بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىقتاردىڭ قانشا بولىگى سپورتتى جانىنا سەرىك ەتكەن؟ وتكەن ۋاقىتپەن سالىستىرعاندا، سالاۋاتتى ءومىر سالتى بۇگىن نەلىكتەن كەنجە قالىپ وتىر؟ ونىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارى قانداي؟ اتىراۋلىق جاستاردى بۇقارالىق سپورتقا تارتۋعا نە كەدەرگى؟ وسى سەكىلدى ساۋالدارعا سالا ارداگەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى، ءۇشىنشى دان قارا بەلدىگىنىڭ يەسى – قابيبەك مۇحيتوۆتان جاۋاپ ىزدەپ كورگەنبىز.

– قابيبەك ءسادىرۇلى، اتاجۇرتقا ورالعان قانداستارىمىزدىڭ، ياعني، ورالمانداردىڭ سپورتتاعى ۇلەسى قانشا؟

– ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. بۇگىندە كوك بايراق بيىكتە جەلبىرەپ، جەڭىس تۋى تىگىلىپ جۇرسە، وندا ورالمان باۋىرلارىمىزدىڭ دا ۇلەسى بار ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ولاردىڭ دەنى – جاستار. ارقايسىسىنىڭ ەلىمىزگە دەگەن اسقان سۇيىسپەنشىلىگى مەن پاك ماحابباتى بىزدەن ارتىق تۇسپەسە، كەم ەمەس. سوعان سايكەس، جەڭىسكە دەگەن ىنتا-جىگەرلەرى زور. ەكىنشىدەن، وزدەرى قونىس اۋدارىپ كەلگەن ەلدە سپورتقا ابدەن بەيىمدەلىپ، دەنە تاربيەسىنە ەرتە جاستان توسەلگەن دايىن اتلەتتەر عوي. قالاي دەگەندە دە، كەۋدەنى كەرنەگەن قۇلشىنىس پەن ىنتا-ىقىلاس دەگەنىن جاساتپاي قويمايدى عوي. سونداي مىقتىلاردىڭ ءبىرى – وزدەرىڭىزگە جاقسى تانىس بوكسشى قانات يسلام. كاسىپقوي بوكستاعى ءوزىنىڭ بيىك بەدەلىن ول حالىقارالىق ارەنادا ابىرويمەن قورعاپ شىققان بولاتىن. ال، شىن مانىندە، ول دا اسپان استى ەلى – كورشى قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ ءبىرى.

– ياعني، اتىمىزدى الەمگە ايگىلەپ جۇرگەن ازامات جاندار ورالمانداردىڭ اراسىندا  از ەمەس دەيسىز عوي؟

– البەتتە سولاي. ماسەلەن، كەشەگى لوندون تورىندە وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا ەكى مارتە قاتارىنان كۇمىس القا تاعىنعان ادىلبەك نيازىمبەتوۆ تە وزبەكستان مەملەكەتىنەن، دالىرەك ايتسام، قاراقالپاقستاننان ورالعان قازاق. وسى جەردەن كەلگەن ەلدوس جاڭابەرگەنوۆ دەگەن سپورتشىمىز دا بوكستان الەم چەمپيونى اتانعان ەدى. كوردىڭىز بە، مۇنداي مىسالداردى ودان ءارى دە تىزە بەرۋگە بولادى. بۇدان نەنى ۇعىنامىز؟ دەمەك، سپورتقا بەيىم قانداستارىمىز الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندە جۇرمەسىن، بويعا بىتكەن قابىلەتتى شىڭداپ، دامىتۋعا تولىق مۇمكىندىك بار. ءوز كەزەگىندە ءبىزدىڭ دە مەملەكەتىمىز ولارعا قولدان كەلەر كومەكتى اياماۋى كەرەك. ويتكەنى، سول جاسالعان قاقمورلىقتى ولار ەسەلەپ قايتاراتىندىعىنا كۇمان جوق. ءوزىم دە ءبىر اتىراۋدا ءجۇز شاقتى ورالمان باۋىرلارمەن بايلانىسىپ وتىرامىن. سپورتقا تارتىپ، جىگەرلەرىن جانۋعا تىرىسامىن.

