ەكسپو اياقتالدى، ەسىموۆ ەندى قايدا بارادى؟ باق وكىلدەرى ارەدىك وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ قوياتىندى شىعاردى. احمەتجان سماعۇلۇلى 1950 جىلى 15 جەلتوقساندا الماتى وبلىسى، قاسكەلەڭ اۋدانىندا جارىق دۇنيە ەسىگىن اشقان جان. ونىڭ قازىرگى جاسى دەمەسەڭىز (67),  جاعىراپياسى تاعى ءبىر «شىڭدى» باعىندىرۋعا جاراپ-اق تۇر. جاعىراپياسى عانا ەمەس، جالپى ءومىربايانى ورلەۋ ۇستىندە كەلە جاتقانىن كورسەتەتىن بۇل ادام ەكسپو-مەن ەنتىگىن باسىپ، توقتاپ، توقىراپ قالاتىنعا ۇقسامايدى. ونىڭ ۇستىنە كەيىنگى بىرەر ايدىڭ اۋقىمىندا جارناماسى دا كۇشەيىپ كەتتى. ارينە، ەسىموۆ تۋرالى كۇپىنىپ جازىلعان جارناما ماقالالاردىڭ ارتىندا جانتورسىعى ەسەپتى كۋيانوۆ دەيتىن كۇشەنشەكتىڭ وتىرعانى انىق. ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ: جارناما تىم ولاق جاسالىپ جاتىر. ءيا، ەسىموۆتىڭ پيارىنان ءباسپاسوز سالاسىندا ەسكىرىپ قالعان ادامنىڭ قولتاڭباسىن كورۋ قيىن ەمەس. ايتسە دە، 1983 جىلى «لەنين» سوۆحوزىننىڭ ديرەكتورى بولعان ەسىموۆكە اسپان استىن تولتىرعان ءوزى جايىنداعى الگىندەي ماداق سوزدەر ۇنايتىن بولسا كەرەك، ۇندەمەيدى. ءجا، ارنايى مامانداندىرىلعان حالىقارالىق كورمەنىڭ شاش ەتەكتەن كەلگەن شارۋاسىن اياقتاعان سوڭ كىمنىڭ دە بولسا، جىلى لەپەس ەستۋگە قاقىسى بار شىعار. ءبىزدىڭ دە احمەتجان سماعۇلۇلىن ورىنسىز سىناپ-مىنەۋگە قۇلقىمىز جوق. كىشى ەرمەگياەۆتىڭ نەشە جىل وتىرىپ شاشىپ-توككەن دۇنيەسىن رەتتەپ، ىستەمەگەنىن ىستەپ، جونگە كەلتىرگەن ازاماتقا ەلباسى دا، ەل دە ريزا. بىزدە ەلدىڭ ىقىلاسىنان بۇرىن ەلباسىنىڭ ريزاشىلىعىنا بولەنگەن ادام ەندىگە قىزمەت بابىمەن ءوسۋى كەرەك. ەسىموۆ تە ءسويتۋى مۇمكىن. بۇل رەتتە تومەندەگىدەي بولجامدار بار.

1.ەسىموۆ – پرەمەر-مينيستر

كەشەگى سوۆەتتىك قازاقستاندا اتقارعان ازدى-كوپتى قىزمەت لاۋازىمدارىن بىلاي قويعاندا، احمەتجان ەسىموۆ تاۋەلسىز قازاقستاندا دا ءبىراز جەرگە بارىپتى. قاراڭىز: ول - 1992 جىلدان - الماتى وبلىستىق اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى. 1994 جىلدان - قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى. 1996 جىلى - قر مەملەكەتتىك حاتشىسى، قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى - مەملەكەتتىك قارجى سالىمدار كوميتەتىنىڭ توراعاسى. 1998 جىلى - قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى. قر بەنيليۋكس مەملەكەتتەرىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى. 2001 جىلى - قر اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى. 2002 جىلى - قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى - اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى. 2004 جىلى - قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى. 2006 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان - قر اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى. 2008 جىلدان 2015-كە دەيىن  الماتى قالاسىنىڭ اكىمى. ەندى نە قالدى؟ ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنتاعى قالدى. الايدا، نازارباەۆ بيلىكتەگى ءۇشىنشى بۋىننىڭ وكىلدەرىن عانا ۇكىمەت باسشىلىعى مەن قۇرامىنان كورگىسى كەلەتىنىن بايقاتىپ ءجۇر. ءوز قاتارى قالتىلداپ قاۋساي باستادى. ولاردىڭ جۇمىس ءستيلى دە، ويلاۋ مۇمكىندىگى دە ەسكى. زامانانىڭ جاڭا تالاپتارىنا جاۋاپ بەرە المايدى. ونى ايتاسىز،  بيلىككە 91 جىلى كەلگەن "Ninety one" توبىنىڭ كوبى قازىر توبان اياق. ءجۇرىس-تۇرىسى دا، كۇش-قۋاتى دا سارقىلدى، شاۋ تارتتى. قانشا جەردەن قايراتتى بولعانىمەن ەسىموۆ تە ەسكى گۆارديانىڭ مۇشەسى. ءبارىن بىلاي دەگەندە، 40 پەن 50-ءدىڭ اراسىنداعى قىلشىلداعان جىگىتتەردەن قۇرىلعان ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ حالىقارالىق جيىنىنا جەتپىستەگى ەسىموۆتى جىبەرىپ قويىپ، قاراپ وتىرۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىزداۋ عوي. جوق، مىرزالار، بولمايدى. ۋاقىت ءوتىپ كەتتى.

