جاڭادان اشىلعان Qujat.kz سايتى، ىسقاعازدارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋدىڭ تاريحى، قازىرگى كەزدە ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋشىلەر قانداي قۇجاتتارعا سۇيەنۋگە ءتيىس، ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋدە نەندەي قيىنشىلىقتار بار جانە ولاردى شەشۋ جولدارى جونىندە پىكىربىلدىرۋ ءۇشىن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قۇلمانوۆ سارسەنباي قۋانتايۇلىن سوزگە تارتقان ەدىك.

1.ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋگە قاتىستى قۇجاتتاردىڭ تاريحى، مازمۇنىتۋرالى نە ايتاسىز؟

ءبىز ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋگە قاتىستىقۇجاتتاردى ساراپتاي كەلە، تومەندەگىدەي تۇجىرىمدار جاسادىق:

- قازاق ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ءىسى قازاق حالقىنىڭ پاتشالىقرەسەي يمپەرياسىمەن ساياسي قارىم-قاتىناسىنىڭ بەلسەندى تۇردە دامۋىنان باستالىپ،مەملەكەتتىك باسقارۋ اپپاراتىنىڭ قالىپتاسۋىمەن بىرگە ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ جۇيەرەتىندە قالىپتاستى;

- كەڭەس وداعى قۇرىلعان العاشقى جىلدارى قابىلدانعان قۇجاتتار ورىستىلىندەگى ىسقاعازدارىن عانا ەمەس، كەڭەس وكىمەتىنىڭ قۇرامىنداعى باسقا رەسپۋبليكالاردىڭ، اسىرەسە قازاق ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ىسىنە دە ىقپال ەتتى;

- كەڭەس وداعى قۇرىلعان العاشقى جىلدارى (20-30-جىلدار)قابىلدانعان قۇجاتتاردا ىسقاعازدارىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ ماسەلەلەرى وداقتىق جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە كوتەرىلىپ، ولاردا وسى باعىتتاعى ءارتۇرلى شارالار كوزدەلدى (كۋرستار اشۋ; قازاق تىلىندەگى جوباسى ۇسىنىلماعان قۇجاتتاردى قاراۋسىزكەيىن قايتارۋ; قازاق تىلىندە سويلەي جانە جازا المايتىن جانە جاڭادان اشىلعان لاۋازىمداردا قازاق تىلىندە جۇمىس اتقارا المايتىنداردى قىسقارتۋ، جۇمىستان بوساتۋجانە ت.ب);

- كەڭەس وداعى كەزەڭىندەگى قۇجاتتاردى مازمۇنى جاعىنانتورتكە بولۋگە بولادى: 1) ىسقاعازدارىن مىندەتتى تۇردە قازاق تىلىندە جۇرگىزۋتۋرالى، 2) ىسقاعازدارىن ورىس تىلىندە جۇرگىزۋ تۋرالى، 3) ىسقاعازدارىن ەكى تىلدەقاتار جۇرگىزۋ تۋرالى، 4) ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋدە «ۇلتتىقتىلدەردى» نەمەسە «جەرگىلىكتى رەسمي ءتىلدى» دە قولدانۋ تۋرالى;

- قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قازاق جانە ءورىستىلىنىڭ بىردەي قولدانىلۋىنا بايلانىستى (1924-1989) جانە سولاقاي ساياساتتىڭ اسەرىنەن مەملەكەتتىك تىلدە ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ماسەلەسى 70-80-جىلدارعا دەيىن باسىلىپ قالعانىمەن، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە مويىندالۋىمەن 90-جىلدارداعى قۇجاتتاردا تاعى دا كوتەرىلدى;

- كەڭەس وداعى كەزەڭىندە قابىلدانعان كەيبىر قۇجاتتاردا «قازاق ءتىلى»، «ورىس ءتىلى» جانە «ۇلتتىقتىلدەر»، «جەرگىلىكتى رەسمي ءتىل»، ال تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە قابىلدانعان قۇجاتتاردا «مەملەكەتتىك ءتىل»، «ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى»، «انا تiلi» نەمەسە «وزدەرi بiلەتiن كەز-كەلگەن تiل»، ىسقاعازدارى «مەملەكەتتiك تiلدە جانە تاراپتار ءۇشiن قولايلى تiلدە»، «قاجەت بولعان جاعدايدا باسقا دا تiلدەردە»، «تاراپتاردىڭ مەملەكەتتiك تiلدەرiندە»،«قاتىسۋشىلاردىڭ كەلiسiمiمەن بەلگiلەنگەن تiلدەردە»، «باسقا تiلدەرگە اۋدارىلىپ» جۇرگىزىلەدى دەگەن ءسوز تىركەستەرىنىڭ قولدانىلۋى ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ءتىلىنىڭ الىگە دەيىن بىرىزگە تۇسپەگەندىگىن كورسەتسە كەرەك. بۇل جايت، ارينە رەسپۋبليكامىزدىڭ ازاماتتارىنا قولايلى بولعانىمەن، ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋدە قيىندىق تۋدىردى دەپ ويلايمىز;

- 1989 جىلعى22 قىركۇيەكتە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ سەسسياسىندا قابىلدانعان «قازاقكسر-ءىنىڭ ءتىل تۋرالى» زاڭىنىڭ 1-بابىندا «قازاق ءتىلى قازاق كسر-ءىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ تابىلادى» دەپ كورسەتىلىپ، «مەملەكەتتىك ءتىل» (استىن سىزعان ءبىز– س.ق.) تەرمينى قولدانىلعان تىلگە قاتىستى قۇجاتتاردىڭ العاشقىسى بولعانىمەن،زاڭدا  ورىس ءتىلىنىڭ «ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس ءتىلى» رەتىندە اتالۋى، كەيبىر ۇلتتىق تىلدەرگە «جەرگىلىكتى رەسميتىل» مارتەبەسى بەرىلىپ، بۇل تىلدەردىڭ «مەملەكەتتىك تىلمەن جانە ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس تىلىمەن بىردەي قولدانىلۋى» جانە زاڭنىڭ «جەكە قارىم-قاتىناستاردا، اسكەري بولىمشەلەردە، اسكەري تيپتەگى مەكەمەلەردە، سونداي-اق ءدىني قاۋىمداردا ءتىلدىڭ قولدانىلۋىن رەتتەمەيتىندىگى»، بىرىنشىدەن، زاڭنىڭ «سولقىلداقتىعىن» كورسەتسە، ەكىنشىدەن، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل قىزمەتىن ءوز دەڭگەيىن دە اتقارۋىنا تۇساۋ بولدى دەپ سانايمىز;

- ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋگە (قۇجاتتاۋ، قۇجاتتامالاردى باسقارۋ) قاتىستى كەيبىر قۇجاتتاردا قولدانىلعان «مەملەكەتتiك تiلدە جانە تاراپتار ءۇشiن قولايلى تiلدە»، «قاجەت بولعان جاعدايدا باسقا دا تiلدەردە»، «تاراپتاردىڭ مەملەكەتتiك تiلدەرiندە»، «قاتىسۋشىلاردىڭ كەلiسiمiمەن بەلگiلەنگەن تiلدەردە»،«باسقا تiلدەرگە اۋدارىلىپ» دەگەن ءسوز تىركەستەرىنەن ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ءتىلىنىڭ الىگە دەيىن بىرىزگە تۇسپەگەندىگى بايقالادى;

- تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى بارلىق قۇجاتتارداعى ەرەجەلەر مەن قاعيداتتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا نەگىزدەلىپ، ولاردىڭ بارىندە دەرلىك «ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەگەن قاعيدات باسشىلىققا الىنعان. وسى قاعيداتتىڭ  قازاقتىلىنىڭ قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا، ونىڭ ىشىندە ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ىسىندە تولىققاندى قولدانىلۋىنا «تۇساۋ» بولىپ كەلە جاتقاندىعىن مويىنداماسقا شارامىزجوق;

- قۇجاتتاردىڭ كوپشىلىگىندە جالپى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋگە، ونىڭ ىشىندە ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋگە قاتىستى اتقارىلاتىن ءىس-شارالار ناقتى كورسەتىلگەن;

- ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋگە تىكەلەي قاتىستى قۇجاتتاردانەگىزىنەن راسىمدەۋ تالاپتارى، قۇجات ماتىندەرىندە قولدانىلاتىن سوزدەر،گرامماتيكالىق تۇلعالار، ءماتىن تاقىرىبىنا قويىلاتىن تالاپتار، ورفوگرافيالىق جانە پۋنكتۋاتسيالىق ەرەجەلەر جانە باسقا دا نورماتيۆتىك تالاپتار بەرىلگەن;

- كەيبىر قۇجاتتاردىڭ مازمۇنى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس بولىپ كەلەدى;

- كەيبىر قۇجاتتاردا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرگە لينگۆيستيكالىق ساراپتاما جاساۋ كوزدەلگەن;

- كەيبىر قۇجاتتاردا مەملەكەتتىك تىلدە ىسقاعازدارىن دايىنداۋدى جۇزەگە اسىراتىن اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى كوتەرمەلەۋ كوزدەلگەن;

- كەيبىر قۇجاتتاردا جوعارى وقۋورىندارىندا مەملەكەتتىك تىلدە ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ارنايى كۋرسىن ەنگىزۋ، كەڭسەجانە قۇجاتتامالىق جۇمىس نەگىزدەرىن وقىتۋ كوزدەلگەن;

- كەيبىر قۇجاتتاردا ءىس جۇرگىزۋشى مامانداردىڭ سانى مەن ساپاسىنا قويىلاتىن تالاپتار ناقتى كورسەتىلگەن;

- كەيبىر قۇجاتتار جەكەلەگەن قۇجاتتاردى قولدانىسقا ەنگىزۋگە جانە ولاردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋعا، باعالاۋعا ارنالسا، كەيبىرەۋلەرىندە جەكەلەگەن نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر مەن زاڭنامالىق قۇجاتتاردى بۇزعانى ۇشىنجاۋاپتىلىق كوزدەلگەن. الايدا مۇنداي جاۋاپتىلىقتاردى ناقتىلاي ءتۇسۋ كەرەك دەپسانايمىز;

- كەيبىر قۇجاتتاردا «قۇجاتتار مەملەكەتتىك تىلدەدايىندالۋعا ءتيىس» نەمەسە «قۇجاتتار مەملەكەتتىك تىلدە دايىندالادى» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. الايدا وسى كەزگە دەيىن قانشا زاڭنىڭ نەمەسە باسقا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قۇجاتتاردىڭ قازاق تىلىندە دايىندالعاندىعىن زيالى قاۋىمعا بەلگىلى;

- كەيبىر قۇجاتتاردا اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ جانە ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋ ءتىلى ناقتى كورسەتىلمەگەن;

- كەيبىر قۇجاتتاردىڭ قازاق تىلىندەگى قاعاز نۇسقاسىنىڭ بولماۋى، كەيبىر قۇجاتتاردىڭ اتاۋى ەكى تىلدە بەرىلگەنىمەن، مازمۇنى ورىس تىلىندە عانا بولۋى مەملەكەتتىك تىلگە دەگەننەمقۇرايدىلىقتى اڭعارتادى;

-قولدانىستاعى ستاندارتتاردا قۇجاتتاردا قولدانىلاتىن ۇعىمدار، رەسىمدەۋگە قويىلاتىن تالاپتار عانا بەرىلگەن.

2.     ىسقاعازدارىنىڭ عىلىمي ادەبيەتتەردە جىكتەلۋىنە توقتالىپ وتسەڭىز.

قازاق ءتىل بىلىمىندەگى رەسمي ستيلگە ارنالعان عىلىمي-پراكتيكالىق زەرتتەۋلەردى حرونولوگيالىق رەتپەن قاراستىرا كەلە، قازاق ءتىل بىلىمىندە عالىمداردىڭىسقاعازدارىن ءارتۇرلى سيپاتتارى بويىنشا جىكتەۋى جالپى العاندا ۇقساس بولىپ كەلگەنىمەن، جىكتەمە سانىنىڭ ارتۇرلىلىگى بايقالادى. مۇنداي ايىرماشىلىق قۇجاتتاردى جىكتەۋ قاعيداتتارىنا بايلانىستى بولادى. مىسالى، كەيبىر عالىمدار قۇجاتتاردى جالپى نەگىزدە توپتاستىرىپ قاراستىرسا، ەندى ءبىر زەرتتەۋشىلەر ىسقاعازدارىن ەگجەي-تەگجەيلى جىكتەپ كورسەتەدى. جالپى العاندا ىسقاعازدارى مىنا قاعيداتتارعا نەگىزدەلىپ  جىكتەلەدى: اتاۋى، جانرى،مازمۇنى، قىزمەتى، بەلگىلەۋ ءتاسىلى، ءتۇرى، تولتىرۋ ورنى، ورىندالۋ مەرزىمى،شىعارىلۋى، قولدانىلۋ قولجەتىمدىلىگى، جاسالۋ ساتىسى، ساقتالۋ مەرزىمى، جاسالۋ ورنى، قولدانۋ ورنى، جاريالىلىق دەڭگەيى، بەلگىلەۋ (فيكساتسيالاۋ) قۇرالدارى، دايىندالۋ ساتىسى،  جەدەلدىگى، قۇقىقتىق مارتەبەسى، ءوتۋ رەتى، كۇردەلىلىك دەڭگەيى، زاڭدىق كۇشى، مىندەتتىلىك دەڭگەيى جانەت.ب. سيپاتتارى بويىنشا.

3.     قازىرگى كەزدە ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋشىلەر قانداي قۇجاتتارعا سۇيەنۋگەتيىس؟

قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا «قازاقستانرەسپۋبليكاسىنداعى تiل تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1997 جىلعى 11شiلدەدەگى № 151 زاڭىنىڭ 4-بابىنا سايكەس ءىس قاعاز جۇرگىزۋ مەملەكەتتىك تىلدە،ياعني قازاق تىلىندە جۇرگىزىلەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2004 جىلعى 17 ساۋىردەگى № 430 قاۋلىسىمەنبەكiتiلگەن «ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمى ەرەجەسىنىڭ» 25-بابىنا سايكەس ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمى جۇيەسىن پايدالاناتىن مەملەكەتتىك ورگاندار 10 جىلعا دەيىن ساقتاۋ مەرزىمىمەن باسقارۋشىلىق قۇجاتتارمەن حات الماسۋدى ەلەكتروندىق تسيفرلىق قولتاڭبامەن كۋالاندىرىلعان («ەلەكتروندىق قۇجات جانە ەلەكتروندىق تسيفرلىق قولتاڭبا تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2003 جىلعى 7 قاڭتار N 370-ءىىزاڭى نەگىزىندە) ەلەكتروندىق قۇجات نىسانىندا عانا جۇزەگە اسىرادى.

ساقتاۋ مەرزىمدەرى 75 جىل، تۇراقتى، سونداي-اق «ساراپتاۋ-تەكسەرۋ كوميسسياسى» (بۇدان ءارى– ستك) بەلگىسى بار ەلەكتروندىق قۇجاتتاردىڭ قاعاز قۇجاتتىڭ ءتۇپ نۇسقالارى بولادى.

سونىمەن،ۇيىمداردا قۇجات اينالىمى قاعاز نىسانىدا جانە ەلەكتروندى نىساندا جۇرگىزىلەدى.

ۇيىمدا ىسقاعازدارىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزۋ ءۇشىن مادەنيەت، اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم مينيسترلىگىنىڭ مۇراعاتتار مەن قۇجاتتامانى باسقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعا ورىنباسارىنىڭ 2001 جىلعى 21 تامىزداعى № 48 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «مەتوديچەسكيەرەكومەنداتسي پو رازرابوتكە نومەنكلاتۋرى دەلا نەگوسۋدارستۆەننوي ورگانيزاتسي»* باسشىلىققا الىنا وتىرىپ ىستەر نومەكلاتۋراسى جاسالادى.

ىستەر نومەكلاتۋراسىن جاساۋ بارىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ 2015 جىلعى 26 قاڭتارداعى № 22 بۇيرىعىنا «ساقتاۋ مەرزىمدەرىن كورسەتەوتىرىپ، مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار قىزمەتىندە جاسالاتىن ۇلگىلىك قۇجاتتار تىزبەسى» قوسىمشاسى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانەاقپارات ءمينيسترىنىڭ 2009 جىلعى 27 ساۋىردەگى № 60 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «پەرەچەن تيپوۆىح دوكۋمەنتوۆ، وبرازۋيۋششيحسيا ۆدەياتەلنوستي گوسۋدارستۆەننىح ورگانوۆ ۆ فورماتە ەلەكتروننوگو دوكۋمەنتا، سۋكازانيەم سروكوۆ حرانەنيا»* پايدالانىلادى.

قۇجاتتاردىرەسىمدەۋدە قولدانىلاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ستاندارتتارى:

1) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ يندۋستريا جانە ساۋدا مينيسترلىگىنىڭ تەحنيكالىق رەتتەۋ مەنمەترولوگيا كوميتەتىنىڭ 2005 جىلعى 1 جەلتوقسانداعى № 441 بۇيرىعىمەن بەكىتىلىپ،كۇشىنە ەنگەن تەحنيكالىق تالاپتار 1430-2005 قر ست «گوسۋدارستۆەننىي ستاندارت رەسپۋبليكي كازاحستان پەچاتي س ۆوسپرويزۆەدەنيەم گوسۋدارستۆەننوگو گەربا رەسپۋبليكي كازاحستان»*;

2) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكونوميكا جانە ساۋدا مينيسترلىگى ستاندارتتاۋ جانە سەرتيفيكاتتاۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ 2001 جىلدىڭ 14 مامىرداعى № 140 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ جانە مۇراعات ءىسى. تەرميندەر مەن انىقتامالار» 1037–2001 قر ست;

3) «اقپارات، كىتاپحانا جانە باسپا ىسىجونىندەگى ستاندارتتار جۇيەسى. قاعاز تاسىمالداۋشىلارداعى قۇجاتتار. مۇراعاتتىق ساقتاۋعا قويىلاتىن جالپى تەحنيكالىق تالاپتار» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتى قر ست 1237-2004 قولدانىلادى.

سونداي-اق قۇجاتتاما جاساۋدا جانە قۇجاتتامانى باسقارۋدا «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ وتiنiشتەرiن قاراۋ ءتارتiبi تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2007 جىلعى 12 قاڭتارداعىN 221 زاڭى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ 2014 جىلعى 22 جەلتوقسانداعى № 144 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردا قۇجاتتاما جاساۋدىڭ جانە قۇجاتتامانى باسقارۋدىڭ ۇلگىلىك قاعيدالارى»، قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترىنىڭ 2015 جىلعى 20 ساۋىردەگى № 241 بۇيرىعىنا «ەڭبەك كىتاپشالارىنىڭ نىسانىن، ولاردى جۇرگىزۋ جانە ساقتاۋ قاعيدالارى» 1-قوسىمشاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2008 جىلعى 31 قاڭتارداعى № 168 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ كەڭسەسىندە ءىس جۇرگىزۋ جونىندەگى نۇسقاۋلىعى»، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-مينيستر كەڭسەسىنىڭ باسشىسىنىڭ 2005 جىلعى 3 قازانداعى № ي-536 «كراتكي سپراۆوچنيك پو ناپيسانيۋ رازليچنىح نايمەنوۆاني، يسپولزوۆانيۋ تەرمينوۆ يسلوۆوسوچەتاني پري پودگوتوۆكە دوكۋمەنتوۆ»*,قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى ءمينيسترىنىڭ 2015 جىلعى 29 جەلتوقسانداعى № 15 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «مەملەكەتتىك اكىمشىلىك قىزمەتتىڭ كادرلىق ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ قۇجاتتارىنىڭ ۇلگىلىك نىساندارى» پايدالانىلادى.

ستاندارتتار بويىنشا رەسىمدەلگەن قۇجاتتار ىستەر نومەكلاتۋراسى بويىنشا پاپكالاردا كۇنتىزبەلىك جىل بويى جينالادى (قالىپتاسادى). ءىس قاعاز جۇرگىزۋ جىلى اياقتالعان سوڭ پاپكالارداعى ىستەر رەسىمدەلىپ (سيپاتتاماسى جازىلىپ، تىگىلىپ ت.ب جۇمىستار)قۇرىلىمدىق بولىمشەلەردە انىقتامالىق-اقپاراتتىق ماقساتىندا ءبىر جىل ساقتالادى. سودان كەيىن ولاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ 2014 جىلعى22 جەلتوقسانداعى № 146 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «ۇلتتىق مۇراعات قورىنىڭ قۇجاتتارىن جانە باسقا دا مۇراعات قۇجاتتارىن ۆەدومستۆولىق جانە جەكە مۇراعاتتاردىڭ قابىلداۋى، ساقتاۋى، ەسەپكە الۋى مەن پايدالانۋى قاعيدالارىنداعى» تالاپتارعاسايكەس ۆەدومستۆولىق (جەكە) ارحيۆكە ءار قۇرىلىمدىق بولىمشە وتكىزەدى.

ۆەدومستۆولىق(جەكە) ارحيۆتەردىڭ قىزمەتكەرلەرى ىستەردى وڭدەپ، جيىنتىق تىزىمدەمە جاسايدى.ولاردىڭ جۇمىسى جوعارىدا اتالعان قاعيدالارعا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى نارىعىن جانە قارجى ۇيىمدارىن رەتتەۋ مەن قاداعالاۋ اگەنتتىگى باسقارماسىنىڭ 2010جىلعى 27 جەلتوقسانداعى № 182 قاۋلىسىنىڭ «ساقتاندىرۋ نارىعىنىڭ كاسىبي قاتىسۋشىلارىنىڭ جانە كاسىپكەرلىك قىزمەتتىجۇزەگە اسىراتىن ساقتاندىرۋ اگەنتتەرىنىڭ قۇجاتتاردى ساقتاۋ ەرەجەسى» 1-قوسىمشاسىناسايكەس جۇرگىزىلەدى.

ۇيىمداردا قۇجاتتامالىق قامتاماسىز ەتۋدى باسقاراتىن، مۇراعات جۇمىستارىمەن اينالىساتىن قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترىنىڭ 2012 جىلعى 7 قاراشاداعى № 180 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «قۇجاتتامالىق قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا جۇمىستارىنا ۇلگىلىك ۋاقىت نورمالارىمەن» بەلگىلەنەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ 2014 جىلعى 22 جەلتوقسانداعى № 146 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «ۇلتتىق ارحيۆ قورىنىڭ قۇجاتتارىن جانە باسقا دا ارحيۆ قۇجاتتارىن ۆەدومستۆولىق جانە جەكە مەنشىك ارحيۆتەردىڭ قابىلداۋى، ساقتاۋى، ەسەپكە الۋى جانە پايدالانۋى قاعيدالارىنىڭ» 202-بابىنا سايكەس ۇلتتىق ارحيۆ قورى قۇرامىنا جاتقىزىلعان داستۇرلى(قاعازداعى) جانە ەلەكتروندىق تاسىعىشتاعى قۇجاتتاردىڭ ۋاقىتشا ساقتاۋ مەرزىمدەرىنىڭ شەگى انىقتالعان. ۆەدومستۆولىق (جەكە) ارحيۆتە ساقتاۋ مەرزىمىوتكەننەن كەيىن ۇيىمدار ءوزىنىڭ ءىس قاعاز جۇرگىزۋدە پايدالانبايتىن قۇجاتتارىن ۇلتتىق (ورتالىق) ارحيۆكە تاپسىرادى.

ۇلتتىق مۇراعات قورىنىڭ جۇمىسى «ۇلتتىق مۇراعات قورى جانە مۇراعاتتار تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1998 جىلعى 22 جەلتوقسانداعى № 326-I زاڭىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكiمەتiنiڭ 1999 جىلعى 7 قازانداعى №1538 قاۋلىسىمەن بەكiتiلگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعات قورى تۋرالى ەرەجەمەن»، قازاقستان رەسپۋبليكاسىمادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ 2014 جىلعى 22 جەلتوقسانداعى № 145 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «ۇلتتىق مۇراعات قورىنىڭ قۇجاتتارىن، باسقا دا مۇراعات قۇجاتتارىن مەملەكەتتىك جانە ارناۋلى مەملەكەتتىك مۇراعاتتاردىڭ تولىقتىرۋى، ساقتاۋى، ەسەپكەالۋى مەن پايدالانۋى قاعيدالارىمەن» رەتتەلەدى.

* - جۇلدىزشامەن بەلگىلەنگەن قۇجاتتاردىڭ قازاقشا نۇسقالارى جوق.

4.     Qujat.kzسايتى جونىندە ويىڭىزدى بىلسەك. وسىنداي ەلەكتروندى بازا كەرەك پە؟ ونىڭ پايداسىبار ما؟

كەز كەلگەن نارسەگە قاتىستى قولعا الىنعان كەز كەلگەن ءىستىڭ پايداسى بولادى دەپ ويلايمىن. «تەرىس ناتيجەنىڭ ءوزى ناتيجەنىڭ ءبىر ءتۇرى» دەمەكشى، ءتىپتى قاتە تالپىنىستىڭ ءوزى دە، ودان قالا بەردى قانداي دا ءبىر ىسكە قارسى جاسالعان  ارەكەتتىڭ ءوزى دە قانداي دا ءبىر ناتيجە بەرەدى.

ال بۇگىنگى قازاق ىسقاعازدارىن بىرىزدەندىرۋگە قاتىستى ازىرلەنگەن qujat.kzسايتى ءىس جۇرگىزۋشىلەر ءۇشىن دە، زاڭگەرلەر ءۇشىن دە، اۋدارماشىلار ءۇشىن دە،مەكتەپ وقۋشىسىنان باستاپ، مينيسترلەر ءۇشىن دە پايدالى ءارى ءساتتى جاسالعان قادامدەپ سانايمىن. اتاپ ايتساق: 1) بۇل سايت – ءىس جۇرگىزۋشىلەر ءۇشىن پراكتيكالىق-ادىستەمەلىك قۇرال رەتىندە تاپتىرماس دۇنيە; 2) بۇل سايتتان اۋدارماشىلار ىسقاعازدارىندا قولدانىلاتىن تەرميندەردىڭ دۇرىس قولدانىلاتىن نۇسقاسىن تابا الادى; 3) بۇل سايتقا ءتىل ءبىلىمىنىڭ ستيليستيكا سالاسىندا عىلىميەڭبەك جازاتىن زەرتتەۋشىلەر جۇگىنە الادى; 4) بۇل سايت جالپى جۇرتشىلىقتىڭ قوعامدىق قاتىناستارىن ورناتۋدا باسشىلىققا الاتىن تاپتىرماس قۇرالى دەۋگە بولادى.

5.     ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋدە نەندەي قيىنشىلىقتار بار جانە ولاردى شەشۋ جولدارىقانداي؟

ىسقاعازدارىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ ءىسى كەڭەس وداعى قۇرىلعان العاشقى جىلداردان باستالىپ،تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى شيرەك عاسىر ىشىندە قازاق تىلىندەگى قۇجاتتاردىڭ نىساندارى مەن ۇلگىلەرى، ارينە اۋدارما تۇرىندە بولسا دا، تولىق قالىپتاستى دەۋگە بولادى. سونىمەن قاتار جوعارىدا ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋدە باسشىلىققا الىناتىن قۇجاتتاردى دا اتاپ وتتىك. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى كەزدە ىسقاعازدارىنا ارنالعانعىلىمي زەرتتەۋلەر، عىلىمي-پراكتيكالىق، ادىستەمەلىك قۇرالداردىڭ تۇرلەرى(ەلەكتروندى، كىتاپ تۇرىندە), سايتتار جانە ت.ب. جەتىپ ارتىلادى. سوندىقتان بۇگىنگى كۇنى قازاق ءتىلىن بىلەتىن ازاماتقا ىسقاعازدارىن جۇرگىزۋدە كەدەرگى بولاتىن قانداي دا ءبىر كۇردەلى قيىندىقتى كورىپ وتىرعان جوقپىن. دەگەنمەن، زاڭنىڭ سولقىلداقتىعى مەن ءوزىمىزدىڭ نەمقۇرايدىلىعىمىزدان تۋىندايتىن قيىندىقتاردى جوققا شىعارا المايمىز.

ەڭ بىرىنشىقيىندىق – مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەۋ. سوندىقتان ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر جاپپاي مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە ءتيىس. بۇل جەردە ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋ جونىندە قاجەتتىلىك تۋدىراتىن زاڭ تالابىنىڭ بولماۋىن ايتاكەتۋىمىز كەرەك.

ەكىنشىدەن،مەملەكەتتىك ءتىلدى قانداي دا ءبىر دەڭگەيدە بىلە تۇرا، ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىكتىلدە جۇرگىزۋگە ماشىقتانباۋ. بۇل ورايدا، ءاربىر مەكەمە باسشىسى ءوزىنىڭ قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرگە ورىس تىلىندەگى قۇجاتتى اۋدارماشىعا اۋدارتىپ الا سالماي،وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە ىسقاعازدارىن ازىرلەۋىنە تالاپ قويۋى قاجەت.

سۇحباتتاسقان:  گ.جالعاسباەۆا

مەملەكەتتىكتىلدى دامىتۋ ينستيتۋتى.

Abai.kz