جالاعاش اۋدانى ماقپالكول اۋىلىنداعى اقىن، جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى ابدىكارىم وڭالباەۆ اتىنداعى كوشەدەن ونىڭ ەسىمى الىنىپ، ورنىنا قازاقستان اۋىلشارۋاشىلىعىنا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر، لەنين وردەنىنىڭ يەگەرى ماقسۇت نۇرىلداەۆتىڭ ەسىمى بەرىلگەلى بەرى ەل ءىشى ەكىگە ءبولىنىپ وتىر.

اۋىل بولعان جەردە ەكى ءۇش رۋدىڭ بولاتىنى بەلگىلى جانە ءار رۋ ءوز مىقتىلارىن ماقتاپ، اسپەتتەۋگە اۋەس. الايدا، ابدىكارىم وڭالباەۆتىڭ ەسىمىن الىپ تاستادى دەپ نازدانعاندار «بۇل جەرگە رۋ ماسەلەسىن قوسپاڭىزدار» دەدى. ءبىزدىڭ دە بۇل ماسەلەنى ەستىسىمىزبەن بارۋىمىزدىڭ استارىندا رۋلىق ماسەلە جوق بولاتىن. بار ماقساتىمىز الاش ارداقتاعان، سىردىڭ سىرباز ۇلى ابدىكارىم وڭالباەۆتىڭ ەسىمىن كوشەدەن ءوشىرۋدىڭ سىرىن ءبىلۋ بولاتىن.

سەبەبى، ابدىكارىم دەسە، كەشەگى قازاق زيالىسى، قالام ۇستاعان تۇلعالارى، ويى وزىق تۇلپارلارى ەسكە ءتۇسىپ، ادەبيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىز جادىمىزدا جاڭعىرادى. قارا ءسوزدىڭ قايماعىن قالقىپ، قارا ولەڭنىڭ كوركىن باسىپ، رۋحانياتقا قانات بىتىرگەن رۋحتى ەردىڭ جوقتاۋشىسى بولماۋ بىزگە جاراسپاس ەدى.

قاسيەتتى اۋىلعا تابان تىرەسىمىزبەن، اۋەلى كوڭىلى كوپتى ەلمەن جولىعىستىق، قوس زاڭعار تۋرالى پىكىرىن بىلدىك. «ە، ابدىكارىم جايلى ءسوز سۇرادىڭ با؟» دەپ اعىلا كەتكەن ماقپالكولدىك اقساقالدار ارىدەن ءسوز قوزعادى. ماقسۇت نۇرىلداەۆتىڭ دا مارقاسقالىعىن، اۋىلدىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقانىن تىلگە تيەك ەتتى. سول مەكەننىڭ قالىپتاسۋىنا ماڭداي تەرىن توگىپ، قانشا جىل اگرانوم، سوۆحوز ديرەكتورى بولعان ماقسۇتتاي ەرلەردىڭ ەرەن ەڭبەگى ەشقاشان ەلدىڭ جادىنان وشپەيتىنىن ايتتى. الايدا، ء"بىر تاۋدى ورتامىزعا الىپ كەلۋ ءۇشىن ءبىر تاۋدى قۇلاتۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى" دەستى كونەكوزدەر. ال، زاڭىمىز بولسا بۇل پىكىردى ەسكەرگىسى كەلمەيتىندەي.

سەبەبى، زاڭىمىزداعى «ونوماستيكا جۇمىسىنىڭ كريتەريلەرى» دەگەن بولىگىندە «ءبىر اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتىڭ شەگىندەگى ەلدى مەكەندەرگە، ەلدى مەكەندەردىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە ءبىر اتاۋدى ءبىر مارتە عانا بەرۋ» دەپ كورسەتىلگەن. ياعني، ءبىر اكىمشىلىك-اۋماقتىڭ شەگىندە ءبىر نىسانعا تۇلعانىڭ اتى بەرىلسە، ەكىنشى رەت كوشەگە، ساياباقققا تاعى سونداي وزگە دە بىرلىكتەرگە ونىڭ ەسىمى قايتالاپ بەرىلمەيدى. بۇل 2014 جىلى زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋ بولاتىن. وسى وزگەرتۋگە ساي ءا. وڭالباەۆتىڭ ەسىمى سول اۋىلداعى مەكتەپتە بولعاندىقتان، كوشەدەن الىنىپ تاستالعان. دەمەك، بۇل جەردە ەشقانداي زاڭبۇزۋشىلىق جوق.