– سوندا، ولاردىڭ ءوز سپورتشىلارىمىزدان ايىرماشىلىعى نەدە؟

– ارينە، الدىڭعى تولقىن اعالار جاعى قاشاننان بەرى كەيىنگى ۇرپاقتى ۇلتجاندىلىق پەن رۋحانياتقا، ىزگىلىك پەن ىزەتتىلىككە تاربيەلەپ كەلەدى. ايتسە دە، بۇگىنگى جاڭارعان قوعامدا بۇرىنعى قۇندىلىقتارىمىز ەسكىلىك تارتىپ، ۇمىتىلىپ بارادى. اتا-بابامىز امانات ەتكەن قانشاما سالت-ءداستۇرىمىز مۇراعات سورەلەرىندە سارعايىپ بارا جاتىر دەسەڭىزشى؟! سونىڭ ءبىرى – ۇلتتىق ويىندار. ال، بۇعان كىم كىنالى؟ ونى وزىمىزدەن ىزدەگەن ابزال بولار. سەبەبى، «جاھاندانىپ جاتىرمىز» دەپ اشتا جەگەن قۇيقانى توقتىقتا ۇمىتۋ دۇرىس ەمەس. ەندى قايتپەك كەرەك؟ «ەشتەن كەش جاقسى» دەمەكشى، ءالى دە كەشەگى قۇندىلىقتارىمىزدى قايتارۋعا ۋاقىت بار، مۇمكىندىك تە جەتەر. وسى ىسكە ورالمان اعايىندى دا جۇمىلدىرعان ءجون سياقتى. ولاي دەيتىنىم، قولدا بار التىننىڭ قادىرى قاشاتىنى بار. تۋعان جەرىندە تايراڭداپ جۇرگەن سوڭ، مەنمەندىك، مەنسىنبەۋشىلىككە بوي الدىراتىنداردى قايدا قوياسىز؟ ال، ورالماندار جىراقتا ءجۇرىپ ەلىن ساعىنادى، وتانعا ورالۋ ءۇشىن بارىنە دايار.

– تۋرا اقىن جىرلاعانداي، «جان ەمەس ماعان كەرەگى، كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» دەسەڭىزشى!

– ءيا، مۇنى تاعى ءبىر مىسالدان كورۋگە بولادى. ولارمەن ەتەنە تانىس بولعان سوڭ، ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ جۇرەتىندەرىنە كۋا بوپ جۇرەمىن. ءوزىڭىز دە شەتەلدە كوكپار تارتىپ، تەڭگە ءىلىپ جۇرگەن قازاقتار تۋرالى ەستىگەن بولارسىز؟ ولار ۇلتتىق ونەرگە سۋسىنداپ وسكەن جاندار. سولاردى ەلگە تارتىپ، باۋىرعا باسا بىلسەك، ءتول سپورتىمىزدى تىعىرىقتان شىعارۋعا بولادى ەمەس پە؟ جاقىندا عانا ءوزىڭىزدىڭ «ۇلتتىق سپورتتى قايتسەك دامىتامىز؟..» دەگەن ماقالاڭىز «اتىراۋ» گازەتىندە جارىق كوردى. وندا سالا ماماندارى ۇلتتىق سپورتتىڭ كەنجە قالۋىنا قاتىستى ءوز پىكىرلەرىن اشىق بىلدىرگەن. اسىرەسە، جەرگىلىكتى جەرلەردە ساياتشىلىقتىڭ دامىماي وتىرعانى ورىندى ايتىلعان. ەندەشە، مەنىڭ دە ۇسىنىسىم ءبىر كادەگە جارار دەگەن ويدامىن.

– قۇدايعا شۇكىر، وبلىستا ءتۇرلى سپورت كەشەندەرى جەتەرلىك. جىل ساناپ ولاردىڭ قاتارى تولىعىپ، ساپاسى جاقسارىپ كەلەدى. الايدا، جاتتىعىسى كەلەتىن جاستار وعان ەمىن-ەركىن كىرە المايدى ەكەن. بۇل تۇرعىدا نە دەر ەدىڭىز؟

– بالكىم، بۇل ءسوزىڭىز دە راس شىعار. بىراق، ءسىز ايتىپ وتىرعان «كىرە الماي جۇرگەندەردىڭ» قاراسى قانشا؟ ءبىلىپ كوردىڭىز بە؟ كوپ پە، از با؟ سونشالىقتى كوپ دەپ ايتا الماس ەدىم. وسى سالادا ءبىرازدان بەرى جۇرگەن سوڭ، سپورت الەمىندە كىمنىڭ نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنى ماعان بەس ساۋساقتاي بەلگىلى. كەلىسەمىن، كەيبىر ورىندارعا كىرۋگە رۇقسات جوق. ويتكەنى، جەكە مەنشىك يەلەرى بار. وعان كىرىپ، جاتتىعۋ جاساۋ ءۇشىن اقىسىن تولەۋ قاجەت. بۇلارعا كوبىنەسە فيتنەس ورتالىقتارى ءتان. ال، قالىڭ بۇقارانىڭ قامى ءۇشىن بوي كوتەرگەن سپورت سارايلارىنا كىرۋگە كەدەرگى بار دەگەندى ەستىمەپپىن. ماسەلە وندا ەمەس. ياعني، ءوزىڭىز ايتقان جاستاردىڭ وزدەرى سپورت سارايلارىنا بارعىسى كەلە مە ەكەن؟ سوڭعى ون جىلدا ولار وندا كىرمەك تۇگىلى، ماڭىنا دا جولاماي بارادى.

– ەندەشە، تىعىرىقتان شىعار جول قايسى؟

– ونى قوعام بولىپ ىزدەمەسەك، بولمايدى. وسى ورايدا، ەسىمە ءبىر وقيعا ورالىپ وتىر. سوناۋ توقسانىنشى جىلدارى «گەولوگ» دەپ اتالاتىن سپورت زالى بولاتۇعىن. سول جەردە كەمىندە جەتپىس اداممەن بىرگە جاتتىعۋ جاساپ جۇرگەنىم بار-دى. ال، قازىر كەرىسىنشە، زاماناۋي سپورت عيماراتتارى بولعانىمەن، ولارعا باراتىن ادام جوق. اقيقاتى وسى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، بىراق بۇگىندە سپورتتان باق تايىپ بارادى. بولماسا، دەنە تاربيەسىنىڭ بەرەكەسى قاشتى ما، بىلمەيمىن. ەلىمىزدەگى فۋتبولعا قاتىستى ورىن الىپ جاتقان پروبلەمالار دا ءبىر توبە. الەمدەگى ءنومىرى ءبىرىنشى ويىنعا قازىر قۇمارلىق باسەڭدەدى. بىراق ونى قىزۋ قولداۋ مەن شەكتەن تىس قارجىلاندىرۋ ارتپاسا، ازايعان ەمەس.

– ءسوزىڭىز اۋىزىڭىزدا، سپورت سۇيەر قوعام قالىپتاستىرۋ  ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ مۇمكىن، ونى ناسيحاتتاۋ جاعى كەنجە قالىپ وتىرعان بولار؟ 

– قالاي دەسەك تە، بۇل ويلاندىرىپ، تولعاندىرىپ وتىرعان جايت. الدىمەن، ماسەلەنىڭ مانىسىنە قانىعىپ، سوسىن شەشۋ جولدارىن ىزدەستىرگەن ءجون. ايتالىق، كۇندەلىكتى ءومىردىڭ اجىراماس بولشەگىنە اينالعان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىرى – عالامتور جەلىسىن الىپ كورەيىك. وعان جۇكتەلگەن بەينەروليكتەر سانىندا شەك جوق. ىشىندە كەرەگى دە، كەرەك ەمەسى دە بار. اسىرەسە، جاستاردىڭ ورتاسىندا ورىن العان تەكە-تىرەستەر مەن توبەلەسۋدىڭ نەبىر «عاجاپ ۇلگىلەرى» بار.

