«ادام - جۇمباقتار الەمى. كىمدە -كىم سول جۇمباقتار الەمى قۇپياسىن شەشكىسى كەلىپ ۋاقىت جۇمساسا، ءومىرىن بوسقا وتكىزبەگەنى». / ف.دوستاەۆسكي/. بالا تاربيەسى سول جۇمباقتار الەمىنە جاتاتىن ءومىر فيلوسوفياسى. قوعام مەن ساياسات وزگەرىپ، ءار كەزەڭ ءوز تالاپتارىن ۇسىنعانىمەن، ادامزاتتىڭ ۇرپاق تاربيەلەۋ ۇستانىمدارى ءوز ارناسىن جوعالتپاق ەمەس.

قازىرگى كەزەڭدە  ادامنان ادام جاساۋ كەرەك پە، الدە مامان جاساۋ كەرەك پە  دەگەن  پروبلەما وزىنەن - ءوزى سۇرانىپ تۇرعانى بەلگىلى.. بالالاردى قالىپتاسىپ قالعان ورىنداۋشىلىق پەن تۇتىنۋشىلىققا بەيىمدەۋ باعدارىمىزعا وزگەرىس ەنگىزۋ ۋاقىت تالابى. بالالار الەمىنىڭ تابيعي زاڭدارىن ەسكەرە وتىرىپ، الەۋمەتتىك ورتانىڭ جاڭا سيپاتىنا سايكەستىرىلگەن تاربيە بەرۋ امالدارىن جاڭارتۋدى ءومىردىڭ ءوزى ۇسىنىپ وتىر.  تاربيە مادەنيەتى مەن بالالار الەمىنىڭ  بولمىسىن  تۇسىنگەن، بالا فيزيولوگياسى مەن پسيحولوگياسىن، دەنە، اقىل-وي دامۋى مۇمكىندىكتەرىن اشۋ  امالدارىن مەڭگەرگەن اتا-انالار جۇرتشىلىعى مەن كاسىبي تاربيەشىلەرگە سۇرانىس تۋىنداۋدا.

«ادام - جۇمباقتار الەمى. كىمدە -كىم سول جۇمباقتار الەمى قۇپياسىن شەشكىسى كەلىپ ۋاقىت جۇمساسا، ءومىرىن بوسقا وتكىزبەگەنى». / ف.دوستاەۆسكي/. بالا تاربيەسى سول جۇمباقتار الەمىنە جاتاتىن ءومىر فيلوسوفياسى. قوعام مەن ساياسات وزگەرىپ، ءار كەزەڭ ءوز تالاپتارىن ۇسىنعانىمەن، ادامزاتتىڭ ۇرپاق تاربيەلەۋ ۇستانىمدارى ءوز ارناسىن جوعالتپاق ەمەس.

قازىرگى كەزەڭدە  ادامنان ادام جاساۋ كەرەك پە، الدە مامان جاساۋ كەرەك پە  دەگەن  پروبلەما وزىنەن - ءوزى سۇرانىپ تۇرعانى بەلگىلى.. بالالاردى قالىپتاسىپ قالعان ورىنداۋشىلىق پەن تۇتىنۋشىلىققا بەيىمدەۋ باعدارىمىزعا وزگەرىس ەنگىزۋ ۋاقىت تالابى. بالالار الەمىنىڭ تابيعي زاڭدارىن ەسكەرە وتىرىپ، الەۋمەتتىك ورتانىڭ جاڭا سيپاتىنا سايكەستىرىلگەن تاربيە بەرۋ امالدارىن جاڭارتۋدى ءومىردىڭ ءوزى ۇسىنىپ وتىر.  تاربيە مادەنيەتى مەن بالالار الەمىنىڭ  بولمىسىن  تۇسىنگەن، بالا فيزيولوگياسى مەن پسيحولوگياسىن، دەنە، اقىل-وي دامۋى مۇمكىندىكتەرىن اشۋ  امالدارىن مەڭگەرگەن اتا-انالار جۇرتشىلىعى مەن كاسىبي تاربيەشىلەرگە سۇرانىس تۋىنداۋدا.

