ءادىل سەمەيحانۇلى. قۇرمانبەك بيىگى
قاپتاعان قارا ءنوپىر قاۋىممەن سىرەسىپ، سىنالانىپ قالعان قاراعايلى القاپتىڭ ەتەگىندەگى كوسىلگەن كوگىلدىر الاڭقاي بۇگىن ءبىر بولەكشە تىم-تىرىس; اركىم ءوز جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلىن ءوزى تىڭداعانداي، تەك قانا ءبىر نىساناعا - اناۋ جاپ-جاسىل شىرشامەن كومكەرىلگەن ساحارا ساحنانىڭ قاق ورتاسىنا بارىپ جايعاسا بەرگەن جىگىتكە، الدە بىردەڭەنى زارىعا كۇتكەندەي، بار زەيىندەرىمەن كوز الماي تەسىلە قاراپ قالعان...
سونان، دومبىراسىنىڭ قۇلاعىن كۇيلەپ العان ول قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ:
«اسەت تە، ءبىرجان دا ەمەس، قۇرمانبەكپىن،
كەلەدى ءوز تۇسىمدا دۋماندى وتكىم.
اداممىن، جاساماقپىن ادامشا ءومىر،
قورقۋعا، قورلانۋعا تۋعان جوقپىن». - دەسىن!
وسىدان تۇپ-تۋرا 24 جىلدىڭ الدىندا سارىبۇلاق ساحاراسىندا ۇلان-اسىر دۋلى دۇبىرمەن ءوتىپ جاتقان التاي ەلىنىڭ بەسىنشى كەزەكتى اقىندار ايتىسىنىڭ ءبىر ساتىندە ەندى-ەندى قىرىقتى قىرقالاپ بارا جاتقان بۇل جىگىت اعاسى شارشى توپقا وسىلاي دەپ ءۇن قاتتى.
قاپتاعان قارا ءنوپىر قاۋىممەن سىرەسىپ، سىنالانىپ قالعان قاراعايلى القاپتىڭ ەتەگىندەگى كوسىلگەن كوگىلدىر الاڭقاي بۇگىن ءبىر بولەكشە تىم-تىرىس; اركىم ءوز جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلىن ءوزى تىڭداعانداي، تەك قانا ءبىر نىساناعا - اناۋ جاپ-جاسىل شىرشامەن كومكەرىلگەن ساحارا ساحنانىڭ قاق ورتاسىنا بارىپ جايعاسا بەرگەن جىگىتكە، الدە بىردەڭەنى زارىعا كۇتكەندەي، بار زەيىندەرىمەن كوز الماي تەسىلە قاراپ قالعان...
سونان، دومبىراسىنىڭ قۇلاعىن كۇيلەپ العان ول قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ:
«اسەت تە، ءبىرجان دا ەمەس، قۇرمانبەكپىن،
كەلەدى ءوز تۇسىمدا دۋماندى وتكىم.
اداممىن، جاساماقپىن ادامشا ءومىر،
قورقۋعا، قورلانۋعا تۋعان جوقپىن». - دەسىن!
وسىدان تۇپ-تۋرا 24 جىلدىڭ الدىندا سارىبۇلاق ساحاراسىندا ۇلان-اسىر دۋلى دۇبىرمەن ءوتىپ جاتقان التاي ەلىنىڭ بەسىنشى كەزەكتى اقىندار ايتىسىنىڭ ءبىر ساتىندە ەندى-ەندى قىرىقتى قىرقالاپ بارا جاتقان بۇل جىگىت اعاسى شارشى توپقا وسىلاي دەپ ءۇن قاتتى.
ياپىرىم-اۋ، بۇل قانداي جالىن؟ جان تۇبىندە تىنىپ جاتقان بۇلا سەزىمىنىڭ الدە ءبىر ەرەۋىل رۋحتىڭ كۇشىمەن بۇلقىنىپ شىعىپ، بۋىرقانا تولقىعانى ما؟ جوق الدە، الىس شاپپاس ۇشقىرلىقتىڭ اۋدەم جەرلىك اپ ەتپەدەگى دىزىلى ما؟ ايتپەسە، اسەت كىم ەدى؟ «19 عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگى مەن 20 عاسىردىڭ باس شەنىندە ارعى-بەرگى بەتتە بىردەي ايتىس ونەرىنىڭ جالىنىن لاۋلاتىپ، ۇزدىك ونەگەسىن كورسەتكەن ايدىك اقىن» ەمەس پە ەدى. ءبىرجان كىم ەدى؟ بايابان ورتا ازيا دالاسىنداعى سۇراپىل ايتىستىڭ ۇلگىسى رەتىندە تانىلعان ايگىلى ءبىرجان-سارا ايتىسىنىڭ» باس گەرويى ەمەس پە ەدى. بۇلارمەن يىق تىرەسە قويار وسى زاماندا كىم بار دەيسىڭ. كۇللى قازاق ايتىس ونەرىنىڭ قوس شىڭى ىسپەتتى ماڭعاز قاسقايىپ تۇرعان وسىناۋ قوس الىپقا كۇنى بۇگىن تامسانىپ، ايتىسىتىڭ شىرقاۋ بيىگىن وسىلارمەن ولشەپ جۇرمەيمىز بە, بىراق، مىنا جىگىتتىڭ جالىنى بولەك، ءۇنى قاتاڭ، دەسى كۇشتى. جاسۋ، جاسقانۋ دەگەننەن مۇلدەم اۋلاق، انشەيىن، سالعان جەردەن «اسەت تە، ءبىرجان دا بولمايمىن»، «ءوز بيىگىمدى جاسايمىن» دەيدى. سونسىن، قورلانىپ-قورقىپ، جالتاقتاپ-قالتاقتاپ، قويان تىرلىكپەن كۇن كەشۋدى جانى قالامايدى. ءومىر بويى اناسىنىڭ اق ۋىزىمەن دارىعان ونەرىمەن دۋمانداتىپ، ادامشا جاساپ، حالىقتىڭ مادەنيەتىن قوردالاندىرۋعا بارىن ارناماق.
ازاماتى تىزگىن جۇلقىپ، «بولامىن» دەپ تۇرسا، حالقى قالاي عانا جەلەپ جەبەمەيدى، ساتىرلاعان شاپالاقپەن كومىپ تۇرىپ، وسى ءبىر كوگىلدىر كوز تىعىرشىقتاي قارا ۇلىنا اق جول تىلەدى، ۇلكەن ءۇمىت ارتتى، باسىن قويا بەردى...