– دۇرىس ايتاسىز، سوڭعى كەزدەرى كوشە بويىنداعى كيكىلجىڭگە قاراكوز قىزدارىمىز دا ءۇيىر بولىپ ءجۇر...

– ال، ونى ۇيدە وتىرىپ-اق تاماشالاپ جاتقان سىرت كوز ميىعىنان كۇلىپ ءماز-مەيرام بولۋدا. ونى ۇيالى تەلەفونىڭىزداعى «يۋتيۋب» قوسىمشاسىنان ءسىز دە كورىپ ءجۇرسىز. ءبىر قىزىعى، قولىن سەرمەپ، اياعىن كوتەرۋگە ءۇيىر جانداردىڭ ونىسىن كاسىبي دەڭگەيدە ۇيرەنۋگە قىزىقپاعانى قالاي؟ ياعني، سونداي جەكپە-جەك ونەرىنىڭ سان ءتۇرى سپورتتا دا جەتىپ ارتىلادى. ولاي بولسا، سوعان سپورت زالىنا كەلىپ ماشىقتانۋعا بولادى عوي. الدە بۇعان ءبىزدىڭ باپكەرلەرىمىز قاۋقارسىز با؟ جوق، كىناراتتى ولاردان ىزدەگەنىمىز دۇرىس بولماس. سەبەبى، كۇندەلىكتى قاعازباستىلىقتان باستارىن كوتەرە الماي ءجۇر. سول ءۇشىن الاتىن جالاقىلارى دا ماردىمسىز. سول سەبەپتەن سوڭعى جىلدارى باسقا سالاعا بەت بۇرعاندارى قانشاما؟  سونىمەن، كىمگە ءمىن تاعامىز؟ جاۋاپ جوق.

– سوندا، باپكەرلەردىڭ جالاقىسى كوبەيسە، بارلىق ماسەلە شەشىلە كەتە مە؟

– قالاي دەسەم ەكەن، تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. ايتايىق، مەن تاەكۆوندوشى رەتىندە ءبىر مەكتەپتىڭ باسشىسىنا بارىپ، وقۋشىلارعا جاتتىعۋ ۇيىمداستىرعىم كەلەتىنىن ايتايىن. ول مەنى قۇرعاق سوزبەن شىعارىپ سالىپ، كەلەسى جولى بۇل اڭگىمەنى قوزعاماۋدى وتىنەدى. نەگە؟ سەبەبى، ول شامادان ارتىق ءارى جەكە وزىنە ءتيىمسىز مىندەتتى موينىنا العىسى كەلمەيدى. كىم قازىر ءوز ۋاقىتى مەن قاراجاتىن قۇربان ەتكىسى كەلەدى دەيسىز؟ ەگەر سول مەكتەپتە جاتتىقتىرۋشى بولىپ قىزمەت ەتسەم، ماعان جالاقى تولەنۋى قاجەت بولادى. ونىڭ ۇستىنە، جاڭا سپورت قۇرالدارى الىنۋى ءتيىس. مۇنىسى قىپ-قىزىل شىعىن. بۇل  ءۇشىن مەكتەپكە سوقىر تيىن دا تولەنبەيدى. قىسقاسى، قوسىمشا سپورت سەكتسياسىن اشۋ ەشكىمگە ءتيىمسىز. ال، ەگەر مەكتەپكە قارجىلاي قولداۋ كورسەتىلىپ، سپورت ۇيىرمەسى اشىلسا، وقۋشىلار مىندەتتى تۇردە قاتىسار ەدى. ويتكەنى، الىسقا قىر اسپاي، ءوز ءبىلىم ۇيالارىندا جاتتىعادى. وسىلايشا، بوس ۋاقىتىندا ءبىر بۇرىشقا قامالعان بالا ۇيالى تەلەفون مەن پلانشەتتەن ەرمەك ىزدەيدى. الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرىپ، ۋاقىت وزدىرادى، ماعىناسىز ويىندار ويناپ، مي توزدىرادى.

