قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى مۇرات باقتيارۇلى «2018-2020 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت» تۋرالى زاڭىن تالداۋ باراسىندا ءوز ويىن ءبىلدىرىپ، ەل ەكونوميكاسىن وڭتايلاندىرۋ، ءتيىمسىز شىعىنداردى ازايتىپ، حالىقتىڭ الەۋەتىن جاقسارتۋ جايلى تۇشىمدى ويلار ايتتى. ءبىز سەناتوردىڭ ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ الدىندا ايتقان سوزدەرىن تولىق وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز. 

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!

قادىرمەندى ۇكىمەت مۇشەلەرى!

قادىرلى ارىپتەستەر!

ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق دامۋىن الداعى ءۇش جىلدا ايقىنداپ بەرەتىن «2018-2020 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت» تۋرالى زاڭىن تالداۋ باراسىندا ەڭ الدىمەن كەڭ بايتاق ەلىمىز ايماقتارىنداعى حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى، الەۋمەتتىك جاعدايى اۋىزعا ىلىنەدى، ويتكەنى بۇل قوعامنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشى. ۇسىنىلىپ وتىرعان زاڭ جوباسىندا شيكىزات رەسۋرستارى باعاسىنىڭ تومەن، ءارى تۇراقسىز بولۋىنا قاراماستان                     2018-2020 جىلدارىنا ارنالعان بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگىنىڭ الداعى ءۇش جىلدا 13,4 ترلن تەڭگەسى نەمەسە 44,4% الەۋمەتتىك سالالارعا باعىتتالىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە ۇلتتىق قوردان بەرىلەتىن كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت 2020 جىلى 2018 جىلعا قاراعاندا 600 ملرد. تەڭگەگە قىسقارادى. مۇنى وتە دۇرىس ۇدەرىس دەپ ەسەپتەيمىن. ۇكىمەت رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ كونسەرۆاتيۆتىك جوباسىن جاسادى دەپ ايتۋعا بولادى جانە تولىققاندى الەۋمەتتىك سيپاتى بار بيۋدجەت دەۋگە نەگىز بار.

سونىمەن قاتار، ۇكىمەتتىڭ تومەندەگى كوكەيتەستى ماسەلەلەرگە نازارىن اۋدارعىم كەلەدى. سوڭعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە بيۋدجەت شىعىسى 31% ءوسىپ، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىن شىعىس بولىگى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 23% قۇرادى. بيۋدجەتتىن شىعىس بولىگىنىڭ كۇرت بۇلاي ءوسۋى  سالىقتار مەن بيۋدجەتتەن تىس الىمداردىن كوبەيۋىنە بۇل ءوز كەزەگىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلىپ سوعۋدا. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ شىعىسى 2018 جىلى 5,4% وسسە، جالپى  ۇش جىلدا 12,5%، ياعني 1,1 ترلن. تەڭگەگە وسەتىندىگى بايقالادى. بۇعان قوسا ءبىزدى مەملەكەتتىك قارىزدى وتەۋگە كەتەتىن قارجى كولەمىنىڭ ءوسۋى الاڭداتادى. مىسالى، 2017 جىلى مەملەكەتتىك قارىزدى وتەۋگە بيۋدجەتتەن 474 ملرد. تەڭگە (بۇل رەسپۋبليكالىق ءبىلىم سالاسىنىڭ ءبىر جىلدىق بيۋدجەتى) بولىنسە، 2018 جىلى 600 ملرد.، ال 2020 جىلى  705 ملرد. قارجى ءبولۋ كوزدەلگەن. وسىنداي وراسان زور قارىزدى وتەۋ بويىنشا شىعىندار نەگىزىنەن ۇكىمەتتىڭ سىرتتان كوپتەگەن قارىزدار مەن زاەمدار الۋى جانە ونىڭ تيىمدىلىگى تومەن كوپتەگەن جوبالارعا جۇمسالعانىن ايتۋىمىز كەرەك. بالكىم حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىن وڭدى-سولدى ءبىزدىڭ ەلىمىزگە تىقپالاي بەرەتىن زايمدارىنىڭ جۇمسالۋىنىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى پارلامەنتتىك تىنداۋ وتكىزگەن دۇرىس بولار. ويتكەنى سىرتتان قارىز الۋ مەن سالىق سالماعىنىڭ ارتۋى جوعارىدا ايتقانداي بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ شەكتەن تىس كوبەيۋىنە اكەپ سوقتىرۋدا. مىسالى، سوڭعى بەس جىلدا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىن شىعىسى 69%-عا، قارجىلاي بەينەلەپ ايتساق 3,5 ترلن. تەڭگەگە ۇلعايعان. سوندىقتان ۇكىمەت ءتيىمسىز شىعىس كوزدەرىن تومەندەتۋدىن جولدارىن قاراستىرۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار، بولىنگەن قارجىلاردى ءتيىمدى ماقساتىنا ساي جۇمساۋدى جىلدان-جىلعا ۇنەمى قايتالانىپ وتىراتىن ۇلكەن كەمشىلىكتەرگە جول بەرۋدە. ەڭ باستىسى مەملەكەتتىڭ قارجىسى ۇرلانىپ تالان تاراجعا ءتۇسۋ فاكتىلەرى ءجيى ورىن الۋدا. ءالى دە بولسا وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە اسىرەسە سالىق كوزىنىڭ قاينار بۇلاعى بولىپ تابىلاتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قولايلى جاعداي تۋدىرۋدىن جانە ونى قالىپتاستىرۋدىن ۇكىمەت تاراپىنان ءتيىمدى تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ قاجەت.

