– كۇرسىنبە! ەركىن، سوتتالاسىڭ! –  دەدى جانىبەك اتا ماعان شورت بۇرىلىپ. –  قازىر سەن قىتايدىڭ تەرريتورياسىندا تۇرسىڭ، مەيلى قانداي جاعداي بولماسىن ءۇنىڭدى شىعارما، كۇرسىنبە، ك**ىڭدى قىس! –  دەدى اياق استىنان ءتۇرىن بۇزىپ.

مەن نە بولعانىمدى تۇسىنبەي اڭ-تاڭ، قىتايعا بارماعانىما ون جىلداي بولدى، سوندا قىتايدا قازىر كۇرسىنۋگە دە بولماي ما؟ ءوزىمنىڭ جەكە بىتپەگەن شارۋالارىما كۇرسىندىم، وندا تۇرعان نە بار ەكەن، دەپ ويلادىم ىشتەن، بىراق جانىبەككە دە، قىتاي شەكارا قىزمەتكەرلەرىنە دە بويۇسىنباسقا امال جوق، ۇندەمەدىم، تۇر دەگەن جەرىنە تۇردىم، شەش دەگەنىن شەشتىم. قۇجاتتارىمدى تەكسەرىپ بولعان سوڭ مەنىڭ ناعاشى اتام جانىبەكتى ساقشى كولىكتەرى كۇتىپ الدى، ول كىسىنىڭ ىقتيار حاتى بار ەدى. ال مەن قازاقستان ازاماتىمىن، مەنىڭ الدىمنان اعام شىقتى. ساقشى كولىگى اتامدى باسىپ الدى، بىراق وعان قارسى كەلۋگە بولمايدى ەكەن. اعام كەلدى دە ءۇن-ءتۇنسىز مەنىڭ جانە اتامنىڭ جۇكتەرىن ءوزىنىڭ جەكە كولىگىنە سالدى دا مەنى الىپ كەتتى. مەن «ناعاشى اتامدى قايتەمىز؟» دەپ سۇراماقشى بولعانىمدا اعام كوز يشاراتىمەن كولىكتىڭ ىشىندەگى كامەرا مەن دىبىس العىشتى كورسەتتى، ءارى ءبىر ساۋساعىمەن ۇندەمە دەگەن بەلگى بەردى. تەك قىلمىسكەردى ۇستايتىن ساقشى كولىكتەرى بەيكۇنا قاراپايىم ناعاشى اتامدى تەكسەرىسكە الىپ كەتتى. ناعاشى اتام دا، اعام دا، بارلىق حالىق وسىعان كونىپ كەتكەن، كۇندە كادىمگىدەي قايتالانىپ جاتقان «قالىپتى» قۇبىلىس. ءبىر كەزدە جەرگىلىكتى ورىنىڭ ساقشى بولىمشەسىنە جەتتىك، اتامدى ىشكى بولمەگە الىپ كەتتى، ءبىر ساقشى مەنىڭ جەكە كۋالىگىمدى سۇرادى، قازاقستان پاسپورتىن بەردىم، قولىنا قازاقستان پاسپورتىن جىرتۋعا ىڭعايلانىپ تۇرىپ:

–  قىتايداعى تىركەۋىڭدى ءوشىردىڭ بە؟ جوق پا!؟ –  دەدى. مەن وشىرگەنىمدى ايتقان كەزدە:

– وتىرىك ايتپا، تەكسەرەمىز، ەگەر قوس ازاماتتىقپەن جۇرسەڭ وندا مىنا كوك پاسپورتىڭدى جىرتا سالامىز، بۇل ازاماتتىقتى تانىمايمىز، تىركەۋدى وشىرمەدىڭ دەگەن ءسوز سەن ءالى دە قىتاي ازاماتىسىڭ» دەپ كوك پاسپورتىمدى پارتاعا ۇرعىلاي بەردى. تەكسەرىس ناتيجەسى شىقتى. مەنىڭ قىتايداعى تىركەۋىم وشىرىلگەن. قىتاي ازاماتى ەمەس، زاڭدى شەتەل ازاماتىمىن، تولقۇجاتىمدى قولىما بەردى، ەندى ۇيگە قايتپاقشى بولعاندا ساقشى ايقايلاپ: «سەن شەتەل ازاماتىسىڭ، بۇندا تۋىس-تۋعانىڭنىڭ ۇيىنە جاتۋعا بولمايدى، سەن بەس جۇلدىزدى قوناقۇيگە جاتاسىڭ، ءارى كۇندىك اقشاسىن ءوزىڭ تولەيسىڭ» دەدى. كۇندىگى 160 يۋان (8000تەڭگە), ونىڭ قاسىندا جانە ءىشىپ-جەۋ، ءجۇرىس-تۇرىسىڭىز بار. سوندا شەتەل ازاماتى بولساڭىز قالتاڭىزدىڭ ءتۇبى كورىنبەي تۇرعاندا قىتايدان وزىڭىزدە كوپ تۇرماي بەزگىڭىز كەلەدى ەكەن. ءارى قاسىڭىزدا ءۇش ءارىپتىڭ ءۇش ادامى كۇندىز-ءتۇنى ءجۇرىس-تۇرىسىڭىزدى، كىمدەرمەن سويلەسكەنىڭىزدى اڭدىپ جۇرەدى ەكەن.