– سايىپ كەلگەندە، جاستاردى سپورتقا قالاي شاقىرامىز؟

– بۇل رەتتە، تاياقتىڭ ەكىنشى ۇشى اتان-اناعا كەلىپ تيەدى. بالانىڭ قالاعان ىسپەن اينالىسۋىنا ەڭ الدىمەن سولار مۇددەلى ەمەس پە؟ ەگەر بالا و باستان سپورتقا ءۇيىر بولسا، نەگە جاعدايىن جاساماسقا، قوسىمشا جاتتىعۋلارعا جازباسقا؟ وكىنىشكە وراي، بۇگىنگى اكە-شەشە ۇل-قىزدارىنىڭ سپورتشى ەمەس، باس-باسىنا تاقتا وتىرىپ شىرەنگەن قارنى جۋان بي بولعانىن قالايدى. وندا، تەك ءبىلىم مەن عىلىمعا قۇشتار شاكىرتتەردى عانا تاربيەلەيىك. سپورتتى جونىنە قويا سالايىق. جىراقتان جيناپ العان جات جۇرتقا توردەن ورىن بەرىپ، چەمپيون بولايىق. تىزگىننەن قاعىلعان قازاق بالاسى سولاردىڭ جەڭىسىنە قولىن، ونىمەن قوسا سانىن دا سوقسىن. اقساقالدارىمىز الاقان جايىپ، باتا بەرسىن. بۇل بىزگە كەرەك پە؟

– فۋتبولعا ورالساق، جاسىل الاڭداعى ون ءبىر ويىنشىنىڭ ءبىرى قازاق بولسا، سوعان ەسىمىز شىعىپ قۋانامىز. بۇل قالاي بولعانى؟

– راس، قاي سالانىڭ دا ءبىر جاندى جەرى، ياعني، نازىك تۇسى بولادى. مىنە، سول تۇسقا كەلگەندە، باتىرا ايتتىڭىز. «ءبارى دە جاقسى بولادى» دەپ العا ۇمتىلعان جاقسى عوي، ارينە. بىراق ءبىر مەزگىل اقيقاتتىڭ دا استارىنا ءۇڭىلىپ كورگەن ارتىق ەتپەيدى. قۇدايعا شۇكىر، وزگە ايماقتارمەن سالىستىرعاندا، اتىراۋ – تاريح پەن تاعىلىمعا باي ولكە. ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعىنان دا وسال ەمەس. قايبىر باستاماعا دا قولداۋ بىلدىرۋگە قارجى جەتەدى. تەك سونى ءتيىمدى جۇمساپ وتىرمىز با؟ بايلىق بەلدەن كەلسە دە، دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرىپ جاتقان چەمپيوندار كورىنبەيدى.

ماقۇل، جەڭىسكە جەتكەن سپورتشى ءوز ەلىندە قانداي قۇرمەتكە دە لايىق دەلىك. سونى ەسكەرىپ، استىنا تەمىر تۇلپار مىنگىزىپ، قولىنا پاتەر كىلتىن قىستىرامىز. كەشەگى وليمپيادا جەڭىمپازدارىنىڭ ەڭبەگى 250 مىڭ اقش دوللارىنا باعالاندى. ال، ەگەر وسىنداي قىمبات سىيدىڭ ءبارىن جيىپپ، بۇقارالىق سپورتتى دامىتاتىنداي ءبىر يگى ءىس جاساۋعا بولماس پا ەدى؟ وسىنى دا ۇمىتپاعان دۇرىس سياقتى.

