جەر شارىنىڭ ءتورت قۇرلىعىنداعى 60 مەم­لەكەتتە الپاۋىت شارۋا­شىلىعى بار لاكشمي ميت­تال مىرزانىڭ بولات وندىرەتىن، كەن قازاتىن كاسىپ­ور­ىندارى جايلى تولىق ءھام انىق اقپا­رات ۇسىنۋعا ءتيىستى رەس­مي دەرەك­كوزى www.arcelor­mit­tal.com سايتىندا «قاۋىپسىزدىك - كومپا­نيا­نىڭ 1-ورىنعا قوياتىن جوعارعى تالابى» دەپ جازى­لىپتى. «سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە قاۋىپ­سىزدىك دەڭگەيى 25%-عا كوتە­رىلدى جانە ءبىزدىڭ تۇپكى ماقساتىمىز قاۋىپسىزدىك جاعدايلارىن نولگە تەڭەس­تىرۋ... ArcelorMittal ءوزىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ دەنساۋلىعى، قاۋىپسىزدىگى مەن ءال-اۋقاتتىلىعىنا جاۋاپتى...» دەيدى تاعى دا. وكىنىشكە قاراي، اتالمىش سايت قازاقتىلدى وقىرمان ءۇشىن قولايسىزداۋ - اعىلشىن تىلىندە.

جەر شارىنىڭ ءتورت قۇرلىعىنداعى 60 مەم­لەكەتتە الپاۋىت شارۋا­شىلىعى بار لاكشمي ميت­تال مىرزانىڭ بولات وندىرەتىن، كەن قازاتىن كاسىپ­ور­ىندارى جايلى تولىق ءھام انىق اقپا­رات ۇسىنۋعا ءتيىستى رەس­مي دەرەك­كوزى www.arcelor­mit­tal.com سايتىندا «قاۋىپسىزدىك - كومپا­نيا­نىڭ 1-ورىنعا قوياتىن جوعارعى تالابى» دەپ جازى­لىپتى. «سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە قاۋىپ­سىزدىك دەڭگەيى 25%-عا كوتە­رىلدى جانە ءبىزدىڭ تۇپكى ماقساتىمىز قاۋىپسىزدىك جاعدايلارىن نولگە تەڭەس­تىرۋ... ArcelorMittal ءوزىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ دەنساۋلىعى، قاۋىپسىزدىگى مەن ءال-اۋقاتتىلىعىنا جاۋاپتى...» دەيدى تاعى دا. وكىنىشكە قاراي، اتالمىش سايت قازاقتىلدى وقىرمان ءۇشىن قولايسىزداۋ - اعىلشىن تىلىندە.

ەلىمىزدەگى الپاۋىت ينۆەستورلار قا­تا­رىنان سانالاتىن لاكشمي ميتتال كوم­پانياسىنىڭ وسى ۋادەلى سوزدەرىن وقي وتىرىپ، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىنعى ءبىزدىڭ ەلدەگى وقيعالاردى ەرىكسىز ەسكە تۇسىرەسىڭ. ماسەلەن، ميتتال مەنشىگىندەگى لەنين شاحتاسى قويناۋىنداعى جارىلىستى ەسكە الايىق. سول كەزدەرى ءبىزدىڭ ەل قارالى كۇن جاريالاپ، كەنشىلەردى جەر قوينىنا تاپسىرىپ جاتقاندا، «شاحتەرلەر ميتتال يمپەرياسى ءۇشىن ءولىم الدىندا تۇرۋعا مىندەتتى. ناشار قاۋىپسىزدىك قازاق شۇڭقىرلارىنداعى كوپشىلىكتىڭ ولىمىنە دەيىن اپارىپ وتىر» دەپ جازدى بريتانيانىڭ «The Timەs» گازەتىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى مارك فرانچەتتي (10 ماۋسىم، 2007 جىل). «بۇل قازاق شاحتاسىندا­عى العاشقى وقيعالاردىڭ ءبىرى ەمەس، 2004 جىلدان باستاپ 91 كەنشىنىڭ ءومىرى قيىلىپتى. جۇمىس جوسپارى ءوز مەجەسىنە جەتپەي قالعان ۋاقىتتارىندا، مەنەدجەرلەر جۇمىسكەرلەردىڭ جالاقىسىن قيىپ وتىرعان. ولار ەسەپتەۋىشتەردى گاز مولشەرى تومەن جەرگە ورنالاستىرىپ قويادى ەكەن. كەيدە گاز مولشەرى كورىنبەۋ ءۇشىن ونىڭ ءۇستىن ءوز جاكەتتەرىمەن جاۋىپ قويادى، سوندا عانا كەنشىلەر ەشتەڭە سەزبەستەن جۇمىستارىن جالعاستىرىپ، جوسپارلاردى جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان»، - دەپ جازدى اتالمىش باسىلىم تاعى دا.

