مىرزان كەنجەباي. ءبىز كۇتكەن باقىت باسقا ەدى
بىلمەگەسىن باقىت دەگەن نە ەكەنىن
“كوڭىل قالدى جاقىننان دا، جاتتان دا،
كوڭىل قالدى كارىدەن دە، جاستان دا.
ءبىر تۇكىرىپ، كەتەيىكشى دۇنيەدەن”، –
دەپ جۇرەگىم اتتان سالىپ جاتقاندا،
سەنى بەردى جارىلقاۋشىم – ءبىر اللا،
(تۇتقىن ەدىم تاستاي قالىڭ تۇمانعا)
اللا بەردى
ءناجىم دەگەن اتىڭ دا،
جازۋلى تۇر قاسيەتتى قۇراندا.
ايتپاسام دا ەشكىمدە ەسەم كەتتى دەپ،
تاعدىر مەنى تاستاعان عوي تەپكىلەپ،
ءسال اۋىرساڭ، زارە-قۇتىم قالمايدى،
جارىعىمدى امان قىلشى دەپ تىلەپ.
جارىعىم-اۋ، جارىعىم-اۋ، جارىعىم!
بۇل اكەڭە ءبارى قايعى،ءبارى مۇڭ.
ىشكىزىپ اپ، تاعى وتىرام تۇنەرىپ،
زالالى مەن ءزارىن ويلاپ ءدارىنىڭ.
قايدان عانا كورسەتىپ ەم، شيەنىڭ
جۇتىپ قويىپ جۇرمەسە ەكەن سۇيەگىن.
ورىندىقتان قۇلاپ كەتسە قايتەمىن،
الامىن دەپ دومبىرانىڭ تيەگىن؟
جۇرت ايتاتىن مەنى باتىل، البىرت دەپ،
يت ومىردەن قورقاق بولىپ قالدىم تەك.
اناڭا دا سەنبەي، ءوزىم تەكسەرەم
ايرانىڭدى جىلى، الدە سالقىن دەپ.
وينامادى بۇل بالا دەپ ەرتەلى،
قىزۋىڭدى ەكى-ءۇش ولشەپ ەڭ كەمى،
ۇيىقتاتقان سوڭ اناڭا دا بايقاتپاي،
جابام اكەپ تاعى دا ءبىر كورپەنى.
مەيلى بۇل جۇرت سەنبەسە دە، سەنسە دە.
شوشىپ كەتەم ارقاڭ شىپ-شىپ تەرلەسە.
تۇنىمەنەن كىرپىك ىلمەي، ءتورت رەت
كويلەگىڭدى الماستىردىم مەن كەشە.
شاڭىراعىما سەن كەلگەسىن، جارىعىم،
بۇل ءومىردىڭ ءتاتتى ەكەنىن تانىدىم.
شەمىشكەنىڭ ارشىپ قويام ءار ءدانىن،
جۇتىپ قويىپ جۇرمەگەي دەپ قابىعىن.
شايىر قۇلجان، نۇرماعانبەت، نۇرتۋعان
اتاڭ ساحي بايلىق ەمەس، جىر قۋعان.
تەكتى ۇرپاقسىڭ،
سايكەس بولعاي سولارعا
اقىل-ويىڭ، پاراساتىڭ، ءتۇر-تۇلعاڭ.
بىلمەگەن سوڭ باقىت دەگەن نە ەكەنىن،
دەۋشى ەدىم-اۋ: “سونى ىزدەپ نە ەتەمىن؟!”.
سەن تۋعان كۇن سول باقىتتىڭ ءوزى كەپ،
ءبىزدىڭ ۇيدەن تاپتى تۇراق-مەكەنىن.
كوزى – ويلى، اجارى – اي، ءجۇزى – كۇن،
بىردە جۋاس، بىردە تەنتەك بۇزىعىم،
اللا سەنىڭ امان قىلسىن جانىڭدى،
سوندا مەنىڭ تاۋسىلمايدى قىزىعىم.
ديۋانانىڭ «ءفالسافاسى»
ءاي، فاقىرلار! ءاي، پەندەلەر، جاراندار!
ءاي، باي-مىرزا! جومارتتار مەن ساراڭدار»
تالقى شايدى تالماپ جۇتقان جارلىلار!
ءبىرىڭ قالماي، كانە، ماعان قاراڭدار!
ءبىرىڭ جىلاپ «اقشا جەتپەي جاتىر» - دەپ،
ءبىرىڭ كۇيىپ «پاتشا كەتپەي وتىر» - دەپ،
اقىماق جۇرت! ءبارىڭنىڭ دە باسىڭدا
قاراپ تۇرسام، ميدان گورى قوقىم كوپ!
قارا ماعان! كيىم دە جوق، ءۇي دە جوق،
كوڭىلىم، ءناپسىم وسى جاداۋ كۇيگە توق
قوبىزىمنىڭ ءبىر قىلىنا تاتىماس
سەندەر جيعان مال-مۇكاممال، دۇنيە بوق!
بىلە تۇرا سۇم جالعاننىڭ سايقالىن
نەگە كەرەك شالابىڭدى شايقاۋىڭ؟!
