...قارىز تۋرالى ءسوز قوزعاعاندى ءجون كوردىك. ويتكەنى قىرۋار قارىزعا بەلشەسىنەن باتقان قازاق ۇكىمەتى وتكەن جىلى قىرعىزستاندى جارىلقاپ، 100 ميلليون دوللار كولەمىندە گۋمانيتارلىق كومەك بەرۋ تۋرالى شەشىمگە كەلگەن.

قىرعىزدىڭ ءتورتىنشى پرەزيدەنتى الماسبەك اتامباەۆتىڭ پرەزيدەنت نازارباەۆ ءام ونىڭ ۇكىمەتى جۇرگىزىپ وتىرعان ەكونوميكالىق ساياسات جايلى سىن سوزدەرىنەن كەيىن ەكى ەلدىڭ شەكاراسىندا شەكتەۋ پايدا بولدى. جۇزدەگەن كولىك كەپتەلىپ جاتتى. قاراشا حالىق شەكاراداعى شارباقتا "شىجعىرىلىپ" تۇردى. تاۋار-بلوكاداسى قىرعىز ساۋداگەرلەرىن ابىگەرگە سالدى.

سودان، قىزدى-قىزدىمەن اسىرا سىلتەپ جىبەرگەن اتامباەۆ اقىرىندا تىلىنەن سۇرىنگەنىن مويىندادى. دەگەنمەن، داۋ ازىرگە باسىلماي تۇر. قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەسى مەن پرەزيدەنت اپپاراتى قازاقتار بەرەتىن 100 ميلليون دوللاردان باس تارتتى.بۇعان ولار ابدەن قۇقىلى.

ءوز حالقىن جەتىستىرىپ السىن!

"ولاردىڭ سول 100 ميلليون دوللاردى قالاي بەرەتىنىن بىلەمىز عوي. مەن: "بەرەتىن بولساڭىزدار بەرسەڭىزدەرشى" دەگەندى بىرنەشە رەت ايتتىم. ءتىپتى، سول اقشا بىزگە كەرەك تە ەمەس. الدىمەن ءوز حالقىن جەتىستىرىپ  السىن!".

بۇل - اتامباەۆتىڭ ارقىراپ تۇرعاندا ايتقان ءسوزى. "قازاق بيلىگى ءوز حالقىن جەتىستىرىپ السىن!"

سىرتقى قارىزىمىز 163,8 ميلليارد دوللار

ەندى فاكت. 2017 جىلدىڭ ساۋىرىندەگى دەرەككە كوز جۇگىرتسەك، قازاقستاننىڭ وزگە مەملەكەتتەرگە قارىزى - 163,8 ميلليارد دوللاردى قۇراپتى.  بۇل - جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ء(جىو) 26,1 پايىزىنا تەڭ. سوندا ءاربىر قازاقستاندىق سىرتقا 9 مىڭ دوللاردان ارتىق قارىز بولىپ شىعادى. بۇل كورسەتكىشپەن قازاقستان الەمنىڭ 201 ەلىنىڭ ىشىندە 35-ورىندا تۇر. سورلاعاندا، بۇل - باسقا ەمەس، مەملەكەتتىڭ مونەتارلى ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىرعان ۇلتتىق بانكتىڭ دەرەگى.

اۋەلى، كەز كەلگەن مەملەكەت ءبىر-بىرىنەن نەمەسە حالىقارالىق ۇيىمداردان قارىز الادى. الىپ تا جاتىر. جالپى قالىپتى جاعداي. ماسەلە قارىزدىڭ كولەمىندە ەمەس، قارىز الۋشى مەملەكەتتىڭ تولەم قابىلەتىندە. مىسالى، سىرتقى قارىزى كوپ ەلدەردىڭ تىزىمىندە دامىعان مەملەكەتتەر كوش باستاپ تۇر. ياعني، سىرتقى قارىز ەلدىڭ كەدەي، نە باي ەكەندىگىن كورسەتپەيدى. كورشى قىرعىز، وزبەكتىڭ بىزبەن سالىستىرعاندا سىرتقى قارىزى از، بىراق بۇل ولاردىڭ ەكونوميكاسى مىقتى ەكەندىگىن بىلدىرمەيدى، سايكەسىنشە، ءبىزدىڭ دە جاپونداردان سىرتقى قارىزىمىز از، دەسە دە ەكونوميكامىز ولاردان قۋاتتى ەمەس.

دەگەنمەن ءبىز كىمدەرگە قارىزبىز؟ دالىرەك ايتساق، قازاق ۇكىمەتى كىمدەرگە قارىز؟

نيدەرلاندىعا  – 47,3 ميلليارد دوللار. بۇل سوما جالپى قارىزدىڭ 30 پايىزى (شامامەن). ۇلىبريتانياعا  – 24,6 ميلليارد دوللار نەمەسە جالپى قارىزدىڭ 16 پايىزى (شامامەن). قىتايعا – 12,6 ميلليارد دوللار نەمەسە جالپى قارىزدىڭ 8 پايىزدان استامى. ال فرانتسياعا 11,7 ميلليارد دوللار قارىز ەكەنبىز.