ەلىمىزدە ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە وقۋشى ورىنى جەتىسپەۋشىلىك ءالى دە بولسا كۇردەلى بولىپ قالۋدا. رەسمي مالىمەتكە جۇگىنسەك وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتا مەكتەپتەرىندە بيىلعى وقۋ جىلىندا 33 مىڭ، استانا قالاسىنىڭ ورتا مەكتەپتەرىندە 17 مىڭ وقۋشى ورنى جەتپەسە، ەلىمىز بويىنشا 60 مىڭعا جۋىق وقۋشى ورىندارى تاپشى ەكەن. 2020 جىلى ەلىمىزدە 2017 جىلعا قاراعاندا وقۋشىلاردىن  سانىنان 600 مىڭعا اسادى دەگەن بولجام بار. وكىنىشكە وراي الداعى ءۇش جىلدىق بيۋدجەتكە ورتا مەكتەپتەر سالۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن  57 ملرد. تەڭگە عانا قارجى بولىنگەن. مۇنداي جاعدايدا ەلىمىزدەگى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە وقۋشى ورىنى جەتىسپەۋشىلىكپەن قامتاماسسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا مۇنى وڭتايلى شەشۋدىن بىردەن ءبىر جولى ورتا مەكتەپتەردى قارجىلاندىرۋدىن جان باسىنا شاعۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ. وسى جۇيەنى توللىقاندى ەنگىزۋ ءۇشىن ۇكىمەت الداعى ءۇش جىلعا 153,9 ملرد. تەڭگە قاراستىرىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە ءاربىر وقۋشىعا  جىلىنا وسى كەزگە دەيىن 206 600 تەڭگە قارالىپ كەلگەن بولسا، 2018 جىلدان باستاپ   299 400  تەڭگەدەن  بولىنەتىن بولادى. ۇكىمەتتىن ورتا ءبىلىم سالاسىنداعى وسى جۇيەنى ەنگىزۋدەگى جاڭا قادامىن تولىق قولدايمىن. سونىمەن قاتار وسى ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتە ءبىلىم سالاسىنا بولىنەتىن قارجى كولەمى كۇرت ازايتىلعانى ءبىزدى الاڭداتادى. ونسىز دا ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قارجىلاندىرۋ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ەلدەرىنەن ەكى ەسە تومەن. مىسالى، 2017 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن ءبىلىم سالاسىنا 451 ملرد. تەڭگە بولىنسە، 2019 جىلى نەبارى 320 ملرد. تەڭگە، ياعني 131 ملرد. تەڭگەگە قىسقارتىلعان. ال، مەملەكەتتىك قارىزدى وتەۋگە 522 ملرد. تەڭگە كوزدەلگەن. بۇل قاتتى نازار اۋدارىلاتىن ماسەلە. ويتكەنى بارلىق ەكونوميكا سالاسىنىن ىشىندە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە  قىزمەت جاسايتىنداردىن  ايلىق جالاقىسى 88 مىڭ تەڭگە كولەمىندە، ياعني ەلىمىزدەگى ورتا جالاقىدان 40% تومەن كۇيدە قالىپ وتىر. جالاقىلارىنىڭ ماردامسىز بولۋى الەۋمەتتىك قورعاۋ، ىنتالاندىرۋ شارالارىنىڭ شەشىلمەۋى مارتەبەلى مۇعالىم ماماندىعىن مارتەبەسىز ماماندىققا اينالدىردى. مەملەكەت دامۋىنىڭ باستى فاكتورى، ەكونوميكالىق ءوسۋدىن يننوۆاتسيالىق نەگىزى بولىپ تابىلاتىن ءبىلىم سالاسىنىڭ ءالى دە بولسا جەتكىلىكسىز دەڭگەيدە قارجىلاندىرۋى ۇكىمەتتى ويلاندىرۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن.