سونان بەرى 24 جاز بەن 24 قىستىڭ جامباسى جاسىرىلدى. جۇمىر جەردىڭ قوينى-قونشى جويقىن وزگەرىستەر مەن تولاعاي تابىستارعا تولدى. كوزقاراس جاڭاردى، كوز ايا كەڭىدى، يدەيا سومدالدى، ءورىس اشىلدى، كىمنىڭ كىم بولارىنا، قانداي ەڭبەك جاراتارىنا ۋاقىت عانا تورەشى ەكەن. سول ءبىر جىلداعى جاي عانا قاجەتتىلىك ءۇشىن ىلدالدالاپ ىلگەرلەي سالعان كوك جاساڭداعى اياداي ساحنادا تۇرىپ، بىراق، الىپ قاشقان اساۋ سەزىممەن جار سالعان الگى قارا ۇل، بۇگىن مىنە ءوز بيىگىن دە جاساپ ۇلگەردى، قازاق ايتىس ونەرىنە تاعى ءبىر بيىك قوسىلدى. مۇنىڭ اتى «قۇرمانبەك بيىگى». ول ەندى «اسەت تە، ءبىرجان دا ەمەس»، تەك ءوزى. انە، جەكە دارا شاۋىپ بارادى، بىراق، كومبەگە ءالى الىس، شاپقان سايىن ەكىلەنە تۇسەدى...
سەل سەزىمنىڭ سەرىسى، ساڭلاق اقىن بەردىبەك قۇرجىقاەۆ ءبىر ايتىسا دا بىرەگەي شىندىقتى ايتتى:
«شابىتى ۇشقىر شاپشاڭ ۇيرەك سۇقسىردان،
كومەيىندە كوك دولى ءبىر كۇش تۇرعان.
قۇرمانبەكتەي قاۋسىرما جاق قازاقتىڭ،
اقىنى بار ايداعارداي ىسقىرعان».
وسى ءتورت جولدا قۇرمانبەك زەيتىنعازىۇلىنىڭ ايتىس اقىنى رەتىندەگى بار ءبىتىمى مەنمۇندالاپ تۇر. "كومەيىندەگى دولى كۇش" - اقىننىڭ ويلىلىعى دا، "قاۋسىرما جاق" - ونىڭ شەشەندىگى.
سۋىرىپ سالما جاسامپازدىق - ايتىس اقىنىنىڭ تابيعاتىنا بىتكەن قاسيەت. بۇل قاسيەت دارىماعان جەردە، اقىننان ۇلكەن نارسە دامەتۋ تىم ارتىق. ال ۇشقىر شابىت - سۋىرىپ سالمالىقتىڭ باستاۋ كوزى. شابىت جوقتا، اقىندىق تابىس جوق. ارىپتەسپەن ايتىسقاننىڭ ءجونى وسى دەپ تەرەڭگە تارتپاي، جەڭىل قارپىپ، سان-ساققا كەتىپ، ءار ءشوپتىڭ باسىن شالاتىنداردى ەندىگارى ۇكىلەۋدىڭ رەتى جوق. حالىقتىڭ اقىننان سۇرايتىنى - ءداۋىر تالاپ ەتىپ وتىرعان ماڭىزدى سۇراقتاعا كوركەمدىك ورەمەن جاۋاپ قايتارۋ، كوڭىل ءبولىپ كوكسەپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ شيەسىن تابۋ، ورتاعا سالار وي ايتۋ. قۇرمانبەكتىڭ ۇستانعان جولى وسى. جايشىلىقتا ومىردەن، قوعامدىق ورتادان، ادامدار ارا قارىم-قاتىناستان تۇيگەندەرىن وي ەلەگىدە قورتىپ، يدەيالىق دايىندىقپەن جۇرەدى. بىلايشا ايتقاندا، ول ۇلكەن شابىتتىڭ اقىنى، تولعانباي، تەبىرەنبەي تۇرىپ ارىپتەسكە بەتالدى «ءسوز سالمايتىن» كىسى. قايسى ولەڭىن وقىساڭ دا زارەدەي جاساندىلىق پەن جاتتاندىلىقتىڭ قىلپىن اڭعارا المايسىڭ، ءبارى دە سول ءساتتىڭ وزىندە تۋىپ، ارىپتەستىڭ جۇرەگىندە جول تاۋىپ جاتادى. سونسىن، ونى تىڭداعان سايىن تەرەڭدەپ، تەرەڭدەگەن سايىن جەلپىنىپ، اقىنعا دەگەن تاڭعالىسىڭ مەن تامسانىسىڭ ەسەلەپ ارتىپ وتىرادى، اقىننىڭ بۇل جاعىنداعى ەرەكشەلىگى كوبىنەسە قارسىلاسىنىڭ قويعان جۇمباقتارىنا قولما-قول قايتارعان جاۋاپتارىنان ايقىن كورىنەدى.
1985 جىلى ۇرىمجىدە قىتاي فولكلورشىلار قوعامىنىڭ عىلمي باس قوسۋى ءوتتى. ءماجىلىستىڭ ۇسىنىسىمەن قۇرمانبەك كونەكوز ارىپتەسى جامالقانمەن ءسوز سايسىتى. ايتىستىڭ باسى ەكى ارىپتەستىڭ ءبىر-ءبىرىن ماقتاۋىمەن جايبىراقات باستالدى دا، سوڭى كىلت شيلەنىسىپ، جۇمباق تابىسۋعا اۋىستى. بۇل اقىننىڭ جالپىلىق ءبىلىم دەڭگەيى سىنعا تۇسەر ءسات ەدى. سوندا جامالقان:
«جۇمباق تىلمەن قويايىن ءسوزدىڭ جايىن،
تاتىمدىراق ءبىر جاۋاپ بەرشى ماعان.
ەل مۇراسى كەشەگى اسىل ايناڭ،
ءسوز قوزعايىن ازىراق وسى جايدان.
ايتىسپاساق كوڭىلىمىز كونشىمەيدى،
بۇل ايتىسىتىڭ شىقتى ەكەن باسى قايدان؟»
دەگەن "باسى بىتەۋ" ءبىر ساۋالدى قويىپ قالدى. ايتىس زەرتتەۋىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن مامانداردىڭ ءوزى تياناقتى ءبىر شەشىمگە كەلە الماعان بۇل جايعا قۇرمانبەك نە دەسىن؟ عىلميلىقتى تالاپ ەتەتىن كۇرمەۋى كوپ كۇردەلى دۇنيە عوي. بىراق ارىپتەستىڭ قارىزى ودان قيىن، قالايدا بىردەڭە ايتىپ يلاندىرۋ قاجەت. شابىتتى اقىن بەينە بەردىبەك ايتقان «سۇقسىردايىن» ەش ىركىلمەي لىپىلداي جونەلگەن:
«ءاري دەگەن قىز بوپتى جاس جامالى،
ءوز تۇسىنان ونەرى اسقان ارى.