الداپ، جالداپ، جىلداپ جيعان-تەرگەنىڭ
بوق ەكەنىن قيىن بولدى-اۋ بايقاۋىڭ.
جانىڭدى جەپ، جىگەرىڭدى جەبەلەپ،
مالىڭ ولسە ماڭدايىڭدى توبەلەپ
«ەڭبەك-راحات» دەپ الدايسىڭ بالاڭدى
ەڭسەڭدى ەزەر ەڭبەك، مەحنات نە كەرەك؟
ەڭبەك ەمەس، اقشا جيناۋ – ەڭ تۇپكى وي،
بۇل الدامشى ايلاڭدى دا بىلدىك قوي،
ديۋانانى دىم بىلمەس دەپ ويلاما–
بىلە بىلسەڭ، ەڭبەك دەگەن قۇلدىق قوي!
كەپ قالعانداي ءبىر الاپات داۋىل شىن
بايمىن دەپ ءبارىن ساتقان قاۋىمسىڭ
كورگەنسىزدى كوسەم قىلعان قاسقالار،
الدىڭدا ءالى ەڭ قيىن، ەڭ اۋىر سىن!
كۇناڭدى دە «تىرشىلىكتىڭ قامى» - دەپ،
ادىلەتتى ىزدەيسىڭدەر تاعى كەپ.
سوندىقتاندا ەشقاشاندا بۇل ەلدە
گۇلدەمەيدى ادىلەتتىڭ باعى تەك!
الدىڭدا تۇر بۇلدىر قوعام، بۇلدىر ەل،
بىراق سونى كىم تۇسىنەر، كىم بىلەر؟
ويىن قويىپ، ويعا العانىن ىستەپ ءجۇر
كىلەڭ قويان، كىلەڭ تازى، تۇلكىلەر!
بىلمەيسىڭدەر كىمدە نامىس-ار بارىن،
ال مەن جەتى جۇرتتى جاياۋ شارلادىم!
شارلادىم دا ويعا قالدىم «جەتەر" دەپ
اۋرەتىمدى جاۋىپ تۇرسا دامبالىم!»
وزىمە اقىل ايتۋ
تۇلابويىڭ قىرىق جاماۋ، ءجۇز كەتىك
قاڭعى قيال نوقتاسى جوق قۇر اتتاي،
ءوتتى ءومىر،
بەيمالىمنەن ءىز كەسىپ،
ساحارادان سۋ تاباتىن مۇراپتاي.
ءومىردى ءالى سۇيەسىڭ-اۋ، جارقىنىم،
جۇرەگىڭە تىرناپ جازعان جازۋىن،
دوڭگەلەنىپ باتقان سايىن ءار كۇنىڭ.
اجال قۇرداس اقسيتادى ازۋىن
سالداۋىرى سۋعا كەتكەن كەمەشە
تاپپاساڭ دا ايدىننىڭ ءبىر تۇراعىن
يت-ومىرگە قۇرىپ سونشا ەمەشەڭ،
نەگە عاشىق بولدىڭ مىرزان شىراعىم؟
مىنا جۇرتىڭ ازعىنىن دا اسىل دەپ،
ايىرماسا اعىمەنەن قاراسىن،
جەر بەتىندە نە دوسىڭ، نە قاسىڭ جوق
ەندى كىممەن تابام دەيسىڭ، جاراسىم
بار ءمىنىمنىڭ تابامىن دەۋ كۇندە ەمىن
قاتە ەكەن عوي، (كەشتەۋ بولدى-اۋ بىلگەنىم!)
ادامدارعا ورتاق اقىماقتىقتى
ويلاپپىن اۋ، ءمىنىم عوي دەپ ءبىر مەنىڭ.
كەش تە بولسا ءوز قۇنىڭدى ءبىل ەندى،
قان قۇستىرعان كوپ قاتەڭدى ءتۇسىن دە،
ءجۇرمىن دەپ ءبىل قيسابى جوق كىلەڭ ءبىر
شۋىلداعان بايعۇستاردىڭ ىشىندە.
قوش ايتىستى الدەقاشان بالاڭ جىر،
(ساعان باۋىر باسقان مۇڭعا نە دەرسىڭ؟!)
بۇكىل پەندە ءسىڭىپ كەتكەن سوناۋ ءبىر،
كوك تۇنەككە سەن دە ءبىر كۇن كەتەرسىڭ.
ءبىر حالىق بار
بىلىگى جوق بىرەۋى تاققا مىنسە،
تايپالاسى تۇگەلدەي اتقا مىنگەن،
قاراشاسى قايىرشى كۇي كەشسە دە
ءبىر حالىق بار قاراماس باپقا مۇلدەم.
ەس قالار ما ەسىرسە وندايدا ادام –
ەڭ ەرجۇرەك شىعادى سول تايپادان.
سول تايپادان شىققان ەر امان بولسا،
ارقا، اقتاۋ، اتىراۋ، التاي دا امان.