تاعى دا ءبىر ۇلكەن ماسەلەلەردىن ءبىرى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بەرىلەتىن ترانسفەرتتەرگە تاۋەلدىلىگى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلە جاتقاندىعى. سالىستىرمالى تۇردە تاراتىپ ايتساق، 2015 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن وبلىستىق بيۋدجەتتەرگە بەرىلەتىن سۋبۆەنتسيانىڭ كولەمى 904 ملرد. 371 ملن. تەڭگە بولسا،   2018  جىلى وبلىستىق بيۋدجەتتەرگە  1 ترلن. 573 ملرد., ياعني  2015 جىلىمەن سالىستىرعاندا 668 ملرد. 974 ملن. تەڭگەگە كوپ سۋبۆەنتسيا ءبولىنۋى كوزدەلىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە ءىرى ونەركاسىپتى  وڭىرلەر بولىپ تابىلاتىن جانە سۋبۆەنتسيالىق وڭىردەن قۇتىلۋعا مۇمكىندىگى مول پاۆلودار وبلىسىنا 2018 جىلى 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا  32 ملرد. 352 ملن. تەڭگە، شىعىس قازاقستان وبلىسىنا 76 ملرد 630 ملن.،  قاراعاندى وبلىسىنا 70 ملرد. 066 ملن.، اقتوبە وبلىسىنا 36 ملرد.     349 ملن. تەڭگەگە كوپ بەرىلگەن.

سوندىقتان دا بولار، ءوڭىر اكىمشىلىكتەرى جەرگىلىكتى  بيۋدجەتتەردىن سالىق سالۋ بازاسىن كەڭەيتۋگە قۇلىقسىز. ناتيجەسىندە جىلدار بويى مەملەكەت مىندەتتەمەلەرىنىڭ ۇلعايۋ ءۇردىسى كۇشەيە تۇسۋدە، بۇل بيۋدجەتتىك ماسىلدىق پسيحولوگياسىنىڭ كەڭ ەتەك العاندىعىن كورسەتەدى. بارلىق بيۋدجەتتىك وتىنىمدەردىن ساپاسىنا جانە ونىڭ قارالۋىنا قويىلاتىن تالاپتاردى كۇشەيتۋ ماقساتىندا ۇزاق جىلدار بويى قولدانىلىپ كەلە جاتقان نىسانالى ترانسفەرتتەر كولەمىن «پۋلمەن» جوسپارلاۋ تاجىربيەسىن الىپ تاستاۋ كەرەك. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى ايقىنداۋ كەزىندە وبلىستاردىن ەكونوميكالىق جانە سالىقتىق الەۋەتى ءوز دارەجەسىندە ەسكەرىلمەيدى. سوندىقتان دا ءاربىر ايماقتىن ورتالىق بيۋدجەتتەن الاتىن سۋبۆەنتسيالاردى ازايتۋدىن ارنايى كارتالارى جاسالۋى قاجەت. بۇل باعىتتا ۇكىمەت تاراپىنان ءتيىستى شارالار جاساۋ قاجەت دەپ سانايمىن.