– جالپى، سپورت پەن دەنە تاربيەسىندە «ناسيحات» دەگەن ۇلى ۇعىم بار. بالكىم، سول جەتپەي جاتقان بولۋ كەرەك. قالاي ويلايسىز؟

– جەرگىلىكتى جەڭىمپازدار ەسىمىن جاستار تۇرماق، كەيدە جاتتىقتىرۋشى باپكەرلەردىڭ وزدەرى دە بىلمەي جاتادى. الدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىنىڭ نازارىنا ىلىكپەي ءجۇر مە؟ ەكىنشىدەن، ەل نامىسىن قورعاۋعا ءبىز كىمدەردى لايىق كورەمىز؟ بۇل ماسەلەگە سوڭعى ۋاقىتتا كوڭىل بولىنبەي كەتتى. جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعادى. بۇل مىڭ ادامنىڭ ىشىنەن تەك بىرەۋى عانا تۇلپار بولادى دەگەن ءسوز. قاي سپورت ءتۇرىن الىپ قاراساڭىز دا، اتىراۋلىق جاتتىعۋشىلار سانى جۇزگە جەتپەيدى. بۇل جاعدايدا جۇيرىك شىقپايدى. ياعني، سپورتشىلار قاتارى سەيىلگەن سايىن، ەل نەمەسە الەم چەمپيونىن شىعارۋ مۇمكىندىگى دە ازايادى. ماسەلەن، ميلليوننان استام تۇرعىنى بار الماتى قالاسىنان چەمپيون شىعۋ مۇمكىندىگى وتە زور. جۇلدەگەرلەردىڭ كوبىسى وڭتۇستىك وڭىرلەردەن شىعىپ جاتقانى دا سوندىقتان.

ۇشىنشىدەن، سپورتقا قۇشتار وقۋشىعا دەگەن ۇستاز بەن قوعامنىڭ قاتىناسى ەرەكشە بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. كەز كەلگەن ادام سپورتشى بولا بەرمەيدى. ايتالىق، ءبىر بالا تەحنيكالىق، ال، ەكىنشىسى گۋمانيتارلىق باعىتتا العىر كەلەدى. ولار سول باعىتتا عانا قابىلەتتەرىن شىڭداپ، ەرتەڭ ەل مەرەيىن ءوسىرۋى مۇمكىن. سپورتتىق سايىستارعا قاتىسىپ جۇرگەن بالالار دا سونداي قۇرمەتكە لايىق. ەندەشە، بالاسىنىڭ سپورتقا قىزىعۋشىلىعىن بايقاعان اتا-انا سول بويدا قولداۋ تانىتۋى قاجەت. مىسالى، مەن وقىپ جۇرگەنىمدە، ۇستازدارىم ەمتيحان كەزىندە تالاي جەڭىلدىكتەر جاسايتىن. قالعاندارىن دا مەننەن ۇلگى الۋعا شاقىراتىن.

– نەگە؟

– ويتكەنى، سپورتتىق سايىستارعا قاتىسىپ ءجۇردىم عوي. سونىڭ ارقاسىندا، ايرىقشا ىقىلاس، رۋحاني جىلۋدى سەزەتىنمىن. ونىڭ ءوزى جەڭىسكە دەگەن جىگەرىمدى جاني تۇسەتىن. ول كەزدەردە «وت ماسسى – ك ماستەرستۆۋ!»، ياعني، «بۇقارالىقتان – شەبەرلىككە!» دەگەن ۇران بولدى. قايسىبىر مەكەمەدە بولماسىن، كوپشىلىكتى ڭقاتىسۋىمەن ىلعي ءبىر سپورتتىق شارا ۇيىمداستىرىلىپ وتىراتىن. قازىر سونىڭ ءبىرى دە جوق. سپورت زالىندا كوزگە كورىنەر-كورىنبەس بولىپ ءبىر قۇرمەت تاقتاسى ءىلۋلى تۇر. بارى سول. جۇمىرتقادان ءجۇن قىرىققان مۇشكىل حالدەمىز. ايتەۋىر، دۇنيە مەن دوللاردىڭ سوڭىنا جەتە الماي جۇرگەن بىرەۋ...

– اسەرلى اڭگىمەڭىزگە العىس بىلدىرە وتىرىپ، ءار باستاعان ىسىڭىزگە ساتتىلىك سەرىك بولعاي دەمەكپىز!

اڭگىمەلەسكەن: ءمولدىر بالتابەكقىزى

Abai.kz