قۇم جينالىپ تاس بولمايتىنى سەكىلدى، تۇبىندە نەگىزى جوق كەز كەلگەن نارسەنىڭ عۇمىرى ۇزاق بولعان ەمەس. سول سياقتى قازاق جۋرناليستيكاسى جايلى ءسوز ەتكەندە تامىرى تەرەڭ، ءدىڭى مىقتى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ وتكەنىنە كوز جۇگەرتىپ قويۋ از، تەرەڭىنە ءۇڭىلىپ، تۇنىعىنا ءجۇزىڭدى شايىپ، باستاۋىنا ءشولىڭدى قاندىرعانىڭ ماقۇل. سوندا عانا الاش بالاسىنىڭ اسقاق ارمانىمەن قاۋىشىپ، ادۋىندى ويلارىنا جانىڭ سەمىرەدى، اعايىن. جەل سوزگە جەلىگىپ جۇرگەندەر وسىنى ەسكەرسە عوي.

«امانات» ينتەلەكتۋالدى پىكىر-سايىس كلۋبى «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي قاڭتار ايىنىڭ 6 كۇنى استاناداعى «RIXOS» قوناق ۇيىندە جۋرناليستەردىڭ باسىن قوسىپ كەلەلى اڭگىمە قوزعادى. وعان زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە قاتىستى.

پىكىر سايىس كلۋبىنىڭ تالقىعا سالعان تاقىرىبى: «قازاق ءباسپاسوزى: كەشەگىسى مەن بۇگىنى». جيىن بارىسىندا قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كەشەگىسىمەن بۇگىنى، قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ايتۋداعى ەكى ءداۋىر ۇلاندارىنىڭ رۋح ساباقتاستىعى، تۋراشىلدىعى، تاباندىلىعى قانشالىقتى دارەجەدە دەگەن پىكىر توڭىرەگىندە وي ءوربىدى.

قۇم جينالىپ تاس بولمايتىنى سەكىلدى، تۇبىندە نەگىزى جوق كەز كەلگەن نارسەنىڭ عۇمىرى ۇزاق بولعان ەمەس. سول سياقتى قازاق جۋرناليستيكاسى جايلى ءسوز ەتكەندە تامىرى تەرەڭ، ءدىڭى مىقتى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ وتكەنىنە كوز جۇگەرتىپ قويۋ از، تەرەڭىنە ءۇڭىلىپ، تۇنىعىنا ءجۇزىڭدى شايىپ، باستاۋىنا ءشولىڭدى قاندىرعانىڭ ماقۇل. سوندا عانا الاش بالاسىنىڭ اسقاق ارمانىمەن قاۋىشىپ، ادۋىندى ويلارىنا جانىڭ سەمىرەدى، اعايىن. جەل سوزگە جەلىگىپ جۇرگەندەر وسىنى ەسكەرسە عوي.

«امانات» ينتەلەكتۋالدى پىكىر-سايىس كلۋبى «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي قاڭتار ايىنىڭ 6 كۇنى استاناداعى «RIXOS» قوناق ۇيىندە جۋرناليستەردىڭ باسىن قوسىپ كەلەلى اڭگىمە قوزعادى. وعان زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە قاتىستى.

پىكىر سايىس كلۋبىنىڭ تالقىعا سالعان تاقىرىبى: «قازاق ءباسپاسوزى: كەشەگىسى مەن بۇگىنى». جيىن بارىسىندا قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كەشەگىسىمەن بۇگىنى، قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ايتۋداعى ەكى ءداۋىر ۇلاندارىنىڭ رۋح ساباقتاستىعى، تۋراشىلدىعى، تاباندىلىعى قانشالىقتى دارەجەدە دەگەن پىكىر توڭىرەگىندە وي ءوربىدى.