قۇدايعا شۇكىر، ايتپاقشى قىتايدا «قۇدايعا شۇكىر»، «اسسالاۋماعالايكۋم»، «ۋاعالايكۋمۋەسسالام»، «و، ءتاۋبا»، «ءيا، اللا» ت.ب. دەگەن سياقتى ءدىني سيپات الاتىن وداعاي سوزدەردى دە ايتۋعا تيىم سالىنعان. قىتايدا تەك كوڭىل-كۇيىڭىزدى پارتيانىڭ عۇمىرىنىڭ ۇزاق بولۋىمەن، پاتشاسىنىڭ دەنساۋلىعىنىڭ ساۋلىعىن تىلەۋمەن عانا شەكتەلەدى ەكەنسىز، «وسى كۇنگە جەتكىزگەن پارتيامىزعا راحمەت»، «شي توراعانىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولسىن» ت.ب. دەگەن سياقتى. جامان كوڭىل-كۇيىڭىزدى تەك قىتايدىڭ «تاريحي» جەرلەرىن «بايقاماي» الىپ قالعان ەلدەردى جامانداۋ ارقىلى جەتكىزەدى ەكەنسىز. ونىڭ ىشىندە قىتايدىڭ «تاريحي» بالقاشىن «بايقاماي» الىپ قالعان «وڭباعان» قازاقستاندا بار. قازىر قىتايدىڭ مەكتەپتەرىندە سول «تاريحي» جەرلەرىن قايتارىپ الۋدىڭ عاسىرلىق جوسپارلارىن ۇگىتتەۋدە. ءيا، بۇگىنگى قىتاي بالاسى، ەرتەڭگى قىتاي ساربازى.

ءوزىم امان-ەسەن ءبىر اپتا بولماي قازاقستانعا قايتىپ كەلدىم. ال بىراق ناعاشى اتام ءالى تەكسەرىستە كورىنەدى. شەتەلدەن كەلگەن قىتاي ازاماتتارىن 2 اپتا كولەمىندە سۇراققا الادى ەكەن. شەتەلدە كىممەن كەزىككەنىنىڭ ءبارىن سۇرايدى ەكەن، قانىن، قولتابىن، قاراشىعىن، دنك-سىن، جانە قىلمىسكەر قۇساپ تاقتايشا ۇستاپ سۇرەتكە تۇسەدى ەكەن. قىزىل پاسپورتتارىن ءىىد الادى ەكەن، شەتەلگە شىقپاقشى بولساڭ سول ورگانعا ارىز بەرەدى ەكەنسىڭ، ولار قحر ۇقك ارقىلى تەكسەرەدى ەكەن، ەگەر تولىمدى رۇقسات بەرەدى ەكەن، تولىمسىز بولسا «ۇيرەنۋ مەكتەبى» دەگەن كونس-لاگەرگە سوتسىز-سۇراقسىز ايداپ جىبەرەدى. مىسالى، سىزدەن قازىرگى ۋاقىتتى سۇراسا، ءسىز ورتالىق استاناسى بەيجيڭ ۋاقىتىن ەمەس، جەرگىلىكتى 2 ساعات كەش ءۇرىمجى ۋاقىتىن ايتساڭىز دا ءسىزدى كونس-لاگەرگە جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن. وندا ۋلى، گازدى، ۋراندى، قاۋىپ-قاتەرلى جۇمىستاردى اياقتارى كىسەندەۋلى تۇردە ىستەتەدى ەكەن، ءارى اقىسىز، تەگىن، اش-قۇرساق جۇمىس جاسايسىڭ، شارشاپ بولدىرساڭ، دارمەنىڭ بىتسە، سەنى اپارىپ تىرىدەي بورشالاپ، پايدالى اعزالارىڭدى الىپ، ولىگىڭدى ورتەپ كۇل قىلىپ تاستايدى ەكەن. قىتايدا قازىر جانازا شىعارۋ جوق، ءتىپتى قابىر-زيراتاعى ايدىڭ بەلگىلەرىن الىپ، قابىرلەردى 24 ساعات تورۋىلداپ، ادام جولاتپايتىن قىلىپ تاستادى، مەشىتتەر قيراتىلدى، قۇراندار ورتەلدى. بىراق قىتايدا قارىزى بار مۇسىلماندار دۇنيەسى ءۇنسىز، ءدىن ەركىندىگىن قورعايتىن حالىقارالىق ۇيىمدار ءۇنسىز...