شاحتالاردا سوناۋ 1970 جىلداردان بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان قۇرالدار بولۋى جانە باتىس ەلدەرىندە باياعىدان ماشينا ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن جۇمىستاردى ءبىزدىڭ كەنشىلەر ءوز قولىمەن اتقاراتىنى، ءالى كۇنگە دەيىن كەي شارۋاعا قايلا-قالاق قولدانىپ، 260 فۋنتتىق جۇكتى جاياۋ تارتۋعا ماجبۇرلەنەتىنى، كۇنىنە بەس توننا كومىر شىعارۋ جوسپارلارى جانە باسقا دا جايلار اعىلشىن جورنالشىلارى ءۇشىن ەڭ تاڭعالدىرعان جاعداي بولدى. ءيا، ءبىزدىڭ كەنشىلەردىڭ جۇمىسىن بريتاندىقتار قۇلدىڭ ەڭبەگىندەي باعالاپ وتىرعانى جانعا باتادى.

سونىمەن، سودان بەرى نە وزگەردى، نە جاڭاردى؟! جالپى ايتساق، ەشتەڭە، ءبارى دە سول كۇيى، شاحتا ورىندارى سول باياعى 70-جىلداردىڭ ەسكى جاماۋلى كۇيىندە. ماقتان تۇتىپ وتىرعان 25%-دىق جاڭارتۋلاردىڭ ءبىر نە ەكى پايىزى عانا جۇزەگە اسىرىلعان بولار. 2007 جىلى بريتاندىق «The Timەs» باسىلىمىندا قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى بويىنشا سىنعا ۇشىراعان ميتتال ءۇشىن قازاقستان جالعىز ەل ەمەس، وعان قوسا، مۇنداي وقيعالار سوڭعى جىلدارى رۋمىنيا، چەحيا رەسپۋبليكالارىندا جانە ماكەدونيا مەن وڭتۇستىك افريكادا بولعانى جالپى جۇرتشىلىققا بەلگىلى. تاعى قاي­تالاپ ايتامىز، سول تۇستا «كومپانيا ەندى 51 ميلليون ەۆرو كولەمىندە قاراجات سالىپ، شاحتالاردى نەمىس قۇرالدارىمەن جاڭارتپاقشى» دەپ جاراپازانداعان ەدى. شىنىمەن دە، «ميتتالستيل تەمىرتاۋ» باسشىلىعى بىرەن-ساران تەحنيكا، قۇرال-سايمانداردى گەرمانيادان اكەلىپ، ءوز قۇزىرىنداعى شاحتالارعا از-ازداپ ۇلەستىرىپ بەردى. ال جاڭا تەحنيكادان قۇر قالعان كەنشىلەر ءومىرىن قاۋىپكە تىگىپ، ءارى قاراي جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر.

قالاي دەسەك تە، تانىس-بەيتانىس ءۇن­دى­لىك مىرزامىز 1989 جىلدان بە­رى الەمدە Fortune - 500 دەپ ارنايى ات بە­رىلىپ، ايدار تاعىلعان ۇزدىك كومپا­نيالاردىڭ قاتارىنا كىرەتىن 15-تەن اسا الپاۋىت بيزنەس قۇرالىمىنا يە بول­عان ەكەن. العاشقىلاردىڭ قاتارىن­دا قا­زاقستانداعى «يسپات كارمەتتى» يە­لەن­گەنىنە اتتاي 15 جىل ءوتتى. سول ارالىقتا نەبارى 10 ءىرى جانە ۇساق شاحتا، كاسىپ­ورىنداردى قالپىنا كەلتىرگەن ءتۇرى ءالى دە سىن كوتەرەر قالىپتا ەمەس.

ال وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قاراعاندىلىق پروكۋرورلاردىڭ كەن ورىندارىندا جۇرگىزگەن تەكسەرىسىنىڭ ءنا­تيجەلەرى دە جوعارىدا اتالعان دۇنيە­لەردى ايعاقتايدى. «شاحتالارداعى جابدىقتار ەسكىرگەن. كەنشىلەردىڭ جالاقىسى مەرزىمىمەن بەرىلگەن ەمەس. جازاتايىم، وق­ىس وقيعالار پوليتسيادان جاسىرىلىپ وتىر­عان. جۇمىس ورىندارى مەديتسينالىق قوب­ديشالارمەن قامتىلماعان. ال كومىر كاسىپ­ورىندارى بولسا ءوز ونىمدەرىن ارتتىرۋ­دا»، - دەلىنەدى وبلىستىق پروكۋراتۋرانىڭ رەسمي ءباسپاسوز پاراعىندا.