«ايقاپ» جۋرنالىنىڭ شىعۋ تاريحىنا قىسقاشا شولۋ جاساعان فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى قايرات ساق مىرزا بىلاي دەدى. «جۋرنالدىڭ «ايقاپ» اتالۋىنىڭ وزىندىك ءمانى بار. قازاق ىلعي «قاپ اي» دەپ وكىنىپ جاتادى. وكىنىشتىڭ زاردابىن كەلەشەكتە كوپ تارتپاس ءۇشىن جۋرنال ۇجىمى «ايقاپ» اتاۋىن قولايلى كورگەن. وسى اتاۋمەن جۋرنال ءتورت جىلدان استام ۋاقىت مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ەمەس، تىكەلەي حالىقتىڭ جانە شىعارۋشىلاردىڭ قارجىسىمەن جارىق كورىپ وتىرعان. قازاق دالاسىندا تىڭ سەرپىلىس جاساپ، قازاق بالاسىن جاپپاي ساۋاتتاندىرۋعا، كوزىن اشۋعا ۇمتىلعان باسىلىمنىڭ ءبىرى وسى «ايقاپ».  تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ 100 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ ۇلتىمىز ءۇشىن ماقتانىش». ءسوزىن وسىلاي ساباقتاپ العان قايرات مىرزا قازاق ءباسپاسوزى تاريحىن 3 كەزەڭگە ءبولدى. پاتشالىق رەسەي كەزەڭى، توتوليتارلىق كەڭەستىك كەزەڭ جانە تاۋەلسىزدىك كەزەڭ. ءۇش كەزەڭگە ارنايى توقتالا وتىرىپ قازاق ءباسپاسوزىنىڭ وسى ارالىقتاردا ۇلت رۋحانياتى ءۇشىن جاساعان ولشەۋسىز ەڭبەگىن سانامالاپ شىقتى. قانشاما قىسپاقتا، بۇعاۋدا بولسادا ەلگە باعىت-باعدار بەرۋدە، الاش زيالىلارىنىڭ حالىق مۇددەسى جولىنداعى قاجىرلى ىستەرى، سولاقاي ساياساتتىڭ كولەڭكەلى جاقتارىن استارلاپ ەلگە جەتكىزۋى ەرلىككە پارا-پار ەكەنىن باسا ايتتى.

راسى كەرەك، الاش ارىستارىمەن سالىستىرعاندا ۇلتتىق مۇددەگە قاتىستى قالام تارتقاندا ءبىز جالتاق، جايداق، جالپىلاما، ءاتۇستى جازىپ جۇرگەندەيمىز. كەيبىر پروبلەمالىق ماتەريالداردى زەرتتەپ زەردەلەۋ بارىسىندا اسىعىستىق بايقالادى. تىلدىك قوردىڭ ازدىعىنان، جالاڭ سوزدەر ۇستەمدىك قۇرىپ، ناردىڭ جۇگىن كوتەرىپ تۇرعان كەي ماقالالار اقپاراتتىق دەڭگەيدەن اسا الماۋدا. تاقىرىپ تاڭداۋدا دا كەمشىن ءتۇسىپ جاتاتىنىمىز جاسىرىن ەمەس.

جيىنعا قاتىسقان ءماجىلىس دەپۋتاتى جاراسباي سۇلەيمەنوۆ ءوزىنىڭ جۇرەكجاردى ويىن بىلاي ءبىلدىردى. «قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى احمەت بايتۇرسىنوۆ «قاي ەلدىڭ ءباسپاسوزى مىقتى بولسا، سول ۇلتتىڭ ءوزى دە مىقتى» دەگەن. ونى كەزىندە «ايقاپ»، «قازاق» جۋرنالدارى سوزىمەن، ىسىمەن قالىڭ قازاققا تانىتا ءبىلدى. قوعامداعى وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتاردى جەتكىزۋدە گازەت-جۋرنالدار حالىقتىڭ كوزى مەن قۇلاعى بولىپ كەلەدى.  كەزىندە ناپولەون دا «مىڭ جاۋ اسكەرىنەن گورى جات پيعىلدى ءتورت گازەتتەن كوبىرەك قورقۋ كەرەك» دەگەن ەكەن. مەن ەلىمىزدە شىعاتىن گازەتتەردىڭ بارىنە ساراپتاما جاساۋدان اۋلاقپىن. ءار گازەتتىڭ ءوز ۇستانىمى بار. وزىمە قاجەتتى قىزىقتى ماتەريالداردى وقىپ شىعۋعا پەيىلمىن. سوندا بايقايتىنىم قازاق گازەتتەرىنىڭ ينكۋباتوردىڭ بالاپانىنداي بىرىنەن ءبىرىنىڭ اۋمايتىنى. ءتىپتى، كەيدە بىرىنەن ءبىرى كوشىرىپ الىپ باسىپ جاتقانداي اسەرگە بولەنەسىڭ. بۇل بىلىكتىلىكتىڭ ازدىعىنان. تىڭ تاقىرىپتارعا تۇرەن سالماۋدان. ينتەرنەتكە قۇمارلىقتان تۋىنداعان «اۋرۋ». ايتپەسە قالامىمەن قاسقىر سوققان تالانتتى جۋرناليستەر بىزدە كوپ».