دەسەك تە، وسى زاڭىمىزدا «اكiمشiلiك-اۋماقتىق بiرلiكتەرگە، ەلدى مەكەندەردىڭ قۇرامداس بولiكتەرiنە اتاۋ بەرۋ، ولاردى قايتا اتاۋ، سونداي-اق ولاردىڭ اتاۋلارىنىڭ ترانسكريپتسياسىن ناقتىلاۋ مەن وزگەرتۋ كەزىندە ءتيىستى اۋماق حالقىنىڭ پىكىرىن ەسكەرۋدى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جۇرگىزەدى» دەلىنگەن. اۋىل اكىمى باۋىرجان تۇڭعىشبەۆ بولسا، بۇل تالاپ تا تاس ءتۇيىن ورىندالدى دەپ وتىر. ياعني، «2014 جىلى ابدىكارىم وڭالباەۆتىڭ اتى كوشەسىنەن الىنىپ، ورنىنا ماقسۇت نۇرىلداەۆتىڭ ەسىمى بەرىلگەن كەزدە اۋىل اقساقالدارى ءبىر اۋىزدان قولدادى، ەشقانداي ىڭ-شىڭ بولعان جوق» دەپ ءتۇسىندىردى. ال، اۋىل اقساقالدارى بولسا، بۇل وزگەرىستەن كەزىندە مۇلدەم بەيحابار بولدىق دەپ وتىر. سولاردىڭ ءبىرى باقىتبەك تورەحانوۆ:

- ابدىكارىم وڭالباەۆ، ول ءبىر اۋىلدىڭ عانا ادامى ەمەس، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن تۇلعاسى. سوندىقتان، ونىڭ اتىنداعى كوشەنى الىپ تاستاۋ قازاق زيالى قاۋىمىنا، ادەبيەتىنە جاسالعان قيانات دەپ بىلەمىن. كوشەدەن اتىن الىپ تاستار كەزدە ەشكىممەن اقىلداسپادى، بىزدەن سۇراعان جوق. ايتەۋىر، ءبىر كۇنى كوشە اتاۋى وزگەرىپتى دەگەن حاباردى ەستىدىك. ونىڭ اتىندا مەكتەپ تە، كوشە دە ءتىپتى تاعى وزگە نىسان بولسا دا ارتىق ەمەس عوي. سوندىقتان، ماقسۇت نۇرىلداەۆ سەكىلدى تۇلعاعا وزگە كوشەنى بەرگەنى ءجون ەدى. ەندى مىناۋ، قوس تۇلپاردىڭ ورتاسىنا سىزات ءتۇسىرىپ الىپ وتىرمىز. بارلىعى زاڭدى دەيدى، بىراق ابدىكارىمدەي تۇلعانىڭ ەسىمىن كوپ كورۋ ادامي زاڭدىلىققا سىيمايدى. ءبىر اۋىلدا ءبىر تۇلعانىڭ ەسىمى ەكى-ءۇش جەردە بولسا ەلدى جالىقتىرادى دەيدى ەكەن. باسقاسى باسقا، ءبىز وسىلاي كەتە بەرسەك شايىرلارىمىز بەن سۇلەيلەرىمىزدەن جالىعادى ەكەنبىز-اۋ. ءبىر كۇنى ابايدان دا جالىعامىز دەمەسە بولعانى. ەرلەر ەسىن جيناۋ كەرەك.

قۋانىشباي دوڭباەۆ، اۋىل اقساقالى:
- ءبىز كوشەنى اۋىستىرعانىن بىلمەي قالدىق. بۇدان مەنىڭ ەش حابارىم جوق. ماقسۇت نۇرىلداەۆتىڭ اتىنان كوشە بەرىپ، ءمۇسىنىن ورتامىزعا اكەلگەنىنە قۋانىشتىمىز، الايدا ءا. وڭالباەۆتى ىسىرىپ تاستاپ، ورنىنا قويۋى اردىڭ ءىسى ەمەس. مۇنى ەل ەستىسە ءبىز ۇياتقا قالمايمىز با؟ ءبىر ابدىكارىمگە ەكى اتاۋ بەرۋ سونشالىقتى نەگە ارتىق؟ بارلىعى زاڭدى ەكەن، الايدا رۋحانياتىمىزدى شەكتەۋ بۇل. ال، م. نۇرىلداەۆقا بۇل اۋىلعا التىننان ءمۇسىن ورناتسا دا ارتىق بولمايدى.

