ، اسىرەسە الما، ورىك، شيەنىڭ بۇتاقتارى بار عوي ءۇي-ي جانعاندا قىزۋى سەكسەۋىلدەن كەم ەمەس قوي. كوكباۋىرعا تۇزداپ-تۇزداپ ءىش مايدى تىعىپ، شوققا كومىپ جىبەردىم، ىستىككە باۋىر مەن مايدى استارلاي جانە توسقاسقانى قاعىپ الىپ، ءتىلىپ-ءتىلىپ تۇزداپ جىبەرىپ تۇيرەپ، قاقتاپ جاتىرمىز. ابدەن تۇزدالعان ەتتى ساعىنىپ، قىزىلسىراپ قالىپپىز، الگىلەرىمىزدىڭ كۇيەلەش-كۇيەلەش بولعانىنا قاراماي، اش قاسقىرداي قاربىتتىق كەلىپ!

...ەت دەگەنىڭ ەندى بار عوي، بىلبىراپ تۇرىپ ءپىسىپتى. باعاناعى جەگەن شاشلىكتارىمىز قايدا كەتكەنىن بىلمەدىم، ايتەۋىر بۇعان دا كىرىستىك. مايلى ۇلپەرشەكتەن، مايعا وراپ جۇتقان بۇيرەكتەن بولار، ءبىرازدان سوووڭ بارىپ اقىرىنداپ قاراكەسەككە، ودان سوڭ سۇيەك ءمۇجي وتىرىپ، ەح دەيتىن بىتپەيتىن اڭگىمەنى سوعىپ وتىرمىز. اراسىندا باسىمىزداعى الگىلەردىڭ بەرگەن كولپاكتارىنىڭ سىرتىنا «تسەلوفان مەشوشەكپەن» وراپ، جاساپ العان توستاعاندارىمىزعا قۇيعان سورپادان ۇرتتاپ قوياتىنىمىزدى قايتەرسىڭ. تۇزدالعان، جاس قىزىلعا بۇل دۇنيەدە نە جەتسىن!

كەشكە قاراي وشاقتى تەرەڭدەتىپ ابدەن وت جاعىپ قىزدىرىپ العان سوڭ، تازالاعان قارىنعا سۇبەلى ەتپەن تولتىرىپ الگى جەرگە كومدىردىم، اۋزىن بۇرمەلەي بايلاپ، ۇزىن قۋىس كوك قۋرايدى تىعىپ، سىرتقا شىعارتتىم. بۇنى ەندى ءاربىر جۇرگىزۋشى تۇسىنەدى – پاروۆىپۋسكنوي كلاپان راسشيريتەليا. ونىڭ قاسىنا باستى تۇتاستاي سالدىرىپ، كۇلمەن، سوسىن شوقپەن، سوسىن توپىراقپەن كومدىرىپ، ۇستىنە تاۋداي قىلىپ وتىن ءۇيىپ جاعىپ قويىپ، اينالا قورشاي وتىرىپ، ءتۇرلى اڭگىمەنىڭ قىزىعىمەن ءتۇن ورتاسى اۋعانشا وتىردىق.

ەرتەڭىنە تۇرىپ الگى كومگەندەرىمىزدى اشساق، وحوۋ دەگەندەي-اق بولىپتى. كەرەمەت سارى الا سورپا، ەت دەگەنىڭ سۇيەگىمەن قوسىلىپ اۋزىڭدا ەريدى. وعان قوسا الگى باستى شىعارىپ، تاسپەن ۇرىپ، ميىنان اۋىز تيە بەرگەنىمىزدە سايتانداي ەكى تاقىرباستىڭ جەتىپ كەلگەنى. «اۋليە مە قۇداي ما» سيىرلارىنىڭ مۇنداي كۇيگە ۇشىراعانىن، جەمىس اعاشتارىن جاعىپ وتىرعانىمىزدى كورگەندە ەكەۋى بىراق «ناپوۆال» تالىپ ءتۇستى. «حانتر-مانتر» بولسا دا ادام عوي، سۋ بۇركىپ ءتىرىلتىپ، اۋىزدارىنا توسىپ، سورپادان جۇتقىزىپ جاتىرمىز. وڭمەڭدەپ، تامسانىپ، قويماستان ىشە باستاعاندارى!

سول كەزدە قۇداي باسقا سالماسىن، جان-جاعىمىز ازان-قازان بولدى دا كەتتى. قۋعىنشىلاردىڭ، الگى قان-جىندى كورگەن «اۋليە» سيىرلارمەن قوسىلىپ الىپ وكىرگەنى ءالى كۇنگە دەيىن قۇلاعىمنان كەتپەيدى...

سونىمەن قالاي ويلايسىزدار، ەۋروپا-امەريكا-ءۇندىستان قوسىلىپ «بلوك» قۇرعان سوڭ، حالىقارالىق جاعدايدى اسا ۋ-شىقتىرماستان تايىپ تۇردىق. ەڭ قىزىعى، الگى مايلى، تۇزدى سورپاعا داندەتكەن ەكى تاقىرباس بىزبەن بىرگە كەتتى. قازىر ءبىزدىڭ اۋىلدا تۇرادى...

ازكەن التاي

Abai.kz