«ايت دەگەنىڭ ايتايىن ءاري-ايداي...»
دەپتى جىگىت قيىلىپ قاس-قاباعى.
«قايدان سەنى بىلەيىن، بويداي تالاي...»
دەپتى قىز بولماعان سوڭ باسقا امالى.
ءالى كۇنگە مۇرا بوپ جالعاسىپ ءجۇر،
وسى ارادان بۇل ايتىس باستالادى».
مۇندايدا اق جال اقىن جامالقاننىڭ دا ۇدەتە تۇسەتىنى بار، ارىپتەستى ارت-ارتىنان سوققىلاپ، ارى قاراي سىنالاپ تاستايدى. ەگەردە وي ءورىسى تارلاۋ بىرەۋ بولسا، توتەپ بەرە الماي «قول كوتەرەدى». ەندى ول قۇرمانبەكتى مىنا قىرىنا الدى:
«مەن سەنى قىران دەيىن قىراعى شىن،
قيىرعا تۋرا تارتىپ شىعارمىسىڭ.
جەردەگى جەتى جوقتى بىردەن-بىردەن،
ارىپتەس، ءتۇسىندىرىپ شىعارمىسىڭ؟»
قۇلديلاپ قۇلاپ اعاتىن ءبىر سۋلار بولادى، قانشا بوگسەڭ دە دەس بەرمەي جوڭكىلىپ بەرەتىن. قۇرەكەڭدى ءدال وسىنىڭ ءوزى دەيسىڭ:
«قالقاتاي سۇراۋىڭنىڭ قاتەسى جوق،
كۇيەۋدىڭ قايىن جۇرتتا باتاسى جوق.
ەجەلدەن قۇستا ءسۇت جوق، جىلقىدا ءوت جوق،
يتتەردىڭ سىيلاساتىن اتاسى جوق.
ويلاساڭ سۋ بىتكەننىڭ سۇيەگى جوق،
توقتاۋسىز سوققان جەلدىڭ تيەگى جوق.
تاسقا تامىر بىتپەگەن وسىمدىكتەي،
بۇل شەشۋىم شىقتى ما جۇيەلى بوپ؟»
جان-جاقتىڭ قىسىمى جان القىمداپ تۇرعان قىسىلتاياڭ ساتتە، قيۋاسىز قويىلعان ساۋالعا قولما-قول جاۋاپ قايتارىپ كورىڭىز قانە.
ارينە، ورەلى ايتىس قوس اقىننىڭ ورتاق ەڭبەگى. ءبىر جاعى مىقتى، ءبىر جاعى وسال ايتىستان سارا تۋىندى شىقپايدى، ءتىپتى ونى جەڭدى-جەڭىلدى دەپ جىكتەپ جاتۋدىڭ ءوزى باس ارتىق شارۋا. زەرتتۋشىلەر «ءبىرجان-سارا ايتىسىن» قازاق ايتىسنىڭ شوقتىعى، دەپ قارايدى. راسىندا سولاي. مۇنىڭ وسىنداي شوقتىقتى بولۋى ەكى اقىننىڭ ويىنىڭ كەڭدىگى مەن بىلىگىنىڭ تەرەڭدىگىندە جاتىر. وسىعان ۇقساس جامالقان دا ەر جىگىتتىڭ ارى جاعىن سىنار كۇرمەۋلى ساۋال قويماعان بولسا، بالكىم، قۇرمانبەكتىڭ دە مۇنداي ورەلى جاۋابى تۋماس ەدى. اق يىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا، ولەڭ دەگەن تۋلايدى قايشىلىقتا» دەيتىنى دە وسىدان. وسىنداي ۇلكەن وي تارتىسىندا سۋىرىلىپ شىققان اقىندى عانا شىنايى اقىن، دەيدى حالىق. دەمەك قۇرمانبەك پەن جامالقاندى وسى زامان ايتىسىنىڭ سەركەلەرى دەۋگە بولادى، سول ءۇشىن دە ولار كەيىنگى بۋىن جاس اقىنداردىڭ «اتاسى» مەن «اپاسى» بولعان دا، ءار جولعى جىر سايىستاردا ولاردىڭ ەسىمدەرى بار اقىننىڭ ولەڭىنە ارقاۋ بولىپ جاتادى.
الباتتا، قۇرمانبەك قويعان كۇرەلى ساۋالدارعا جامالقان دا ىركىلمەي جاۋاپ قايتارىپ، دارابوز تالانتىن ايگىلەدى.
«جاۋابىڭ تالابىما تاتىعانداي،
بولادى مۇنان ارتىق اقىن قاندەي؟!
بەرمەدى قولعا تىزگىن دەپ وتىرسىڭ،
قۇرەكە سەن دە سۇرا قاپى قالماي». ءبىزدىڭ قازىرگى كەيبىر جاس اقىندارىمىز اراسىندا، جۇمباققا جامالقانشا وسىلاي دەپ تىلەنىپ تۇرىپ جاۋاپ قايتارعاندى قويىپ، ارىپتەسىنىڭ العاشقى سۇراۋىنىڭ وزىنەن جۇرەكسىنىپ، ويى ون ساققا ءبولىنىپ، سوڭىندا تىڭدارمانىن وكپەلەتىپ العاندار دا بولعان. بۇل يدەيالىق دايىندىقسىزدىقتىڭ، قاتاڭىراق ايتقاندا، تايازدىقتىڭ بەلگىسى.
قۇرمانبەك پەن جامالقانداعى ءبىر ۇلكەن ەرەكشەلىك جۇمباقتى شىمىر ۇيقاسقا قۇرىپ تۇرىپ جۇيەلى قويادى. ال ەندى قۇراعاڭنىڭ جۇمباعى مەن جامالقاننىڭ شەشىمىن قاراڭىز:
«جامالقان كورمەك بولساڭ بىزدەن تىڭداپ،
قويايىن الدىڭىزعا بىرەر جۇمباق.
اياۋلى بارىمىزگە بولعان اجەم،
تىم ۇزاق جاس جاساعان جۇزدەپ-مىڭداپ.