تىلەمىس بەكتاەۆ، اقساقالدار قوعامداستىعىنىڭ مۇشەسى:
- بۇل ماسەلەنى مەن بىلمەيمىن. وزدەرى ايتىپ، وزدەرى شەشىپ، وزدەرى قويدى عوي ايتەۋىر. مۇمكىن، تامىرى جۋان ءىس شىعار بۇل. ءوز باسىم ءبىر پاراق تا كورگەنىم جوق. بىراق، بارلىعىن قوعامداستىق قولدادى دەپ وتىر. ماقسۇت نۇرىلداەۆتىڭ اتىنان كوشە بەرگەنى دۇرىس ەمەس دەپ وتىرعان جوقپىن، بەرسىن، ول دا ەلگە قىزمەت ەتكەن جان. بىراق، وڭالباەۆتىڭ اتى مەكتەپتە بار دەپ كوشەدەن الىپ تاستاۋ ەش ادەپتىلىككە سىيمايدى.
بىلەسىز بە، ابدىكارىم وڭالباەۆ كىم ەدى؟ ول، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جۇيرىگى ەدى عوي. كەشەگى شوراياقتىڭ ومارى:
سارىباي ءسادىر، ازىلكەش-
جانە-داعى بي بەكىش
تاپ سالماعان تاۋسىلىپ،
ساعاسى تەرەڭ ارنالار، -دەپ جىرلاعان ازىلكەشتىڭ تۋىمدى تۇقىمى ەمەس پە.

ابدىكارىمنىڭ اتى بۇكىل ۇرپاققا ۇلگى. ءبىر اۋىلدا ءبىر ادامعا ەكى اتاۋ بەرمەۋ جونىندەگى زاڭ تالابى دۇرىس-اق، الايدا، تۇلعالاردىڭ ءوزىن ساناتقا ءبولۋ كەرەك شىعار. وسىلايشا اۋىل اقساقالدارى رۋلىق ماسەلەدە ەمەس، تۇلعالىق دەڭگەيلىك تۇرعىدا ءسوز قوزعادى. ءوز ويلارىن ايتا كەلىپ، «ءبىز ەكى وت، ەكى الىپتىڭ ورتاسىندا قالدىق-اۋ» دەپ تە قىسىلدى. ويتكەنى، ءا. وڭالباەۆتىڭ كوشەسىنىڭ ورنىنا بەرىلگەن ماقسۇت نۇرىلداەۆ تا ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىز دەستى. سوندىقتان، نە بىلاي، نە ولاي دەي المايمىز دەپ كۇرسىندى. مەيلى، اۋىل اقساقالدارىنىڭ جارتىسى كەلىسكەن شىعار، ەل ايتپاقشى وزدەرىمەن وزدەرى شەشىپ، ازعانتاي عانا توپتىڭ ۇسىنىسىمەن ءوتىپ كەتكەن بولار. قالاي بولسا دا، بارلىعى زاڭدى. تەك ءبىز رۋحاني جاڭعىرۋىمىز ءۇشىن رۋحانياتقا قىزمەت ەتكەن تۇلعالاردى ەلباسى ايتقانداي اسپەتتەۋىمىز كەرەك. بۇنى ەڭ ءبىرىنشى شىعارماشىلىق ادامداردىڭ وزىنە تاپسىردى. ويتكەنى، قازاق پەن اقىن ەگىز ۇعىم، باستى كود ەدى.

ال، وسى ماسەلەدە اۋدانداعى شىعارماشىلىق وكىلدەرى نەگە ءۇنسىز قالعان؟ بۇل ساۋالدىڭ جاۋابىن ارنايىلاپ اۋدانداعى «جالاعاش جارشىسى» رەداكتسياسىنا بارعاندا دا تابا المادىق. بارلىعى زاڭدى ەكەنى اقيقات، بىراق، باسقاسى باسقا، شىعارماشىلىق ورتانىڭ شىرىل ءۇنى ەستىلمەدى.