ءبىز حالىق قالاۋلىسىنىڭ سىني ەسكەرتپەلەرىن عانا تەرىپ الىپ ۇسىنىپ وتىرمىز. بولات اتاباەۆ اعامىزعا قاراعاندا جاراسباي سۇلەيمەنوۆتىڭ ءسوزى «اينالايىنعا» كەلىڭكىرەيدى. اتاباەۆ اعامىز قازاق جۋرناليستيكاسىن، قازاق جۋرناليستەرىن ىسكە العىسىز قىلىپ تاستاعاندا كىرەرگە تەسىك تابا الماي قينالعانىمىز راس. جاراسباي اعامىز ونىڭ قاسىندا سيپاي قامشىلاپ، جىگەرىمىزدى جانىپ وتىر ەمەس پە؟

جوعارىداعى ناپولەوننىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، شىندىقتى شىرىلداپ ايتاتىن (بىراق جات پيعىلدى ەمەس) قازاق ءتىلدى گازەت-جۋرنالدار  جارىق كورىپ كەلەدى. ولار قاسيەتتى جەرىمىزدىڭ ەرتەڭىنە الاڭداپ، ساۋ باستارىنا ساقينا تىلەپ العاندار. وكىنىشتى جەرى بيلىك سىن ەسكەرتپەلەردەن ناتيجە شىعارار ەمەس. تارالىمىنىڭ ازدىعىنان قازاق ءباسپاسوزى (شىندىقتى كوزگە شۇقىپ ايتاتىندارى) حالىقتىڭ قولىنا تيمەيدى. بۇلارعا جولاماسا دا جاكەڭ ماسەلەگە باسقا قىرىنان كەلدى. «ەلىمىزدە تارايتىن 8 مىڭعا جۋىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ 7551 ورىس تىلىندە، 453 عانا قازاق تىلىندە شىعاتىن كورىنەدى. رەسەيدەن كەلەتىن 2258 گازەت جۋرنال اعىنىن قوسىڭىز الگى قوماقتى تسيفرعا. 16 ملن حالقى بار ەل اۋماعىندا تارايتىن قازاق ءتىلدى باسىلىم جۇيەسى 6 پايىزعادا جەتپەيدى ەكەن. وسىنداي جاعدايدا قانداي اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندە ءسوز قوزعاۋعا بولادى. بۇل كورسەتكىش ەلىمىزدە ۇلتتىق ءباسپاسوز كەڭىستىگىنىڭ قالىپتاسا الماي وتىرعانىن كورسەتەدى. «قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارى رەسەيلىك اۋديتوريامەن كۇرەسۋ ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى كەرەك» دەپ ەدى كارىم ءماسىموۆ ءبىر وتىرىستا. سول ايتپاقشى، ءبىزدىڭ جۋرناليستەر ەندىگى كەزەكتە حالىقتى سەندىرە الاتىن شىنايى، وتكىر، ءوتىمدى ماقالالاردى جانىنا سەرىك ەتۋى كەرەك. ايتپەسە «ايقاپ»، «قازاق» جۋرنالدارىنىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلە المايمىز» دەدى حالىق قالاۋلىسى. حالىقتى سەندىرۋ ءۇشىن قالاي جازۋ كەرەك ەكەنىن ايتا المادى دەمەسەڭ، قازاق باسپاسوزىنە قابىرعاسى قايىساتىنىن ءبىلدىرىپ ءوتتى.

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور داناگۇل ماحات تا قازاق جۋرناليستيكاسى جايلى تەبىرەنە سويلەدى. پاتشالىق رەسەي مەن كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدەگى گازەت-جۋرنالداردى تۇپكىلىكتى زەرتتەپ جۇرگەنىن ءسوز ساپتاسىنان اڭعارۋ قيىن ەمەس ەدى.

«استانا» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى ماقسات ءتاج-مۇرات تا قازاق ءباسپاسوزىنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭىنە شولۋ جاساپ، «ايقاپ»، «قازاق» جۋرنالدارىنىڭ اراسىنداعى كەيبىر تۇسىنبەۋشىلىككە ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىردى.

پىكىرسايىسقا قاتىسقان جۋرناليستەر دە كوكەيلەرىندە جۇرگەن كورىكتى ويلارىن ايتىپ قالۋعا تىرىستى. الاشتىڭ رۋحىن كوتەرگەن «ايقاپ» جۋرنالىن جايلى جاقسى اسەر الساق تا، ۇلتىم دەپ ەڭىرەگەندە كەڭىردەكتەرى جىرتىلاتىن كەي ازاماتتاردىڭ كەلمەگەنىن نەگە جورىرىمىزدى بىلمەدىك.

www.masa.kz cايتى