داريعا-اي، سول اجەمنەن ماپەلەگەن،
ايرىلدىم ءبىر اپاتتا توتە كەلگەن.
شۋىلداپ ءبىر توپ بالا قالا بەردىك،
باعدارسىز ءبىرىن-ءبىرى جەتەلەگەن.
ىزدەدىم ءتىرى ەكەنىن ۇعىپ كەيىن،
تابۋدان بار كۇشىمدى ىرىكپەدىم.
دەپتى اجەم: «ماڭگى ولمەيمىن ىزدەي بەرسىن»،
ەستىگەن جەرىڭ بار ما ءبىلىپ تەگىن؟»
ۇلتتىق ونەردەن حابارى بولماعان ادامعا قۇراعاڭنىڭ بۇل جۇمباعى اسۋ بەرمەس اسقار ىسپەتتى، بۇعان پاراسات-پايىمى مول، جالپى ءبىلىم دەڭگەيى جوعارى اقىن عانا جاۋاپ قايتارادى. سوندا وتىرىپ جامالقان:
«فولكلور بار ونەردىڭ تەكتى اناسى،
ەمەس پە كوركەمونەر كوپ سالاسى.
دەرەگىن عاسىرلاردىڭ ىزدەپ ءجۇرمىز،
ەشكىمنىڭ بۇعان ايتار جوق تالاسى.
قورعاۋدا ەل مۇراسىن اسىل ەرلەر،
كەتۋدەن قايمىقپاعان سوتقا باسى.
ەكەۋىمىز ەمەس پە سول مۇرانى،
تەمىر ەتىك توزدىرعان جوق قاراۋشى»،- دەدى. كونە مۇرا اتاۋلىنىڭ كوبىنە كور سوقىرلىقپەن مۇرىن شۇيىرە قاراعان تۇستا، فولكلورىمىزدان ءبىر مەزەت كوز جازىپ قالعانىمىز راس، زامان كوزىنىڭ وڭعا قاراۋىمەن وشكەنىمىزدىڭ جانعانى دا اقيقات، شىندىق. قوس اقىننىڭ دەتتەپ وتىرعانى دا وسى.
اتام قازاق ءسوزدىڭ جۇيەسىن تانىعان، مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن بىلىمدىلىكتى، اڭعارلىقتى اڭداتىپ جاتادى. جامالقاننىڭ بويىنا وسى قاسيەت دارىعان اقىن. سول ءۇشىن دە وسى ايتىسىتىڭ سوڭعى شەشىمىندە قۇرمانبەكتى:
«اسەت، ءبىرجان ءولدى دەپ ەستۋشى ەدىم،
ءتىرى جۇرگەن رۋحى سەن ەكەنسىڭ»،- دەپ باعالادى
جالپى قۇرمانبەك پەن جامالقاننىڭ وسى جولعى ايتىسى سۋىرىپ سالما ايتىس جاسامپازدىعىنىڭ شىنايى ۇلگىسىن كورسەتتى. ءوز باسىمىز بۇل ايتىستى ولاردىڭ بارلىق ايتىستارىنىڭ ىشىندەگى شوقتىعى ەڭ بيىگى دەپ قارايمىز، اسىرەسە قۇرمانبەكتىڭ دۇنيە تانىم جاعىندا بارعان سايىن بيىكتەي تۇسكەندىگىن اڭعارامىز...
اقىن ءداۋىردىڭ ءتولى، اقىندى ءداۋىر باۋليدى. ءوزى جاساپ جاتقان ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن تىس، جەكە-دارا قالاتىن بىردە-ءبىر اقىن بولمايدى. ەگەر بولادى دەلىنسە، ول تاركي دۇنيەشىلىكتەن باسقا دانەڭە ەمەس. مۇندايدا اقىندا قايناعان ومىرگە دەگەن جالىنداعان ىنتا دا، شىنايى سەزىمنەن تۋعان سۇيىسپەنشىلىك تە بولمايدى. ىنتا جوق تا، ومىردەن ۇيرەنۋ جوق. ال، ومىردەن ۇيرەنبەگەن، ويى جۇتاڭ، ويلامى تاياز، ءتىلى كەدەي ادامنان اقىن شىقپايدى. اقىندىققا بارۋدا ادامعا تابيعي تالانتتان سىرت، مول ءبىلىم قاجەت. قارسى جاقتىڭ نە ايتىپ وتىرعانىن تۇسىنبەي، ءوز الدىڭا الا قاشساڭ، بۇل سەنىڭ كەنجەلىگىنڭ، كەندەلىگىڭ.
ءبىزدىڭ قازىرگى جاس ايتىس اقىندارىمىزدىڭ ءبىر تالايىندا ۇيرەنۋ جەتپەيدى. ورەلى ايتىس جۇيەلى ۇيرەنۋدەن تۋادى. وتكەن كۇندەرگە ۇڭىلەر بولساق، ءار ءبىر كەزەڭدەردە ءبىلىمى قوردالى، بىلىگى مول اقىندار ارىپتەسىن الىپ تا، شالىپ تا "جىعىپ" وتىرعان. دەمەك، قۇرمانبەك پەن جامالقاننىڭ جوعارىداعى جۇمباق ايتىسىن وسى زامان ايتىسىنىڭ بيىك دەڭگەيىن تانىتاتىن سارا تۋىندى دەپ كەسىپ ايتۋعا بولادى. ارينە، بۇل - قوس اقىننىڭ ومىردەن جالىقپاي ۇيرەنگەندىگىنىڭ ناتيجەسى.