ءبىر قىزىعى ونوماستيكا تۋرالى زاڭدا «جەكە ادامنىڭ ەسىمىمەن اتالعان، ول بەرىلگەن (وزگەرتىلگەن) كۇننەن باستاپ كەمىندە ون جىل وتكەن سوڭ بەرىلگەن ەسىمدى قايتا اتاۋ، ونى وزگەرتۋ» دەپ كورسەتىلگەن. ال، ابدىكارىم وڭالباەۆ اتىنداعى كوشە بۇرىننان اتالىپ كەلە جاتقانىمەن، قۇجات جونىندە 2011 جىلى 2 ماۋسىمى كۇنى بەكىتىلگەن دەيدى اۋىل اكىمى. دەمەك، كوشەگە ەسىمىنىڭ بەرىلگەنىنە ون جىل تولعان جوق قوي. ولاي بولسا، زاڭبۇزۋشىلىققا جاتادى ما، جوق پا؟ ول جاعىن اۋداندىق زاڭدىلىقتى قاداعالاۋشىلار زەرتتەي جاتار.

سەن كەشە مەنىمەنەن ەلدە وسكەنسىڭ،

جانتاق، شەڭگەل، جىڭعىلدى جەردە وسكەنسىڭ.

الىسىپ شاڭداقتا دا اۋناپ بىرگە،

كۇرەستە ەرەگىسىپ سەلدەسكەنسىڭ، - دەپ جىرلاعان ءيىسى قازاقتىڭ ابدىكارىمدەي اقىنىمەن ماڭداي تەرىن سورعالاتىپ ءجۇرىپ اۋىل ىرگەسىن كوتەرگەن ەڭبەك ەرىن ەگەستىرۋدەن، سالىستىرۋدان اۋلاقپىز. الايدا، ابدىكارىمدەي ۇل سىردا ساناۋلى ەمەس پە؟ ول بايابان شولدەن شىعىپ «ادەبيەت مايدانى» جۋرنالىنا دەيىن بارىپ قىزمەت ەتكەن ەر ەدى. كەشەگى قازاقتىڭ جارىق جۇلدىزى عابيدەن مۇستافينمەن، سايگۇلىگىمىز سافۋان شايمەردەنوۆپەن جانە سول زامانداعى زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن يىق تەڭەستىرىپ ءجۇردى، تۋعان اۋىلىنىڭ دا تۋىن بيىك كوتەردى. شايىرلاردى ناسيحاتتادى، جىراۋلاردى جىرلادى. ادەبيەت پەن مادەنيەتىمىزدە وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىردى. ءيا، مۇنداي ۇل عاسىرىنا ءبىر تۋادى ەمەس پە؟

جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى، دانانىڭ حاتى ولمەيدى دەگەن قازاق «اي ورتاق، كۇن ورتاق، اقيقاتتى جىرلاعان اقىن ورتاق» دەمەپ پە ەدى؟ ەگەر سولاي بولماسا «اباي – الەمنىڭ ابايى» بولا ما، «تۇرماعامبەت تورتكۇل دۇنيە تۇرماعامبەتى» اتانا ما؟ اقىن ادامزاتتىڭ ورتاق تۇلعاسى بولماسا جەر ءجۇزى گەتەنىڭ ءسوزىن جاتتاپ، پۋشكيننىڭ تۋىندىسى عالام شارلاي ما، فەردوۋسيدىڭ جازباسى بار الەمدى باسا ما؟ ءبىز تۇرماق اقىننىڭ ورنىن قۇراندا دا كورسەتكەن. قۇراننىڭ «شۇعارا»، ياعني «اقىندار» دەپ اتالاتىن سۇرەسىندە: «اقىندارعا ازعىندار ەرەدى… بىراق يمان كەلتىرىپ، ىزگى ءىس ىستەگەندەر باسقا»، –دەدى. سىر شايىرلارى باسقاسىنان ەدى عوي. ال، ءا.وڭالباەۆ سول سۇلەيلەردىڭ سىنىعى بولاتىن.