–  ولاردىڭ ءوز وبالدارى وزىندە، –  دەدى قاسىمداعى بىرگە تاكسيدە وتىرعان جاسى ەگدە كىسى ءسوزىمدى ءبولىپ. – كەزىندە 27 جىل شەكارا اشىق تۇرعاندا بىزگە قاراي وتپەدى، كەيبىرى پەنسياسىن قيماي ىقتيار حاتپەن ءجۇرىپ الدى، بۇل قىتايدىڭ قازاقتارى ساتقىن، قورقاق، ولار، اتا-بابالارىنان سولاي، 1930 جىلدار بۇلار باي بولدى دا، مالشى قازاقتاردى قانادى، سوسىن 1928-1933 جىلدار ارالىعىندا ەل كۇيزەلىپ اشتىقتان قىرىلىپ جاتقاندا بەل اسىپ قاشىپ كەتتى، سوسىن سوعىس بىتكەننەن كەيىنگى  1960 جىلدارى ءبىر ءبولىمى استارىنان سۋ شىعىپ، قىتايلار كەلە جاتىر دەپ دۇركىرەي قاشىپ كەلدى، سوسىن مىنا 1990 جىلدار ازات بولعاندا كەلمەي قويدى، ويباي كۆوتا بەرەمىز دەگەندە جامىراي كەتتى، سوندا دا شەكارانىڭ ەكى بەتىندە ءجۇرىپ الدى. سوسىن ەندى ويباي ءبىزدى قىتايلار قىرىپ جاتىر دەپ زارلايسىڭدار. ولارعا قازاقستان ەندى نە ىستەيدى؟ سەندەر ءۇشىن قىتايدان العان قارىزىنان باس تارتا ما؟  ازعانتاي قىتايدىڭ قازاعى ءۇشىن قازاقستان قىتايمەن جاۋلاسا ما؟ 1 ميلليون 500 مىڭ قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاعى ءۇشىن 18 ميلليون قازاقستاندىقتىڭ مۇددەسىن قيا ما؟ ولاردىڭ كرەديتتەرىن سەن تولەيسىڭ بە؟ قازىر دۇنيە تولعان قىتايدىڭ تاۋارى، تاڭەرتەڭ ورنىڭنان تۇرعان كورپەدەن تارتىپ، وقۋ-جۇمىس ورىنعا بارىپ ۇيگە قايتىپ كەلگەنگە دەيىنگى بارلىق زات قىتايدان وندىرىلەدى، ۇيالى تەلەفون، كومپيۋتەر، اۆتوبۋس، ءتىپتى اسپانداعى ۇشاق، راكەتا، جەرسەرىك ءبارى قىتايدان شىققان، ەندى ولارعا تەك ادام ءوندىرۋ عانا قالدى، –  دەدى اتامىز.

–  ەگەر قىتايدىڭ تاۋارلارىنا بويكوت جاريالاساق شە؟ –  دەدى اتانىڭ قاسىندا وتىرعان جاس بالا قولىنداعى ۇيالى تەلەفونىن قالتاسىنا سالىپ جاتىپ.

ءبىز كۇلدىك، ول دا، اتا دا، جۇرگىزۋشى بالا دا، مەن دە، ءبارىمىز كۇلدىك. ول بالا ءبىر مينۋتتان كەيىن ۇيالى تەلەفونىن قايتادان الىپ شىقتى دا، ارتىنا قاراپ، «made in China» دەپ وقىدى دا، ويلانىپ تۇرىپ، تەلەفونىن قايتا قوستى، ءبىز تاعى كۇلدىك. ءيا، قىتايلاردىڭ ونىمدەرى اۋا سياقتى قاجەت بولىپ قالىپتى بىزگە، سولارمەن كۇن كورىپ ءجۇرمىز، ءبىرىنشى جاراتۋشى اللاعا دەپ، ەكىنشى «Made in China-عا» راحمەت دەپ ءجۇرمىز، بولاشاقتا ۇرپاقتارىمىز قىتاي پاتشاسى امان بولسىن دەپ ايتىپ جۇرە مە؟ ويلاۋعا ءداتىم بارمايدى. ءار جولى تاماق ءىشۋدىڭ الدىندا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ءانىن ايتىپ، سوسىن تاماق ءىشىپ بولعان سوڭ «پارتياعا راحمەت»، «شي توراعا جاسى ۇزاق بولسىن» دەپ تىلەۋگە ءماجبۇر بولعان لاگەردەگى قازاقتاردان ءبىز قانشالىقتى الىسپىز؟