جاسىرارى جوق، سوڭعى كەزدەردە ءبىزدىڭ كوزىمىزگە وسىنداي جۇمىر ورىلگەن ايتىستار تىم ساراڭ كورىنەتىن بولدى. ءبىر مەزەت جارق ەتىپ شىعىپ ونەر ايدىنىن وزىنشە دۇرىلدەتىپ، بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرگەن اقىندارىمىزدىڭ سوڭعى جىلدارداعى ميمىرت قادامى، شىنى كەرەك، ولەڭ قۇمار قاۋىمدى نەداۋىر ۇمىتسىزدەندىرىپ قويعان جايى بار. ۇيرەنۋ - ماڭگىلىك پارىز، ال ازامات بولۋ ونان دا ماڭىزدى. «تولدىم»، «بولدىم» دەپ توقمەيىلسۋدەن ەشقانداي جاقسىلىق كەلمەيدى. بۇل جاعىندا قۇرمانبەك كەيىنگى جاستارعا ۇلكەن مەكتەپ، ماڭگىلىك وقىلار كىتاپ، جاس بۋىن اقىنعا وسى ءتۇيىن ايقىن بولۋعا ءتيىس
قۇرمانبەككە اقىندىقتى ءتاڭىر بەرە سالعان جوق. ءبارىن دە ومىردەن وقىدى، تۇرمىستان توقىدى. قارشادايىنان ءومىردىڭ ايازىنا قارىلىپ، اپتابىنا قاقتالدى. ءبارىن كورىپ ءوستى. وسىنداي ورتادا جىگەرىن شىڭدادى. قىستالاڭ كۇندەردە رۋحىن جاسىتپاي، جاۋتاڭ كوز بوپ مۇسەۋرەمەي، ومىرگە وپتيميستىك كوزبەن قاراپ، جارقىن بولاشاققا ۇلكەن سەنىممەن ءۇڭىلدى. تالانتتىڭ قاسىرەتتى ءومىر جولى بۇگىنگى اسەم ونەر جولىنا وسىلاي اۋىستى، سول ءۇشىن دە ونىڭ ولەڭدەرىنەن قايسارلىق پەن قايراتتىلىقتىڭ جالىنى لاپىلداپ تۇرادى. ونىڭ مەيرامقانمەن، كۇلانمەن، يزەتپەن، باتيمامەن، قالەنمەن، لاززاتپەن، اقىليمامەن، حانشامەن ارىپتەستىك ايتىستارىندا دا وسى ەرەكشەلىكتەر بىردەن كوزگە ۇرادى.
قۇرمانبەك ارىپتەسىن ەشقاشان دا ورىنسىز تەڭەۋلەرمەن شەنەپ-مىنەمەگەن نەمەسە ايىبىن بەتىنە باسىپ، ەل الدىندا ىڭعايسىز كۇيگە تۇسىرمەگەن. ەسەسىنە ا دەپ باستالعاننان-اق قارسى جاعىن جەلەپ-جەبەپ، ەرشىمدى ولەڭ ايتۋعا قۋزاپ وتىرعان. قارسى جاعىنىڭ ءتۇر-تۇلعالىق كەمىستىكتەرىن ورىنسىز قازبالاي بەرۋ دە ايتىس مادەنيەتنىە جات قىلىق
«ورەلى ولەڭ تۋار تالاپكەردەن،
ونەرگە ءوز ءداۋىرىم قانات بەرگەن.
اقمارال - امانبىسىڭ، اقىن كۇلان؟
التايدان قۇربىڭ ەدىم قالاپ كەلگەن،
بۇل سازعا سال ءبىرجانداي ات ارىتىپ،
باسقادان باعىڭداى زور بالاپ كەلگەم.
كۇتەمىن ونەگەلى ونەرىڭدى،
تۇلعالى تۋعان قىز دەپ ساناتتى ەلدەن».
بۇل - كۇلانمەن ايتىسىنىڭ تۇسە قالعان جەرى. اقىندار ايتىسى ەكى-ءۇش كۇندىك بوي جازار دىر-دۋمان ەمەس، ۇلكەن ونەر سايىسى، ولەڭ باسەكەسى. بۇگىنگى تاماشا ايتىس - ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ رۋحاني ازىعى، ۇلتتىڭ قازىناسى. وسى تالاپقا جەتكىزۋ اقىنعا سىن. دەمەك، قولىنا دومبىرا الىپ، ساحناعا كوتەرىلگەن ادام وسى ءتۇيىندى شىنايى تۇيسىنۋگە ءتيىس. قۇرمانبەكتىڭ: «ءوز باسىم ءاربىر سوزىمە اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايمىن، ارتىنا ۇلگى-ونەگە قالدىرماعان اقىندى ومىردەن بوس وتكەن ادام دەپ ەسەپتەمەيمىن» دەيتىنى دە وسى جايدى اڭعارتادى. حالىقتىق ونەرگە جاناشىرلىق وسىدان ارتىق بولمايدى. ەكىنشى ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل - كەمەل ازاماتتىڭ ەل دەپ سوققان جۇرەگىنىڭ ىپ-ىستىق ءلۇپىل-تىنىسى.
قۇرمانبەك بيىگىنىڭ تاعى ءبىر كورنەكتى قىرى ءسوز تاپقىش شەشەندىگى. اقىندىق پەن شەشەندىك ەگىز ۇعىم. ايتىس اقىنىندا وسى قوس قانات تەڭ جەتىلگەندە عانا بيىككە پارلاپ ۇشا الادى. قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەيتىن قىستالاڭ شاقتا، ىلعي دا، سونى سىر اشىپ، الۋان تەڭەۋلەر تاۋىپ وتىراتىنى ونىڭ شەشەندىگىن اڭعارتادى
«كورىك بەرگەن كوركىڭە ۇزىن سالى،
اق ماڭداي، الما بەتتى، قىزىل سارى.
تۇيعىن توپشى، ارشى ءتوس، الما مويىن،
بوي شىمىرلار تامىلجىپ ۇزىلسە ءانى.
سۇيرىك ساۋساق، اق بىلەك تارالماعان،
كىشكەنەدە ۇلكەن دە جارالماعان.
ونەر دەسە بال تامعان تاڭدايىنان،
تاماشا اقىن كۇلانداي تابارما ادام».
قولىڭا قالام الىپ، اق قاعازدىڭ الدىندا ءبىر قاۋىم تولعانىپ وتىرساڭ دا ويىڭا وڭايشىلىقتا ورالا بەرمەيتىن وسى سۇلۋ شۋماقتاردىڭ قۇرمانبەك اۋزىنان مارجانداي توگىلگەنىن كورگەنىڭدە، تاڭ قالۋ بىلاي تۇرسىن، تامساناسىڭ. وسىنداعى «اق ماڭداي»، «الما بەتتى»، «تۇيعىن توپشى»، «ارشىن ءتوس»، «الما مويىن»، «سۇيرىك ساۋساق»، «اق بىلەك» دەگەندەر جايشىلىقتا ءبىز ەستىپ، كورىپ جۇرگەن، كوپ قالامگەردىڭ «كوجە-قاتىعى» بولعان تەڭەۋلەر دەسەك تە، بىراق وسىنىڭ ءبارىن قۇرمانبەك «قاۋمالاپ» اكەپ، ءتورت جولعا باسى-اياعىن جۇمىرلاپ، تەپ-تەگىس قاتارىنان سيعىزا قويعاندا، سۋ جاڭا بولىپ، جالت-جۇلت ەتىپ جارقىراپ-تۇلەپ، اۋناپ شىعا كەلگەن. مۇنى ەندى وزگەنىڭ ەمەس، قۇرمانبەكتىڭ دەپ قابىلدايسىڭ، سونىكى دەپ مويىندايسىڭ، «ءوستىپ ايتقان ەكەن» دەپ وقىپ جۇرەسىڭ، ۇرپاعىڭا جالعايسىڭ. اقىندىق مادەنيەت، اقىندىق شەشەندىك، قيۋادان قيىستىرار شەبەرلىك دەگەن وسى.