سوندىقتان، اقىن مەن عالىمدى ءبىر اۋىلدىكى، ءبىر اۋداندىكى نە ءبىر ۇلتتىڭ ۇلى دەپ قاراماۋىمىز كەرەك. ولاي بولسا، ادامزاتتىڭ باعىنا تۋاتىن اقىننىڭ اتىن قانشا جەردە اتاساق تا، وعان ەل بولىپ عاشىق بولساق تا ارتىق ەمەس. ونى بەلگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆ «اكە ۇكىمى» اتتى تۋىندىسىندا بىلاي جەتكىزگەندى.

ماحامبەتتى ولتىرۋگە تاپسىرىس بەرگەن بايماعامبەت سۇلتاننىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ، التىن زەرلى ىشىك الىپ كەلگەن ۇلىنا:

اتتەڭ ءبىزدىڭ سور ماڭدايلى جايىقتا

ەرلەر از عوي بارا الاتىن بايىپقا.

تىم كەش ۇقتىم،

ماحامبەتتەي باتىرعا

بۇكىل قازاق عاشىق بولسا ايىپ پا؟!، - دەپ ازالانباپ پا ەدى؟ ءيا، قازاقتا «باتىر اقىن بولۋى مىندەتتى ەمەس، ال اقىن باتىر بولۋى كەرەك» دەگەن ءسوز بار. سول باتىرلىقتى سىردىڭ ابايى تۇرماعامبەت ىزتىلەۋوۆتىڭ بويىنان بايقاپ جۇرگەن جوق پا ەدىك؟ ەگەر وسى اقىنىمىزعا بۇگىن اراشا ءتۇسىپ، اتىن قورعاي الماساق، زاڭ تالابى بويىنشا ەرتەڭ وزگەگە قول سالماسىنا كىم كەپىل؟ ماسەلەن، تۇرماعامبەت اقىننىڭ اتىندا اۋىل بار، № 29 مەكتەپ بار جانە اۋىلى ورتاسىندا ساياباق تۇر. «ءبىر اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتىڭ شەگىندەگى ەلدى مەكەندەرگە، ەلدى مەكەندەردىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە ءبىر اتاۋدى ءبىر مارتە عانا بەرۋ» دەگەن زاڭىمىزعا سۇيەنىپ كوشە مەن ساياباق اتىن الىپ تاستاسا نە بولماق؟ سول سياقتى ا. توقماعامبەت اۋىلىندا دا اقىننىڭ اتىنا كوشە مەن اۋىل بەرىلگەن. مادەنيەت اۋىلىندا ءى. قابىلوۆتىڭ ەسىمىمەن كوشە دە، مەكتەپ تە اتالادى.
ال، وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسى، ونوماستيكا جانە كورنەكى اقپاراتتى باقىلاۋ ءبولىمى باسشىسى التىنگۇل ابجاليەۆا ءبىر اۋىلدا ءبىر تۇلعاعا بەرىلگەن ەكى اتاۋلارمەن الداعى ۋاقىتتا جۇمىس جاسايمىز دەپ وتىر.

ەلىمىزدىڭ زاڭى ورىندالۋعا مىندەتتى، الايدا تۇلعالاردىڭ ءوزىن ەل ايتقانداي ساناتقا ءبولۋ كەرەك شىعار. ويلانۋى كەرەك، جوعارىداعىلار تالقىلاۋى شارت. بۇل، ۇلت ءۇشىن، ۇرپاق ءۇشىن. بولماسا:

قىزىقپايمىن ەربەڭگە،

مانساپ قۋعان جان ەمەن.

جالىنداعان كەۋدەمە،

جان ازىعى بار ولەڭ، - دەپ اقىن ابدىكارىم جىرلاعانداي اقىنداردىڭ وزدەرى ءتىرىلىپ كەلسە دە «ەربەڭگە» قىزىقپاس، بىراق ءبىزدىڭ مادەني دەڭگەيىمىز، ادامي پارىزىمىزعا سىن بۇل. قاي بەتىمىزبەن اقتالار ەدىك؟ ابدىكارىمنەن باستالعان بۇل تۇزەتۋ تۇرماعامبەت، اسقارلارمەن جالعاسىپ كەتە بەرۋى مۇمكىن. ويتكەنى، زاڭ ورىندالۋىمەن عانا قۇندى.

ساكەن الداشباەۆ

Abai.kz