تاربيەنىڭ باستى ۇستانىمى - دايىن شەشىمدەردى ورىنداۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ەمەس، ءوز اقىلىمەن ءومىر سۇرە بىلۋگە ۇيرەتۋ. بالا  دا ەرەسەكتەر ۇسىنعان تالاپتار ىشىنەن وزىنە قاجەتتىنى، وزىنە تۇسىنىكتىنى قابىلدايتىنىن اقىل يەسى .  بالالار الەمى - پەداگوگيكا عىلىمىنداعى باستى ماسەلە. پەداگوگيكا كلاسسيكتەرى دالەلدەگەنىندەي، بالالىق دەگەنىمىز - ونى ومىرگە دايىنداۋ كەزەڭى عانا ەمەس، سول ءومىردىڭ ءوزى. بالالاردىڭ ءوز تابيعاتى، ءوز ورتاسى بار. ولار  ءوز ءداۋىرى مەن ۋاقىتقا ۇقساس بولىپ وسۋدە.. سوندىقتان دا  تاربيەنىڭ اركىمنىڭ قالاۋىنا كونە بەرمەيتىن وبەكتيۆتى پروتسەسس رەتىندە كورىنەتىن جاقتارى ەسكەرىلۋى كەرەك.. تىرشىلىك يەلەرىنىڭ ءوزىن-ءوزى رەتكە كەلتىرىپ وتىراتىن تابيعي جۇيەسىن بۇزۋعا كونە بەرمەيتىنىن ەشكىم دە جوققا شىعارا الماعان. بالاردىڭ دا كوپ جاعدايدا ءوز الەمىن وزگەرتۋگە جاسالاعن ارەكەتتەرگە قارسىلىق جاساۋى تابيعي قىلىق. بالالاردىڭ شالىس ارەكەتتەرى اتا-اناعا، مەكتەپكە، قوعامدىق ەرەجەلەرگە قارسىلىق ەمەس. اۋىتقۋ، شالىس باسۋ - بالانىڭ بولمىسى ەكەنىن، ال قوعامدىق ەرەجەلەردەن اۋىتقۋشىلىق سەبەپتەرى - تاربيە امالدارى مەن ىقپال ەتۋ ايماعى ارسەنالدارىمىزدىڭ جەتىمسىزدىگى دەپ تۇسىنىلگەنى دۇرىس.

ءاربىر بالا - وزىنشە ەرەكشە الەم. بالا جانىنىڭ ىشكى تەتىكتەرىنە ءۇڭىلىپ، كىلتىن تابا ءبىلۋ - ەرەسەكتەردىڭ ەستيارلىعىنا بايلانىستى. بالا - كارى ادامزاتتىڭ جاڭا تۋىندىسى ، جاڭا تاعدىرى  رەتىندە اعا ۇرپاقتىڭ جيناقتاعان قۇندىلىقتارمەن ازىقتانادى. ايتسە دە  سول ۇستانىمداردى قايتالاپ قويماي،  قوعامدىق دامۋ پروگرەسى ۇسىنعان ءوسىپ جەتىلۋدىڭ  جاڭا قاينار كوزدەرىن اشىپ،   بالا بويىنا سىڭىرەتىندەي جاعداي جاسالۋى قاجەت.  بالالار دا ەرەسەكتەر سياقتى بىرەۋلەردىڭ وكتەمدىگى مەن باعىنىشتى ەتۋىنە قارسىلىق ءبىلدىرۋى تابيعي نارسە.  بالانىڭ جان جۇيكەسىن جۇلقىلاماي، ساعىن سىندىرماي ءومىر سۇرە بىلۋگە باۋلىعان ءجون. ءومىر سۇرە ءبىلۋ دە ونەر تەكتەس. ول ونەر ادام بويىنا تۋا بىتپەيدى، ۇيرەنۋ كەرەك.،ۇلگىمىز - مىناۋ، ۇلاعات تۇتارىمىز - وسى دەگىزەتىن ونەگە كەرەك. ءوز تاعدىرىنا ءوزى جاۋاپ بەرە الاتىن ەرىك-جىگەرلى تۇلعا قالىپتاسۋ ءۇشىن   ءار بالانىڭ تابيعي تىلەگى قاناعاتتاندىرىلىپ، تاربيەدەگى قوعامدىق مۇددە مەن جەكە  مۇددەلەر تابيعي ۇشتاسىپ جاتسا قۇبا-قۇپ..

بالانىڭ جان دۇنيەسى ەركىندىكتى قالايدى. ول ەركىندىك -  دۇنيەنى وزىنشە ءتۇسىنۋ، قاتەلەسۋ ونى ءوزى تۇزەي ءبىلۋ ەركىندىگى. ءوز تانىمى مەن سەزىمىن باتىل ايتا الۋ، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداي الاتىن وزىندىك مەنى بولۋ ەركىندىگى. بالالار - الەمى  تىرشىلىك شاڭ-توزاڭدارى قونباعان كىرشىكسىز الەم. ول الەم جاساندىلىق پەن جالعاندىقسىز اقيقاتتى اڭسايدى. بالانىڭ جان-دۇنيەسى نە بولسا سونى جازۋعا بولاتىن قاعازدىڭ تازا بەتى ەمەس.  اششى ىشەكتى ارشىعانداي ەتىپ ىرىكتەپ الىنعان  ۇلاعات تۇتار ىزگىلىك، ار-ۇيات، بورىش پەن پارىز، ادالدىق پەن ادىلدىك كوزىن ىزدەۋ، تابۋ سىلتەمەلەرى جازىلۋعا ءتيىس.