جۇيە ۇتىلاپ، وي قۋالاپ ايتىسۋ - اقىندار ايتىسىنىڭ ەڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى. سونسىن بۇل كورىنگەن كوك اتتىنىڭ ەمەس، ومىردەن ۇققانى مول، جاراتىلىس دۇنيەسىنىڭ جومارت پەيىلىنەن شىنايى ءنار العان كەسەك، ءىرى اقىننىڭ عانا قولىنان كەلەر كەرەمەت. اقىن جامالقان قاراباتىرقىزى ەكى-ءۇش جىلدىڭ الدىندا بىزگە بەرگەن ءبىر سۇحباتىنىڭ اراسىندا قازىرگى جاس اقىنداردا وسى جاعىنىڭ كەندەلىك تانىتىپ وتىرعاندىعىن، ءتىپتى بارعان سايىن سولعىنداپ، ارىپتەستەردىڭ جاتتاندىلىققا كوبىرەك بوي ۇرىپ بارا جاتقاندىعىن ەرەكشە قاداپ ايتقان ەدى. كورنەكتى اقىندار قىدىرقان مۇقاتايۇلى مەن قاسىمقان ۋاتقانۇلى دا وسى كوزقاراستى قۇپتاعان-دى. حالىق ايتىسا قالت ايتپايدى. بۇل جاعىنداعى كەمىستىكتى قالاي دا تۇزەتپەي بولمايدى. قۇرمانبەكتىڭ بارلىق ايتىستارىندا ءۇڭىلىپ وتىرساڭىز، ءسوزدىڭ جۇيەسىن، ارىپتەستىڭ ويىن قۋىپ، ەش قانداي شاشاۋ شىعارماي تولعاۋمەن بىرگە، قارسى جاعىن دا وسى ارناعا جەتەلەپ وتىراتىندىعىن اڭعاراسىز.
اقىن داۋىرمەن تىنىستاس دەلىنەتىن بولسا، ءداۋىردىڭ بارلىق ءلۇپىل-تىنىسى، وڭى-سولى، كۇنگەيى-تەرىسكەيى تۇگەلدەي اقىن كوزىنەن قالت قالماۋعا ءتيىس. ءومىردىڭ ىلعي دا ءبىر جاعىن عانا ماقتاپ، مايموڭكەلەپ وتە شىعۋدان نەمەسە قاراڭعى جاعىن عانا قازبالاي بەرۋدەن ابروي كەلمەيدى. اقىن ەكەنسىڭ، ومىرگە جاۋاپتى كوزبەن قاراۋىڭ، شانايى شىندىقتى ايتۋىڭ، ءبارىن ءبىر شىبىقپەن ايداماي، دۇنيەگە ءبىردىڭ ەكىگە ءبولىنۋ كوزقاراسىمەن ءۇڭىلۋىڭ قاجەت. اقىن جونىنەن ومىردە بولىپ جاتقان ىستەردى ، قاي تۇرعىدان ورتاعا قويۋ ەڭ ءماڭىزدى. قۇرمانبەكتىڭ قالەنمەن ايتىسى وسىنداي ءبىر تاقىرىپتىڭ شيەسىن شەشىپ جاتادى. سوندا كالەن وتىرىپ بۇيدەگەن:
«قۇرەكەڭە ءسوز بولدى جاي كەلگەنىم،
كەيبىر باستىق سۇيەيدى شاي بەرگەنىن.
قارىمجىسى قايتادى قاي جاعىنان،
كوزىم كورگەن پيكوپتە* قوي كەلگەنىن.
جاسىرىنىپ جال-جايا، قازى-قارتا،
قاپتى قۇرت پەن قارىندى ماي كەلگەنىن.
ەل الدىندا اقىن با توكپەگەنى،
قۇرەكەڭنىڭ كەي ءسوزىن ەپتەگەنى.
تولىپ تۇرىپ ءنومىرى ءبىر بالانىڭ،
تارىقتىردى داشۋەگە* وتپەگەنى.
كەتە بەرسە ىلاڭى قايدا بارار،
تەرىس نىساي قاي كۇنى تەكتەلەدى؟!»
(*پيكوپ - جەڭىل كولىك، *داشۋە - ۋنيۆەرسيتەت)
ارينە، اقىنعا ومىردەگى «بارماق باستى، كوز قىستى» قارا بايىرلىقتى ايتۋ - پارىز. حالىقتىڭ اقىننان دامەتەتىنى دە وسى. بىراق، بۇل جالپىلىق قۇبىلىس ەمەس، دامۋ جولىندا بولىپ جاتاتىن، سىلىپ الىپ تاستاۋعا بولاتىن كىشىگىرىم مەرەزدەر. بۇعان قۇرمەنبەك بىلاي جاۋاپ قايتارعان-دى:
«تاۋىپ الدىڭ دەمەيمىن قايداعى ءىستى،
ارتقى ەسىكپەن* كەيبىرەۋ اينالىستى.
مەن سەكىلدى بىرەۋلەر شەلەك جالاپ،
مەنەن ۇلكەن بىرەۋلەر ايران ءىشتى.
كوپ باسشىلار حالىققا ارنادى ءوزىن،
بارلىعى دا ساناعا بايلانىستى.
حالىق بەرگەن ۇقىقتى پاك قىپ ۇستاپ،
ۇمىتپاۋ كەرەك مورال، ار-بامىستى.
از ادامىنىڭ الجاسقان ءىسى عانا،
قويسا ۇشىقتاپ ولاردى ۇشىنا ما.
پارتيامىز پاكتىگىن ساقتاپ وتىر،
سەن ايتقانداي احۋال ءىشىنارا.»
(*ارتقى ەسىك - سىبايلاس جەمقورلىقتى مەڭزەپ وتىر)
رەال ءومىردىڭ بار بولمىسى وسى. شىنىندا، قازىر پارتيا ىشىندە وتە از ساندى ادامنىڭ حالىق بەرگەن قۇقىقتى تەرىس ايلاندىرىپ، ءىرىپ-ءشىرىپ وتىرعاندىعىنا كوز جۇمۋعا بولمايدى، بىراق، بۇل جالپىلىق ەمەس، قۇرمانبەك ايتقانداي ىشىنارالىق جاعداي. اقىندى ءداۋىردىڭ تامىرشىسى دەيتىنىمىز، مىنە وسى.