ەلباسىمىزدىن تىكەلەي قولداۋىمەن جۇزەگە اسىرىلعان اسا ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمدىق جوبا «بەينەۋ-بوزاي-شىمكەنت» – ماگيسترالدى گاز قۇبىرىنىڭ مارشرۋتى 3 مىڭ شاقىرىمدى قۇراپ، وڭتۇستىك وبلىستارىنىڭ ۇستىمەن وتەدى. وسى قازاقستان-قىتاي گاز قۇبىرىنىڭ قازاقستاندىق تارماعىنىڭ ىسكە قوسىلۋى وڭتۇستىك ايماقتاردا كوگىلدىر وتىنمەن قامتىپ قويماي ەلىمىزگە ەلەۋلى قاراجات كوزىن بەرۋى ءتيىس، ويتكەنى ەندى جىل سايىن قازاقستان قىتايعا 5 ملرد.م3 كوگىلدىر وتىن ساتۋعا مۇمكىندىك الدى.

ەل پرەزيدەنتى ۇكىمەتكە وڭتۇستىك وڭىرلەردى تولىققاندى، ۇزدىكسىز جانە تۇراقتى تۇردە گازبەن قامتاماسسىز ەتۋىن تاپسىرعان بولاتىن. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا تاۋارلى گازدى ءوندىرۋ كولەمى 2018 جىلى - 30,6 ملرد.م3 بولسا، 2020 جىلى - 31 ملرد. م3 بولادى ەكەن. تۇرعىنداردى گازداندىرۋ دەڭگەيىنە قاتىستى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى 2018 جىلى 47,05%-دەن 2020 جىلى 48,45%-عا دەيىن ءوسىرۋدى جوسپارلاپتى.ءۇش جىلدا گازداندىرۋ دەڭگەيىن 1,40%-عا ءوسىرۋ از، ءارى جەتكىلىكسىز. مىسالى، تەك قىزىلوردا وبلىسى بويىنشا وسى كەزگە دەيىن تەك ءتورت اۋدان ورتالىعى عانا گازداندىرىلدى. ال، ۇلكەن ماگيسترالدى گاز قۇبىرىنىڭ بويىندا ورنالاسقان بىردە-ءبىر اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر گازبەن قامتاماسسىز ەتىلمەگەن. وڭىرلەردەگى ەلدى مەكەندەردى گازداندىرۋعا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىن مۇمكىندىكتەرى كەلمەيدى. مۇنداي جاعداي وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، الماتى وبلىستارىنا دا ءتان. سوندىقتان دا، ۇكىمەت وڭىرلەردىن ەكونوميكالىق وسۋىنە، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا ۇلكەن اسەرىن تيگىزەتىن، ەلباسىمىزدىڭ ستراتەگيالىق ينفراقۇرىلىمدىق جوباسىن ىسكە اسىرۋدى تەزدەتۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجى كوزدەرىن قاراستىرۋى ءتيىس.

قۇرمەتتى ارىپتەستەر!

ءبىزدىڭ بارلىعىمىز ەلباسىنىڭ العا قويىپ وتىرعان مىندەتتەرىن ويداعىداي جۇزەگە اسىرۋعا مىندەتتىمىز.

الداعى ءۇش جىلعا ارنالعان ەلىمىزدىن ەڭ باستى قارجى قۇجاتى ۇلتتىق تابىسىمىزدى وسى كەزگە دەيىن قابىلدانعان ۇكىمەتتىن مىندەتتەمەلەرى مەن باستامالارىن تومەن تۇسىرمەي ساقتاۋعا جانە ەل ەكونوميكاسىنىڭ ناقتى سالاسىنىن ودان ءارى دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان دا زاڭ جوباسىن قولداپ داۋىس بەرۋگە شاقىرامىن.

مۇرات باقتيارۇلى، سەناتور

Abai.kz