تاربيەمىز ءمىنسىز ەمەستىگىن مويىنداماسقا بولمايدى. رۋحاني، مورالدىق تۇرعىداعى جاعىمسىز كورىنىستەر ناشار تاربيەنىڭ سالدارى.  ونىڭ ۇستىنە كەسىرلى ىقپالداردان قورعاي الماي وتىرعانىمىز تاعى بار..  تاربيە وتباسىنان تامىر جايادى دا بۇتالارى، گۇلدەرى، جەمىسى سودان ءوسىپ ونەدى، مەكتەپتە جالعاسىن تابادى. مەكتەپتە ەرەسەكتەر مەن بالالار تەڭدىگى قالىپتاسقان ورتا جاسالسا جاقسى.. بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعى، بىلۋگە قۇلشىنىسى، ءار نارسەگە اۋەستىگى ،اينالىسقىسى كەلەتىن ىستەرى اتا-انا قالاۋى مەن مەكتەپ پروگراممالارى شەڭبەرىمەن شەكتەلمەيدى. مەكتەپ - ەكى سۋبمادەنيەت شەكاراسىنداعى ارالاس تۇرعىندارعا ارنالعان مەكەمە. ونىڭ قالىپتاسقان ءداستۇرلى  باسقارۋ جۇيەسىندە  ىنتىماقتاستىقتان گورى بالالاردى ماجبۇرلەۋ باسىم. مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلاردىڭ شەشۋشى ماسەلەلەردە تەڭ قۇقىعى مەن ءوزارا تەڭدىك قارىم-قاتىناسقا نەگىزدەلگەن جاعدايدا عانا تاربيە ادىلەتتىلىك سيپات الادى.  وتكەن عاسىردىڭ 70-ءشى جىلدارى تاربيەنىڭ ادىلەتتىلىك ۇستانىمى يدەياسىن  گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتى پروفەسسورى، پسيحولوگ-عالىم لوۋرەنس كولبەرگ كوتەردى. امەريكانىڭ بوستان قالاسىنداعى كلاستەر سكۋلە مەكتەبىندە ونىڭ باسشىلىعىمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىس تاجىريبەسىن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ كوپتەگەن مەكتەپتەرى جالعاستىرۋدا..  ولار تاربيەنىڭ ادىلەتتىلىك ۇستانىمدارىنان باسقا جەبەۋشىسى دە، جول باستاۋشىسى دا جوق دەگەن تۇجىرىم جاساپ وتىر.. ادىلەتتىلىك ورناتۋدىڭ ادامدار تاپقان جالعىز جولى - دەموكراتيا. مەكتەپتى دەموكراتيالاندىرۋ - تاربيە قۇرالى دەپ قاراستىرىلادى.. ول ساياسي ويىن ەمەس، پەداگوگيكانىڭ جاڭا فورماسى دەپ تانىلىپ وتىر.

وسەر ەلدىڭ ۇل-قىزىنا اۋمالى-توكپەلى ۋاقىتتىڭ اسىلى مەن جاسىعىن اجىراتا بىلەر ۇلگى مەن ۇلاعات كەرەك. شاتتانا ءجۇرىپ شالدىعاتىن، شارشاي ءجۇرىپ شاتتاناتىن تالعامشىل زاماننىڭ تالابىنا ساي تاربيە كەرەك. تالعام مەن تالاپتىڭ اراسىن الشاقتاتىپ الماساق جاقسى. كوش جۇرە تۇزەلەر دەپ ءوزىمىزدى - ءوزىمىز جۇباتقانىمىز بوس بەلبەۋلىلىك. اتا  جۇرتىمىز كوشكە قامدانعاندا جولدا تۇزەلەر دەپ تاۋەكەلگە بەل بۋماي، تاس ءتۇيىن شىققان.  بالا بويىنداعى تابيعات دارىتقان تازالىقتى ساقتاپ، ءوز تاعدىرىنىڭ ءامىرشىسى ءوزى بولارلىق ىنتاسىن وياتا بىلسەك، ماڭگى بالا كۇيىندە قالا بەرەتىندەي قاراماي، ءومىر دانالىعى  بۇلاق كوزىن كورسەتە بىلسەك  ۇلكەن جەتىستىك سول بولماق.

ساكەن  بوزاەۆ    زەينەتكەر ۇستاز، اتىراۋ وبلىسى، قۇلسارى قالاسى

«اباي-اقپارات»