ۇيعۇردىڭ ۇلكەن بىلىكتى ۇلى سايپيدەن ازەزي ءبىر كەزدە:
«قۇرمانبەك، سەن التايدىڭ بۇلبۇلىسىڭ،
بايگەدەن وزىپ شىققان ءدۇلدىلسىڭ.
ويلارىڭ بەينە اتقىعان ءمولدىر بۇلاق،
كۇمبىرلەيدى دومبىراڭنان ءبىر كۇمىس ءۇن».
دەگەن ەكەن. ارينە، بۇل قۇرمانبەككە بەرىلەر باعانىڭ كىشكەنتاي عانا ءبىر جاعى. پىشىندىك، قۇبىلىستىق تۇلعاسى. ايتسەدە، تەرەڭ تىنىسپەن تەبىرەنە وتىرىپ، ءومىردىڭ ءيىنى مەن يرىمىنە بويلاپ، سارابدال دا سالماقتى وي ايتا الماسا، بۇلبۇلدىڭ قۇر ۇنىنەن نە پايدا؟ بىزشە، قۇرمانبەكتى بۇلبۇلعا تەڭەۋ تاقياسىنا تارلىق ەتەدى. «قۇراعاڭ ايتىس اقىندارى ىشندەگى شوقتىعى بيىگى، ءبىر ءداۋىردىڭ ماڭدايعا باسارى»(ماقساي قوجانايۇلى). سولاي، بىراق بۇل دا از. جامالقان قاراباتىرقىزى ايتادى:«قۇرمانبك اۋىز ەكى ايتىستىڭ الىبى، شەشەن تىلمەن ۇتقىر ايتاتىن، حالىق اڭىزدارىنا، تاريح-شەجىرەلەرىنە، فولكلورىنا ابدەن قانىق ادام، وتە ويشىل، تالعامپاز اقىن. اۋزىنا تۇسكەنىن ۇيقاستىڭ قاجەتى ءۇشىن قۇراي سالمايدى، ءار ءسوزىن ويلانىپ ايتادى. قۇرمانبەكتىڭ سول جولعى مەنىڭ سۇراۋلارىما قايتارعان قولما-قول جاۋابى وسى ايتىستىڭ ورەسىن ەرەكشە بيىكتەتىپ جىبەردى، مەن بۇل ايتىستى بارلىق ايتىستاردىڭ شوقتىعى دەيمىن»،-دەپ.
شىنىن ايتقاندا، قۇرمانبەك - ءارى وقىلعان، ءارى وقىلماعان كىتاپ. وقىلعانى - ول كوپ ايتىس جاسادى، ەلدىڭ ءبارى وقىدى، جاتتاپ الدى، سۇراساڭ «مىقتى اقىن» دەيدى. ال، وقىلماعانى - قۇرمانبەك جونىندە ءبىر تالاي سوزدەر ايتىلسا دا، ولەڭدەرىن تالداۋ، وعان شولۋ جاساۋ سياقتى شاعىن فورمادان ارى بارعان جوق. ماندىك كوزقاراستار ورتاعا تۇسپەدى. ياعني، قۇرمانبەك جونىندەگى زەرتتەۋ تەرەڭدەگەن جوق. ارينە، بۇل جەكە قۇرمانبەك عانا ەمەس، جامالقان، ءبۇبىماري سياقتى كورنەكتى ايتىس اقىندارىنىڭ دا باسىندا بار جاعداي. ءار ءبىر ونەر يەسى ءوز باعاسىن ءوز تۇسىندا الۋعا ءتيىس. ۋاقىت ءوتىپ، ۇرپاق جاڭالانعاننان كەيىن زەرتتەگەنىمەن ونىڭ بار قىرى تولىق اشىلىپ كەتپەيدى، كوپتەگەن تۇستارى ۇمىت قالادى. ءبىز كوبىنەسە «تەمىردى قىزۋىندا سوقپاۋدان» نەمەسە سول تۇلعانى ءوز كەزەڭىندە باعامداي الماۋدان ۇتتىرىپ جۇرگەن حالىقپىز. وسىدان با، ايتەۋىر، كوبىنىكى كوز جۇمعاننان كەيىن ەسكەرىلىپ، جاتتا كەپ ماقتالىپ جاتادى...
اقىن بولماسا، اقىندار ايتىسى دا بولمايدى. ال، اقىندار ايتىسى تۋرالى ءسوز ايتۋ، ورەسىن كوتەرۋ ءۇشىن، جەكە اقىندى بۇتارلاپ زەرتتەمەي بولمايدى. زەرتتەگەندە كونە تاريحقا، وتكەن كۇندەرگە، باسى اشىلعان تۇستارعا اينالسوقتاي بەرمەي، سونى سىرلارىن اشۋ، زامان تىنىسىمەن قابىستىرا، وزگە ۇلت كوركەمونەرىمەن سالىسترا زەرتتەۋ قاجەت. مۇنى كورنەكتى زەرتتەۋشى بەكسۇلتان كاسەيۇلى بىلاي دەدى:«ايتىس ونەرىنىڭ قىرى مەن سىرى انىقتالىپ بولدى ما، زەرتتەپ-زەردەلەۋگە، سىر-سيپاتىن اشا تۇسۋگە ءزارۋ بولىپ وتىرعان تاعى قانداي قاتپارلى ماسەلەلەر بار؟ ايتىس ونەرى ءسوز بولعاندا ءساپسىم بۇرىنعىلار ايتىپ بولعان ەرەجە-قاعيدا ءتارىزدى تۇستاردى شيرلاي بەرمەي، شاما كەلسە سونى ورىستەرگە نازار اۋدارىپ، تىڭ ماسەلەلەردى نەمەسە شىت جاڭا بولماسا دا، شەشىم تاپپاعان جايىتتەردى شەشۋگە تالپىنباي بولمايدى دەپ ويلايمىز». شىنى وسى. اقىندار ايتىسىن زەرتتەۋگە ەندىگارى تىڭ كوزقاراس ايتپاي، جوبىشونكى، ولپى-سولپىلىعىن مىنەپ-شەنەۋدىڭ قاجەتى شامالى. ءبارى دە دامۋ بارىسىندا تابيعي بولاتىن جايىتتەر...