لاكشميدىڭ قازاقستاندا الاتىن ورنى دا پايداسىمەن قارايلاس ءتارىزدى. قازىرگى تاڭدا «ميتتالستيل تەمىرتاۋ» اكتسيونەرلىك قوعامى قازاقستاندا ەڭ كوپ جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان نىسان بوپ سانالادى. قىسقارتۋلار باستالماي تۇرعان 2007 جىلدارى 50 000 جۇمىسكەرى بار بولاتىن. وسىنداي جانە باسقا دا ارتىقشىلىقتارى ارقاسىندا لاكشمي ميتتال مەملەكەتتىڭ 4 پايىز ىشكى ءونىمىن شىعارۋشى دەپ تانىلىپ، ۇلىبريتانيامەن قاتىناستا ەرەكشە تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋشى «ەلشى» مارتەبەسىن يەلەنگەن ءتارىزدى. قاراعاندى وبلىسى ءۇشىن الەۋمەتتىك سالالارعا كوڭىل بولەتىن دەمەۋشى دەپ تە سانالدى. سەبەبى سوڭعى جىلدارى وبلىسقا بىرەر سپورت كەشەندەرى مەن «جەدەل جاردەم» كولىكتەرىن سىيعا تارتىپ، الدارقاتىپ قويعان بولاتىن.

دەسەك تە، جاسالىپ جاتقان «يگى شا­را-قايىرىمدىلىقتارى» قايتىس بولعان ازامات­تاردىڭ ءومىرىن، شاحتالارداعى قاۋ­ىپ­سىز جاعدايلاردىڭ ورنىن تولتىرا ال­ماي­تىنى انىق قوي.

ۇلىبريتانياداعى سيتچي پارتياسىنىڭ پلەد مۇشەسى جانە ۋەللستىك كەنشىنىڭ ۇلى ادام پروس ميتتالدىڭ ءار جىلدارداعى ءتۇرلى ىستەرىن باقىلاپ، سارالاي كەلە بىلاي دەپ جازعان بولاتىن: «...لەيبوريستىك پارتيا تەك بريتانياداعى كەنشىنىڭ ناشار جاعدايلارىنىڭ كەسىرىنەن قۇرىلعان. كىناسىز كەنشىلەر قانىنا بويالعان اقشانى ولار ميتتالدان الىپ وتىر. سوندىقتان مەملەكەت قازاقتاردىڭ الدىندا كەشىرىم سۇراۋى ءتيىس!» ازيا مەن افريكاداعى دەن­ساۋلىق پەن قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى دەۆيد سادلەر بولسا، «دەن­ساۋلىق پەن قاۋىپسىزدىككە سالعان ينۆەستيتسيالار ارسەلور ميتتال ءۇشىن پايدالى»، - دەپ، بىزگە بەيمالىم ءبىر جايتتاردىڭ بەتىن اشقانداي بولدى.

شىنىمەن-اق ل.ميتتالدىڭ بۇل ارە­كەتتەرى بيزنەستىڭ لاس اقشاسىن جۋىپ، ءوز بەدەلىن وتكىزۋدىڭ ءبىر قۇرالى ەكەنى ايدان انىق. قاي جاعىنان قاراساق تا، بۇل الپاۋىت جۇمىس بەرۋشىنى ادام ءومىرى ءۇشىن جاۋاپ بەرۋ-بەرمەۋ ماسەلەسىنەن اراشالاپ الا المايدى. ءبىز وسى شاعىن شولۋ ماقالادا قازاقستاندىق الپاۋىت ميتتالدىڭ شەتەلدىك باق-تاردا قالىپتاسقان كەسكىن-كەلبەتىنەن حابار بەرەتىن بىرەر دەرەكتى ۇسىندىق. شىنتۋايتىندا، ءبىز بىلەتىن ميللياردەر ميتتال مەن شەتەلدىكتەر ءۇشىن جولى بولعىش بايشىكەش ميتتالدىڭ ناقتى ءجۇزىن انىقتاپ، اقيقاتىن تاباتىن كۇن الىس ەمەس ءتارىزدى.

كەرەك-دەرەك

2009 جىلى ArcelorMittal-دىڭ تابىسى $65,1 ميللياردقا جانە بولات ءونىمى 73,2 ميلليون تونناعا تەڭەلگەن، شامامەن الەمدىك بولات ءوندىرىسىنىڭ 8%-ىن الادى.

2009 جىلى ArcelorMittal ساتىلىمى 65,1$ ميلليونعا دەيىن جەتكەن، بولات ونىمىنەن 71 ميلليون توننا جانە شيكى بولات ونىمدەرىنەن شامامەن 73 ميلليون توننا جونەلتىلدى.

ميتتال وتباسىنىڭ بايلىعى 19 ميلليارد ەۆروعا باعالانعان. بۇعان ورتالىق لوندوندا 70 ميلليون ەۆرو تۇراتىن سارايى دا كىرەتىنى انىق.

لەنين شاحتاسىندا جارىلىس بولعان جىلى ول اعىلشىندىق لەيبوريستەر پارتياسىنا ەكى ميلليون ەۆرو ساناپ بەردى.

مارال توكەن، سەرىك ساعىنتاي، قاراعاندى

«الاش ايناسى» گازەتى