سۋ سۇراسا ءسۇت بەرىپ سۇيگەن جاتتى
تالعامايدى بۇل حالىق كۇي مەن باپتى
ولەڭشىلەر جىر جازادى بايدى ماقتاپ،
جۇلدە قىلىپ العانشا قي مەن قاپتى.
ونبەس داۋدى داۋلاۋمەن قۇر جىرلاعان
وسىنى ويلاپ وتىرسا قۇرعىر بالاڭ،
«بيسميللاھنى» بىلمەيتىن بەيشاراسى
اعىلشىنشا، ورىسشا بىلدىرلاعان.
ارنا جولدان ايىرماي سوقپاقتارىن
ۇلتىم دەگەن ۇل-قىزدىڭ بوقتاپ ءبارىن،
ۇلەستىرەدى ۇرپاقتىڭ قازىناسىن
مىستان ەلمەن ماقتان قىپ دوستاسقانىن.
دەي بەرىڭدەر دەسەڭدەر: «وتتا، بالا!»
جاعىلعاسىن جار سالام اققا قارا،
ايقاي سالام «اقي-قا-ا-ات قايداسىڭ؟»-دەپ،
"قايداسىڭ", - دەپ ء"ادى-لە-ەت سوت-توراعا؟".
بIز كۇتكەن باقىت بۇل ەمەس
ازاتتىق تاڭى اتقاندا،
الدىمنان شىعىپ كىل ەگەس،
الاقان جايىپ اسپانعا،
ءبىز كۇتكەن باقىت بۇل ەمەس.
ەستى الىپ ەرگە قوندىرعان،
ەركىندىك دەگەن ءبىر ەلەس،
قولداعى باردى قور قىلعان،
ءبىز كۇتكەن باقىت بۇل ەمەس.
جىرلاپ ەدى ەركىن بولدىم دەپ،
قۇم قاۋىپ قالدى-اۋ كومەيىم،
جۇرقانى كيدىم تورعىن دەپ،
قاتەمدى كىمنەن كورەيىن؟!
جابا المان جانعا جالامدى،
(قاسقا دا ايتام، دوسقا ايتام)
ءاجۋالاپ اۋليە بابامدى،
باسىما شىقتى-اۋ كوپ شايتان.
جۇلىعى جىرتىق قۇلىنىم،
ەرتەڭىن ىزدەپ شەت ەلدەن،
سۇمىراي بولدى سۇلۋىم
كورپەسىن اركىم كوتەرگەن.
سويلەسەم اتا تىلىمەن،
ءسوزىمدى شونجار ۇقپايدى.
“كولاعا” تولعان كۇبىدەن
شۇباتتىڭ ءيىسى شىقپايدى.
ارۋانام قايىپ ايىردان،
مايىما تويىپ ماس ءبورى،
جايلاۋىما دوڭىز جايىلعان،
ءبىز كۇتكەن باقىت باسقا ەدى.
قارايمىن وڭعا، سولعا دا:
بۇل ما، – دەپ،– بۇكىل كەلەشەك.
ءبىز كۇتكەن باقىت، سوندا دا،
ءدال مىنا باقىت ەمەس ەد.
ازا
جالاۋىن جەلكىلدەتىپ مايدانداعان،
تالايدىڭ تارپاڭدىعىن تايراڭداعان.
وتكىزىپ ءبىر باسىڭنان قينالدىڭ-اۋ،
ازابى ارىلماعان قايران دالام!
«كۇن جوق، - دەپ، شاڭىراعىم شايقالماعان»،
ازامات اشۋ-ىزا ايتا الماعان،
تۇعىرلار تۇلپار بولىپ بايگى الىپ
باسىنان باق-بۇلبۇلى تايعان دالام.
تۇرعاندا جەر دە امان، اسپان دا امان،
جىلاسا جانارىندا جاس قالماعان،
لايلاپ ارىڭدى دا، بارىڭدى دا،
اركىم كەپ زورلاپ ءتوسىن اشقان دالام.
قۇيا الماي كولگە بۇلاق جۇگەندەلدى،
(ۇزدىك قوي ارالدان دا كۇدەردى ەندى)
تارىلىپ كەڭ ءورىسىڭ تۋلاقتاي بوپ،
تاعدىرى تۇلپارىڭنىڭ شىدەرلەندى.
توقتاتىپ بۇلبۇلىڭ دا توككەن ءۇنىن،
كۇڭگىرتتەۋ جىلتىراسا كوكتە كۇنىڭ،
ارقادا اق سەلەۋىڭ سولعاننان سوڭ
نە قىلام ەسەرلىكتىڭ ەكپە گۇلىن!
تاپ بولىپ كوپ ءبورىنىڭ تىرناعىنا،
زار بولىپ وتكەنىڭنىڭ جۇرناعىنا،
تەلمىرىپ، ءتىل بايلانىپ كوككە قاراپ،
ناليسىڭ نامىسى جوق ۇلدارىڭا.
بىرەۋگە «جەلى ازبانداي ازىناعان»،
جەر جەتپەس مەنىڭ سەندەي قازىناما
جارادان ءىرىپ تۇرعان مىنا ءتانىڭ،
بىلمەيمىن، ەندى قايتىپ جازىلا ما؟!
Abai.kz