سالىستىمالى تۇردە ايتقاندا، وسى زامان ايتىس تاريحىن قۇرمانبەك زەيتىنعازىۇلىنسىز ەلەستەۋ قيىن. اقىن - ءداۋىر پەرەزەنتى دەلىنسە، ارينە، سول ءداۋىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگى ونىڭ جاسامپازدىعىنا ارقاۋ بولۋعا ءتيىس. دەمەك، قۇرمانبەكتى ءوزى جاساپ وتىرعان قازىرگى داۋىرمەن بايلانىستىرىپ تۇرىپ زەرتتەۋ، وعان استە بايىرعى اقىندار ايتىسى ۇلگىسىنىڭ كوزىمەن قاراماۋ، ءوز زاماننىڭ ەرەكشەلىگىن كورنەكتىلەندىرۋ قاجەت دەپ قارايمىز. اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي كەڭەستىڭ بۇرىنعى توراعاسى ءجانابىل سىماعۇلۇلى 2006 جىلى شىڭگىلدە وتكەن قۇرمانبەك جاسامپازدىعى جونىندەگى عىلمي تالقىدا: «قۇرمانبەك قانشا ولەڭ ايتتى، قانشا سىيلىق الدى، قانشا ارىپتەسىن جەڭدى، حالىققا كەرەگى ول ەمەس، كەرەگى ولەڭىندە قانشالىق ءنار بار، ۇرپاققا وي سالارلىق سالماق بار ما؟ اۋىزدان-اۋىزعا، ۇيدەن-ۇيگە، اۋىلدان-اۋىلعا، ايماقتان-ايماققا، ءتىپتى شەكارا اتتاپ شەتەلگە جەتەتىن قۋاتى بار ما؟ سوڭىنا حالىقتىڭ قارا ولەڭى سەكىلدى عاسىردان عاسىر اتتاپ ولمەي، وشپەي، ۇرپاقتار كوڭىلىندە ساقتالار جاقۇت جىرلار قالدىرا الدى ما؟ مىنە وسى كەرەك»،-دەدى. بۇل - اقىننىڭ جەكە باسىنا دا، ونى زەرتتەۋشىلەرگە دە قويىلار تالاپ. شىنىندا سولاي، ءبىر اقىننىڭ جەڭگەنى مەن سىيلىق العانىن ايتۋ - اقپارات قۇرلدارىنىڭ ۇگىت مىندەتى. مۇنى جۋرناليستەر ءوز كەزىندە تەكتەپ ايتقان، ءدۇيىم ەلگە جاريالاعان. ال، زەرتتەۋدىڭ ءجونى بولەك، جاۋاپكەرشىلىگى قاتاڭ. وندا اقىننىڭ بار قىرى مەن سىرى، ياعني اقىن جاساعان ءداۋىر، قوعامدىق ورتا، اقىن يدەياسى، كوزقاراسى، ايتىس مادەنيەتىن دامىتۋعا كورسەتكەن يگى ىقپالى، كوتەرگەن تاقىرىبى، ايتىس ولەڭىنىڭ وزگەگە ۇقسامايتىن ەرەكشەلىگى، اقىندىق ءتىل قولدانىسى ءبارى-ءبارى ماندىك جاقتان، عىلمي تۇرعىدا تەرڭدەي ءسوز ەتىلۋگە ءتيىس. قۇرمانبەكتى زەرتتەگەندىك - وسى زامان ايتىس ونەرىن زەرتتەگەندىك. قازاق ايتىسىن باسىنان-اياعىنا دەيىن ءبىر تۇتاس تۇلعا، دامىپ، كەمەلدەنە بەرەتىن ونەر دەسەك، وسى زامان ايتىسى بۇل الىپ تۇلعانىڭ ءبىر سۇبەلى سالاسى. ال وسى زامان ايتىسىنىڭ ءور جاعىندا قۇرمانبەك، جامالقان باستاعان مىقتى اقىندار تۇر. ولاردىڭ بيىگى وسىندا. قۇرمانبەك وسىلاي زەرتتەۋدى تالاپ ەتەتىن، ءارى وسى تالاپقا لايىق ايدىك اقىن. سونسىن ول تاعى تەك ايتىس اقىنى عانا ەمەس، ومىردەن تۇيگەندەرىن وزىنشە تولعاپ، ونى كوركەمدىك ورەمەن بەدەرلەپ حالقىنىا ۇسىنعان جازبا اقىن. بۇعان دالەل سۇراۋشىلار بولسا، «اقىندار ايتىسى» دەپ اتالاتىن الماناقتىڭ سوڭعى جارتىسىن وقىڭىز دەيمىز. بۇل جونىندە كورنەكتى زەرتتەۋشىلەر ماقساي قوجاناي مەن قارمان قوماڭوۆتا ءوز ايتارلارىن ايتقان. اسىرەسە، ماقسايدىڭ «قۇرمانبەك جاراتقان ولەڭ ۇيقاسى» دەگەن تىڭ كوزقاراسى زەرتتەرمەندەردى ەلەڭ ەتكىزدى. قارماننىڭ اقىن جاسامپازدىعىنداعى فيلوسوفيالىق ويعا جاساعان تالداۋى دا كوڭىل كونشىتەدى. وسىنداي ەگىز-قاتار جاسامپازدىقپەن تەڭ جەتىلۋ ءبىزدىڭ ەلدەگى اقىنداردا تەك قۇرمانبەككە عانا ءتان ەرەكشەلىك. ول شىققان بيىكىتڭ تاعى ءبىرى وسى.
«ەلگە سەرت» دەگەن ولەڭىندە قۇرمانبەك:
«ولەڭ دەسە جاسىمنان تولقىعامىن،
بىلەم ونان ورەلى وي تۋارىن.
ازاماتتىق ارىمداي قۇرمەتتەيمىن،
ولەڭ مەنىڭ كىرشىكسىز بوي تۇمارىم.» دەپتى.
ءومىرىن ولەڭمەن ورنەكتەگەن اقىننىڭ ازاماتتىق جارناماسى بۇل. قۇرمانبەكتىڭ عۇمىرى - ولەڭ عۇمىر. انە، ول ەندى تەڭىن تەڭدەنىپ، جىر جايلاۋىنا قايقايىپ باردى، بيىكتەپ باردى...
ءادىل سەمەيحانۇلى، «شىنجاڭ» گازەتى قازاق رەداكتسياسى تىلشىلەر ءبولىمىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى
دايىنداعان: مەيىرجان اۋەلحانۇلى