كەيبىر دەرەكتەردە ەلىمىز باقانداي 114 ەلگە قارىز دەلىنەدى. ولاردىڭ ىشىندە ءتىپتى ۇساق-تۇيەك ارالدار دا بار كورىنەدى. ءيا، ءدال سولاي. ماسەلەنكي،  دجەرسي ارالىنا 34 ميلليون، سەيشەل ارالدارىنا 335 ميلليون، كايمان ارالدارىنا 447 ميلليون دوللار بەرەشەك-مىس.

مىنە، جاعداي سولاي. بۇل تاۋەلسىزدىكتىڭ 27 جىلىندا جەتكەن جەتىستىگىمىز. انىعىندا، ۇكىمەتتىڭ، بيلىكتىڭ جەتىستىگى.

ۇكىمەت دەمەكشى، مىنا ءبىر دەرەكتەرگە دە كوز جۇرىگتە كەتكەن ابزال. قازاق ۇكىمەتى جوعارىداعى قىرۋار قارجىنى قايدا جۇمساۋى مۇمكىن؟ الگى 163 ميللياردتى جەر جۇتىپ كەتپەگەن بولار؟

جەلمەن بىرگە جوق بولعان ميللياردتار

ول قاراجاتقا زاماناۋي زاۋىتتار اشىلعان ەكەن. تەك تۇراقتى تۇردە ءونىم شىعارا الماعان بۇل زاۋىتتار اينالاسى ەكى-ءۇش جىلدا جابىلىپ قالعان. سەنبەسەڭىز، قاراڭىز:

اشۋىن-اشىپ، بىراق ءتۇبى اياقسىز قالعان جوبالار:

1. «تۇلپار» ءاۆتوموبيلى زاۋىتى. اشىلۋى: 1997 جىل. جابىلۋى: 1998 جىل جۇمسالعان قارجى: 1ملن اقش دوللارى.

2. بالقاش مىرىش زاۋىتى. اشىلۋى: 2003جىل. جابىلۋى: 2009 جىل جۇمسالعان قارجى: 120 ملن اقش دوللارى.

3. «يۋتەكس» ماقتا وڭدەۋ كەشەنى. اشىلۋى: 2004 جىل. جابىلۋى: 2011 جىل جۇمسالعان قارجى: 19,3 ملن اقش دوللارى.

4. «قازسات» سپۋتنيگى. اشىلۋى: 2006 جىلى ۇشىردى. جابىلۋى: 2008 جىلى ىستەن شىقتى. جۇمسالعان قارجى: 65 ملن اقش دوللارى.

5. «بيوحيم» زاۋىتى. اشىلۋى: 2006 جىل جابىلۋى: 2012 جىل. جۇمسالعان قارجى: 88,6 ملن اقش دوللارى.

6. «تاسقالا» تسەمەنت زاۋىتى. اشىلۋى: 2007 جىل. جابىلۋى: 2010 جىل جۇمسالعان قارجى: 210 ملن اقش دوللارى.

7. «اقتاۋ-سيتي» قالاسى. اشىلۋى: 2007 جىل. جابىلۋى:2013 جىل جوسپارلاعان جوبا.

8. SiliciumKazakhstan كرەمني زاۋىتى. اشىلۋى: 2008 جىل. جابىلۋى: 2013 جىل. جۇمسالعان قارجى: 420 ملن اقش دوللارى.

9. «ازيا كەرەميك» كەراموگرانيت زاۋىتى. اشىلۋى: 2010 جىل. جابىلۋى: 2013 جىل. جۇمسالعان قارجى: 35 ملن اقش دوللارى.

10. اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان «فەرمەر» ۇشاق شىعاراتىن زاۋىت. اشىلۋى: 2011 جىل. جابىلۋى: 2012 جىل. جۇمسالعان قارجى: 1, 648 ميليارد تەڭگە. بىردە-ءبىر ۇشاق شىعارماعان.

جالپى جيىنتىقتا بۇل ون جوباعا بيۋدجەتتەن  2 ميليارد 606 ميلليون دوللار جۇمسالعان ەكەن. بىراق، ءوزىن-ءوزى اقتاماعان. اقىرىندا بانكروت بولعان. سونىمەن الگى 2 ميلليارد دوللاردىڭ سۇراۋى جوق، جوق بولدى.

راس-اۋ، جەرىنىڭ استى مەن ءۇستى كەنگە تولى ەلىمىزدىڭ ەتەك-جەڭى تۇزەلگەنشە، تۇتەرگە ءجۇن، كۇتەرگە كۇن قالمايتىن ۋاقىتتا تەرەزەنىڭ سىرتىندا تۇرعانداي، قۇددى.  ماسقارا بولعاندا، باتىستىق باسىلىمدار قازاقستاننىڭ قازىرگى الەۋمەتتىك دەڭگەيىن افريكانىڭ رۋانداسى سەكىلدى ەلدەرىمەن قاتار قويا باستادى. وكىمەت وپەلەمەك تۇگىلى، ءوتى جارىلىپ كەتسە دە، بۇل - فاكت. قارىزعا باتقان قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعداي سولاي بوپ تۇر.

ايتپاقشى، قىرعىزستان، ءبىز بەرەتىن 100 ميلليون دوللاردان باس تارتتى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz