كەشە تۇركيا ۇكىمەتىنىڭ اقپارات جانە ءباسپاسوز باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ مەديا فورۋمى» باستالدى. وسى باسقوسۋدا «ايقىن» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، پرەزيدەنت سىيلىعىنىڭ يەگەرى نۇرتورە ءجۇسىپ بايانداما جاسادى. تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ورتاق ماسەلە كوتەرىلگەندىكتەن دە، ءبىز وسى باياندامانى نازارلارىڭىزعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

كەشە تۇركيا ۇكىمەتىنىڭ اقپارات جانە ءباسپاسوز باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ مەديا فورۋمى» باستالدى. وسى باسقوسۋدا «ايقىن» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، پرەزيدەنت سىيلىعىنىڭ يەگەرى نۇرتورە ءجۇسىپ بايانداما جاسادى. تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ورتاق ماسەلە كوتەرىلگەندىكتەن دە، ءبىز وسى باياندامانى نازارلارىڭىزعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

تۇرىك ءدۇنياسى بارىمىزگە ورتاق. ءبىزدىڭ تاريحىمىز دا، تاعدىرىمىز دا ءبىر. كەشەگىمىز ءبىر بولعان سوڭ، - كەلەشەگىمىز دە ءبىر. بۇگىنگى ۇلكەن قۇرىلتايعا جينالعان بارلىق باۋىرلارعا ارمىسىزدار، قوش كەلدىڭىزدەر دەگىم كەلەدى.
1997 جىلى رەجەپ تايىپ ەردوعان ىستامبۇل قالاسىنىڭ اكىمى بولىپ تۇرعاندا، كوپشىلىك جيىندا مىنانداي ءبىر ولەڭ وقىعان ەدى.
مەشىتتەر - قورعانىمىز،
كۇمبەزدەر - دۋلىعامىز.
مۇنارالار - نايزامىز،
مۋميندەر - اسكەرىمىز.
سول كەزدەگى ۇكىمەت باسىنداعى سولشىلدارعا، ب.ەجەۆيتتىڭ پرەمەر-مينيستر كەزى بولسا كەرەك، مۇنداي ولەڭ ۇنامايدى. رەجەپ ەردوعان 1998 جىلى ون اي تۇرمەدە وتىرىپ شىعادى. بۇل ولەڭ زيا كوكالىپتىكى مە، جوق ەردوعاننىڭ وزىنىكى مە، مەن بىلمەيمىن. بىراق وسى ولەڭدەگى سوزدەر تۇركىتىلدەس باۋىرلاردىڭ بارىنە دە ورتاق، بارىنە دە تۇسىنىكتى دەپ بىلەمىن.
ءبىزدىڭ تۇركىتىلدەس تۋىستار ءدىن مەن ءتىل بىرلىگىن ەش ۋاقىت ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ءدىنىمىز - يسلام، ءتۇبىمىز دە، ءتىلىمىز دە - تۇرىك. "تۇركىتەكتەس تۇگەل بول!" - دەگەن بابالار اماناتى قايدا جۇرسەك تە، قاپەردە بولۋى ءتيىس.
وكىنىشكە قاراي، بىزدەر قازىر ءبىر-بىرىمىزبەن ءتىلماش ارقىلى سويلەسەتىن جاعدايعا جەتتىك. حح عاسىردىڭ باسىندا ءبىزدىڭ مۇستافا شوقاي مەن تاتاردىڭ عابدوللا توقايى، تۇرىك - ينان مەن زاكي ۆەليبەي توعان، ءازىربايجان - مەحمەت ءامين مەن راسۋل زادە، وزبەك - ابدۋراۋ فيسرات پەن شولپان، كەشەگى ءسايفي كۋداش پەن مۇحتار اۋەزوۆ، ءسابيت مۇقانوۆتار ءبىر-بىرىمەن ءتىلماشسىز سويلەسەتىن.
ءححى عاسىردا وسىنداي تۇتاستىق بولا ما؟ ءبىزدىڭ قۇرانىمىز - ورتاق، ەندەشە، ۇرانىمىز دا ورتاق بولۋعا ءتيىس. "تۇركىتەكتەس تۇگەل بول!". باسقا ۇران جوق.
بيىل تۇركيا رەسپۋبليكاسى ءوزىنىڭ 87 جىلدىعىن تويلادى. قازاقستان بولسا تاۋەلسىزدىگىنىڭ 19 جىلدىعىن اتاپ ءوتتى.
تۇركيا رەسپۋبليكاسى قۇرىلعان كۇنىنەن باستاپ، وسى كۇنگە دەيىن مۇستافا كەمال اتاتۇرىكتىڭ "وتاندا بەيبىتشىلىك - الەمدە بەيبىتشىلىك" دەگەن قاعيداتىنا نەگىزدەلگەن، الەمدە جانە اسىرەسە، توڭىرەگىندە بەيبىتشىلىكتىڭ ورناۋى مەن ساقتالۋىنا جانە تۇراقتىلىق پەن دامۋدى ارتتىرۋعا باعىتتالعان، جان-جاقتى، ماقساتتى، سىندارلى، سانالى جانە گۋمانيستىك ساياسات جۇرگىزۋدە. تۇركيا ترانساتلانتيكالىق بايلانىستارعا ۇلكەن ءمان بەرەدى جانە مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن ناتو وداعىنىڭ حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالارىنا بەلسەندى تۇردە ۇلەس قوسۋدا، كورشىلەس ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستارىن نىعايتۋدى جالعاستىرۋدا، ەۋروپالىق وداق مۇشەلىگىنە قاراي تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەۋدە. قازاقستان دا ەۋروپاعا قاراي جول تارتىپ كەلەدى.
2009 - 2010 جىلدارى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ۋاقىتشا مۇشەسى بولعان جانە قازىرگى كۇنى ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستىڭ توراعاسى بولىپ وتىرعان تۇركيا، ءوز ايماعىندا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ ساقتالىپ نىعايۋى جانە ىنتىماقتاستىق ارقىلى ءال-اۋقاتتى ارتتىرۋ ماقساتىندا جۇمسالعان ىنتا-جىگەرلەرىنەن جيناقتالعان تاجىريبەسىن جاھاندىق دەڭگەيدە بەيبىتشىلىككە ۇلەس قوسۋ، قازىرگى جانە بولۋى مۇمكىن پروبلەمالاردى شەشۋگە كومەكتەسۋ جانە ءومىردى بارشا ادامزات ءۇشىن بەيبىت ەتۋ ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى تۇردە پايدالانۋدا.
تۇركيا جانە قازاقستان حالىقتارىن ورتاق ءتىل، تاريح جانە مادەنيەت بايلانىستىرادى.
قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاش بولىپ مويىنداعان تۇركيا بولاتىن. وسىدان 11 جىل بۇرىن، 1999 جىلى ىستامبۇلدا وتكەن سامميتتەن كەيىن جەلتوقساننىڭ 1-2-ىندە قازاقستان ەقىۇ ءسامميتىن جوعارى دەڭگەيدە وتكىزدى.
2009 جىلى پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ تۇركياعا جاساعان ساپارى بارىسىندا قول قويىلعان ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە سايكەس جاڭا باعدار العان قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكالىق، مادەني جانە باسقا دا سالالاردا جوعارى دەڭگەيدە تۇر. بۇگىندە تۇرىك كاسىپكەرلەرىنىڭ قازاقستانعا قۇيعان ينۆەستيتسياسىنىڭ جالپى كولەمى 2 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، تۇرىك قۇرىلىس كومپانيالارى العان جوبالاردىڭ جالپى قۇنى 10 ميلليارد دوللاردان اسىپ ءتۇستى. استانا قالاسى - تۇرىك-قازاق ىنتىماقتاستىعىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى.
ءبىزدىڭ باۋىرلاس ەلدەر اراسىندا ءبىلىم جانە مادەنيەت سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق بار. بۇل قارىم-قاتىناسىمىزدىڭ ماڭىزدى ولشەمدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. تۇركيادا جانە قازاقستانداعى تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتتەرى مەن قازاق-تۇرىك مەكتەپتەرىندە ءبىلىم العان جانە الىپ جاتقان قازاقستان جاستارى مەن ق.ا.ياسساۋي اتىنداعى قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى جانە باسقا دا ءبىلىم ورىندارىندا وقىعان تۇرىك جاستارى ورتاق كەلەشەگىمىزدىڭ نەگىزىن قالايدى.
قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تەك قانا ەكى جاقتى ەمەس، سونىمەن قاتار وڭىرلىك جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە دە قارقىندى دامۋدا. ەكى ەل ەۋرازيا وڭىرىندە بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ورناتۋ جولىندا ىنتىماقتاسىپ، وسى ءۇشىن ۇلكەن ىنتا-جىگەر تانىتۋدا. پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى 2010 جىلعى 15-16 قىركۇيەكتە وتكەن ىستامبۇلداعى سامميت كەزىندە ءوز قىزمەتىن باستادى. ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ العاشقى ءسامميتى 2011 جىلى استانا قالاسىندا وتەدى.
مۇنىڭ ءبارى ساياسي سالاداعى بىرلىك پەن ىنتىماقتاستىق. ءبىزدى ءتۇبى ءبىر تۇركىنىڭ ورتاق مۇددەسى بىرىكتىرۋى ءتيىس. وسى رەتتە ءازىربايجان حالقىنىڭ ۇلى پەرزەنتى گەيدار اليەۆتىڭ مارگارەت تەتچەرمەن ارادا بولعان اڭگىمەسى ەسكە تۇسەدى. تەتچەر حانىم ارمياندارعا بۇيرەگى بۇرىپ، "تاۋلى قاراباقتى سولارعا باسىبايلى بەرە سالمايسىزدار ما؟" دەپتى. سوندا گەيدار اليەۆ: "سىزدەر 100 جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى يرلانديانىڭ زاڭدى بولىگى - سولتۇستىك يرلانديانى ۋىستان شىعارماي وتىرسىزدار. سونداعى كاتوليك يرلاندىقتاردى قۋدالاپ جاتقاندارىڭىز دا بەلگىلى. ەندەشە، سىزدەر نەگە سولتۇستىك يرلانديانى زاڭدى يەلەرىنە قايتارمايسىزدار؟" دەگەندە تەتچەر ءتىلىن تىستەگەن ەكەن.
تۇركى حالىقتارىنىڭ تابانى تيگەن جەردە تۇراتىن باۋىرلار ءبىر-بىرىنەن الىس كەتپەۋى كەرەك. "تۋىستىقتى ۇزبەڭدەر!" - دەلىنگەن مۇحاممەد مۇستافا س.ع.س حاديستەرىنىڭ بىرىندە.
تۋىسقان حالىقتاردىڭ اراسىن جالعايتىن التىن كوپىر - اقپارات. اقپارات الۋ، اقپارات الماسۋ، اقپارات تاراتۋ ماسەلەلەرىندە تۇركىتىلدەس باۋىرلاردىڭ ەشقايسىسى اۋىز تولتىرىپ ماقتانا المايدى. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ءوزارا تىعىز بايلانىسىندا وسى ماسەلەگە كەلگەندە بەلگىلى ءبىر تەجەۋ بار ەكەندىگى شىندىق. مادەني قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاپ، وشكەندى جاندىرىپ، وتكەندى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان تۇركسوي ۇيىمى جۇمىس جاساپ جاتىر. تۇركى وركەنيەتى قازىرگى ەۋروپالىق وركەنيەتتەن ەش كەم ەمەس.
اراب ەلدەرىنىڭ سانى - 22. ال تۇركىتىلدەس دەربەس مەملەكەتتەر سانى - 6 عانا. اراب ەلدەرى ءوزارا ىنتىماقتاسىپ، اراب ەلدەرىنىڭ ليگاسىن قۇرا الدى. تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باس بىرىكتىرە الا ما؟ قازىرگى تاڭدا ءبىز قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ "تۇرىك باستاماسى" - تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ پارلامەنتارالىق اسسامبلەياسىن قۇرۋ تۋرالى يدەياسىن بىلەمىز. ءبىر-ءبىرىمىزدى جاقىنداتاتىن باسقا قانداي قادام بار؟
مەنىڭشە، ەڭ الدىمەن، تۇركىتىلدەس حالىقتاردى ءبىر-بىرىنە جاقىنداتا ءتۇسۋدىڭ ەڭ وڭتايلى جولى - ورتاق تەلەارنانىڭ بولۋى. عارىشتىق سپۋتنيكتەردىڭ مۇمكىندىگىن وسى ماقساتقا پايدالانۋ كەرەك. ورتاق ارنا اشىلسا - قازاق تا، تۇرىك تە، وزبەك تە، قىرعىز دا، تاتار دا، ساحا دا، قاراشاي مەن قۇمىق تا ءتىل بىرلىگىن، رۋحاني تۇتاستىقتى تولىق سەزىنەدى. 40-قا جۋىق تۇركىتىلدەس حالىقتاردىڭ ونەرى مەن مادەنيەتى، تاريحى مەن سالت-ءداستۇرى ساقتالادى، داميدى.
ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ ءوزارا بىرلىگى تۋرالى كوپ ايتىلادى. الايدا ءسوز كوپ تە، ءىس از. ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىن بولشەۆيكتەندىرۋ قازاقستاننان باستالدى. ورىس بولشەۆيكتەرى الدىمەن قازاقستاندى الدى. سوسىن قىرعىزدى وزىنە قاراتتى. وزبەك پەن ءازىربايجاندى ازەر دەگەندە يلىكتىردى.
ەندىگى تاڭدا تۇركىتىلدەستەردىڭ تۇتاسۋ، ياعني بىرلەسۋ ساياساتى دا قازاقستاننان بەرى قاراي ءجۇرۋى ءتيىس. تۇركيا مەملەكەتى بۇل تاراپتا بىرقاتار جاقسى قادامدار جاسادى. ورتاق وقۋ ورىندارىن قۇرۋدان وزگە، "قازاقستان-زامان" سياقتى گازەتتەر اشىپ، ەكى ەلدىڭ ىشكى بايلانىسىن جاقىنداتا ءتۇستى. قازىر "قازاقستان-زامان" گازەتى قازاقستاندا كەڭىنەن تارالادى، ونىڭ وقىرماندارىنىڭ قاتارى جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ كەلەدى.
وزبەكستان "تV Markaz" دەگەن جاستارعا ارنالعان تەلەارنا اشتى. قازىر وڭتۇستىك قازاقستان ءوڭىرىنىڭ تۇرعىندارى وسى ارنانى كوبىرەك كورەدى. كەيبىر ازاماتتار جەرگىلىكتى حالىق وزبەكتەنىپ كەتە مە دەپ قاۋىپتەنەدى. ورىستانىپ، نە قىتايلانىپ كەتكەننەن وزبەكتەنۋ نەمەسە تۇركىلەنۋ قاۋىپتى ەمەس!
قازاقستاندا تۇرىك تەلەسەريالدارى كەڭىنەن تانىمال. قازاقستان تەلەارنالارى تۇرىك سەريالدارىن قازاقشاعا اۋدارىپ كورسەتەدى. سۋبتيتردا كينونىڭ تۇرىكشە ءماتىنى قوسا بەرىلىپ وتىراتىن بولسا، تۇرىك ءتىلىن مەڭگەرۋشىلەر قاتارى ارتا تۇسەر ەدى.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتىنا باسىمدىق بەرىلىپ وتىر. قازاقستان ازاماتتارىنا قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن ءبىلۋ مىندەتتەلەدى. ورىس ءتىلىنىڭ ورنىنا تۇرىك تىلىنە باسىمدىق بەرىلسە، قۇبا-قۇپ بولار ەدى.
تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگى ءبىر-بىرىنە جاقىنداۋى ءتيىس. قازاقستان ازاماتتارى الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالار تۋرالى اقپاراتتاردى كوبىنەسە رەسەي اقپارات اگەنتتىكتەرى مەن تەلە جانە راديو ارنالارىنان الادى. باۋىرلاس تۇركيا، ءازىربايجان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇرىكمەنستان ەلدەرىندە بولىپ جاتقان وقيعالارعا رەسەي كوزىمەن باعا بەرىلەدى. بۇل تۇبىرىنەن دۇرىس ەمەس.
وسى رەتتە مارتەبەلى مىنبەردى پايدالانىپ، ءوزىمنىڭ بىرنەشە ۇسىنىسىمدى ورتاعا سالعىم كەلەدى.
1. تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ اقپاراتتىق تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن مەملەكەت باسشىلارىنىڭ قاراۋىنا ۇسىنۋ قاجەت. 2011 جىلى استانادا وتەتىن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى ءسامميتىنىڭ كۇن تارتىبىنە وسى ماسەلەگە بايلانىستى ۇسىنىستاردى قاراۋدى ەنگىزۋ كەرەك.
2. تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ اقپارات الماسۋ ماسەلەسىن جولعا قويۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن ءار ەلدىڭ مەملەكەتتىك اقپارات اگەنتتىكتەرى اراسىندا ءوزارا مەموراندۋم قابىلدانسا دۇرىس بولادى.
3. وسى زامانعى ينتەرنەت بايلانىسىن دامىتۋ ارقىلى ءار ەلدىڭ جەتەكشى اقپارات قۇرالدارى اراسىندا تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىلسا دەيمىن.
4. تمد ەلدەرىنىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىن قامتىپ وتىرعان "مير" تەلەارناسى سەكىلدى تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ورتاق تەلەارناسىن اشۋدى قولعا الۋ قاراستىرىلسا.
5. باۋىرلاس ەلدەردىڭ اقپاراتتىق بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن ءاربىر كەزەكتى قۇرىلتايدا ارنايى قاراپ، قاي باعىتتا نە ىستەلدى، نە اتقارىلمادى دەگەن سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تۇراقتى تۇردە الىپ وتىرۋ كەرەك. سوندا باستاعان ءىستىڭ ناتيجەسى بولادى.
كۇلتەگىن بابامىزدىڭ "اسپاندا - كۇن، جەردە - تۇركى" دەگەن ۇرانى بار.
تۇركىتىلدەس تۇگەل بولايىق!

«ايقىن» گازەتى