2.ەسىموۆ – ءماجىلىس توراعاسى

بۇل ەندى جوباعا ەپتەپ كەلەتىن بولجام. ويتكەنى سماعۇلدىڭ ۇلى ات ءىزىن سالماعان مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى سالا وسى ەكەن. سەرىك احمەتوۆتىڭ اباقتىدان شىعۋىمەن جانە ونىڭ ساياساتتاعى ءام ومىردەگى تۇراقتى وپپونەنتى نۇرلان نىعامتۋلليننىڭ اينالاسىندا بولىپ جاتقان اڭگىمەلەردىڭ قيسىنىنا سالساق، احاڭ سالىپ ۇرىپ ءماجىلىستىڭ تورىنەن ءبىر-اق شىعۋى مۇمكىن. ءماجىلىس توراعاسى – كونستيتۋتسيا بويىنشا ءۇشىنشى ادام. بىراق، بۇل جەردە دە ءبىر كاكىر بار. پرەزيدەنت، سەنات توراعاسى، ءماجىلىس توراعاسى، قازاقشا بەلدەن باسىپ ايتقاندا، ءبىر ايماقتان بولماۋى كەرەك. ەندەشە ازىرگە ەسىموۆكە سپيكەرلىكتىڭ اۋىلى الىس. كورىپ وتىرسىزدار، بۇل جوبا دا ىسكە اسپايتىن سياقتى.

3. ەسىموۆ – «سامۇرىق – قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ» توراعاسى

بۇل دا ىقتيمال بولجامداردىڭ ءبىرى. ەگەر ەسىموۆتىڭ ءبىر كەزدەرى مەملەكەتتىك قارجى سالىمدارى جونىندەگى كوميتەتتى باسقارعانىن ەسكەرسەك، «سامۇرىق-قازىنانىڭ» كىلتىن قولىنا الۋعا ىڭعايى كەلەتىنگە ۇقسايدى. تاعى ءبىر ءسوزدى، ياعني، ومىرزاق شوكەەۆتىڭ الماتى قالاسىنا اكىم بولىپ تاعايىندالۋى مۇمكىن دەيتىن ۇزىنقۇلاقتىڭ اڭگىمەسىن دەن قويساق، قوردىڭ باسشىلىعى احمەتجان اعاعا بۇيىرسا، بۇيىرىپ تا قالاتىن شىعار...

4. ەسىموۆ – قازاقستاندىق ەكسپو-نىڭ تۇراقتى توراعاسى

«ەكسپو-2017» تامامدالعانىمەن كورمەنىڭ جۇمىسى تولىعىمەن بىتكەن جوق. بىتپەيدى دە. بالكىم، ونى ەندى باستالدى دەپ ايتقان ءجون شىعار. ويتكەنى، الەم – «جاسىل ەكونوميكانىڭ» جاعىندا، دۇنيەنىڭ جۇرتى  قازىر بالامالى قۋات كوزىن ىزدەپ جانتالاسۋدا. مۇناي، گاز، ۋران، كومىر قورى مول بولعانىمەن قازاقستان دا قاداري-قالىنشە كۇننەن، جەلدەن ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرىپ، «جاسىل ەكونوميكانىڭ» جايناعان باعىندا وتىرۋدى قالايدى. دەمەك، «جاسىل ەكونوميكا» تاقىرىبىمەن حالىقارالىق كورمە وتكىزگەن قازاقستان بۇل ءىستى ارىقاراي جانداندىرا ءتۇسۋى كەرەك. كورمەنىڭ جۇزدەگەن، مىڭداعان تۋريستەردى قابىلداي العان عيماراتتارى مەن اينالا ات شاپتىرۋعا بولاتىن اۋماعىن عىلىمي ىزدەنىستەردىڭ شەبەرحانىسى مەن زەرتحاناسىنا اينالدىرۋعا ابدەن بولادى. جاتاقجايلاردى جاس ەكولوگتار مەن تەحنولوگتارعا، IT ماماندار مەن «جاسىل ەكونوميكا» تاقىرىبىندا جازۋعا بەيىمدەلگەن جۋرناليستەرگە بەرىپ، يگىلىككە اينالدىرۋ دا قازىرگى توراعانىڭ قولىندا. شەتەلدىك مىقتىلارمەن وسى جەردە باس قوسىپ، كەڭەس قۇرۋ دا ەسىموۆتىڭ يكەمدىلىگى مەن ەپتىلىگىنە بايلانىستى. وسىنوۋ مۇمكىندىكتى پايدالانا الماسا، ەكسپو-نىڭ توراعالىعى  احاڭنىڭ «اقىرعى ءانى» بولۋى عاجاپ ەمەس. ال، بۇل ەندى ءبىزدىڭ بولجام.

داۋرەن قۋات

Abai.kz