تولعاۋ

قۇرمەتتى وقىرمان، ءسىز وسى ماقالانى وقىپ جاتقان كەزىڭىزدە، بالكىم مەنىڭ تۋىستارىم قىسپاققا الىنىپ جاتقان شىعار، بىراق ول ماڭىزدى ەمەس. ايتىلاتىن دۇنيە ءدال ۋاقىتىندا ايتىلۋى كەرەك. ءبارىبىر قىتايداعى بەس ءجۇز مىڭ قازاق پەن ەكى ميلليوننان استام ۇيعىردىڭ قامالىپ سوتتالعانىنا دا دىم دەمەدىڭىزدەر عوي. مەن دە سول كوپتىڭ ءبىرى بولىپ، جولدا جانشىلعان قۇمىرسقا سياقتى بولىپ قالارمىن. ءيا، بالكىم بۇل مەنىڭ ەڭ سوڭعى جازعان ماقالام دا بولار، بالكىم قىتايداعى تۋىستارىمدى قىسپاققا الىپ، مەنى قىتايعا قايتۋعا قينايتىن شىعار. بالكىم بۇل قازاقستانداعى قىتايدىڭ وزبىر ساياساتىنا قارسى جازىلعان ەڭ سوڭعى ماقالا دا بولار، وسىدان كەيىن قىتاي ۇكىمەتىن ماداقتاعان، قىتاي-قازاقستان «دوستىعىن» دارىپتەيتىن ماقالادان كوز اشپاي قالاتىن شىعارمىز. قويدا باۋىزداپ جاتقاندا ءبىر «ءما!» دەپ ماڭىراپ قالۋشى ەدى عوي، ەركەك توقتى قۇرباندىق دەمەكشى، مەن دە سول قوي قۇساپ ءبىر «ماڭىراپ» قالايىن:

تاقىرىپتى باستاماس بۇرىن، مەن حالىقتىڭ كوكەيىندەگى بىرنەشە سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىن:

قىتايلار كىمدەر؟ قىتاي ۇكىمەتى قازىر قانداي ۇستانىمدا؟

مەن ءوز باسىم، قىتاي ۇلتىنا قارسى ەمەسپىن، قىتاي مەن قازاق اراسىندا ۇلتتىق جىك سالۋ ماعان دا، قازاققا دا، قازاقستانعا دا ەش پايدا اكەلمەيدى. قىتاي ءوزى نەشە مىڭ جىلدىق تاريحى بار حالىق. ولاردىڭ ءۇش ءجۇز ميلليوندايى قىتايعا تاريحتان ءسىڭىپ كەتكەن عۇن، تۇرك، توڭعىز، موڭعول ت.ب. تايپالارى. قىتايلار ەشبىر سوعىستى جەڭىپ كورگەن جوق، ولاردىڭ تاريحي قارۋى – «ساۋدا-ساتتىق»، بارىس-كەلىس، وتىرىقتاسۋ، وزگە ۇلتتى وزدەرىنە ۇيلەنۋ ارقىلى ءسىڭدىرۋ. قىتايعا قايتكەندە جۇتىلمايمىز؟

قىتاي ۇكىمەتى اسىرەسە ماڭگىلىك پاتشاسى شي جين پيڭ قازىر قىتايدى بەيبىتشىلىكتى ۇستانىم ەتەتىن ءىرى ەلدەن ۇلتشىلدىق يدەيا تورلاعان، ىشكى حالقىن جانىشتايتىن، ىشكى از ۇلتتارىن تاريح بەتىنەن جوعالتۋعا ارەكەت جاساپ جاتقان، سىرتقى ەلدەرگە اسكەري بازا سالىپ، تىڭشىلارىن جىبەرىپ، باسقا ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسا باستاعان سوعىسقۇمار ەلگە اينالدىرىپ بارا جاتقانىن كورۋگە بولادى. جۋىق جىلداردا قىتاي ۇكىمەتى ىشكى نارازىلىقتى سىرتقا اۋدارۋ ماقساتىندا جانە دە ۇلتشىلدىققا سۇيەنىپ اۋماعىنداعى ءبىر ەلگە اسكەري ارەكەت قولدانادى. ول مۇمكىنشىلىگى ەڭ زور تايۋان ەلى بولۋى بەك مۇمكىن. سول ارقىلى تاريحتا «ءبولىنىپ» قالعان قىتاي تەرريتورياسىن «قالپىنا» كەلتىرەدى. «اتاسىنان قالعان قىرىمىن العان» رەسەي سەكىلدى ساياساتقا كوشەدى. ءارى باسقا دا «ءبولىنىپ» قالعان قىتايدىڭ «تاريحي» جەرلەرىن دە قايتارىپ الۋعا ارەكەت جاساۋ باستالادى. بۇل ۇلتشىلدىققا ۋلانعان قىتاي حالقىنىڭ سورى، ءۇنسىز قالعان دۇنيەجۇزى حالىقتارىنىڭ سورى. ويتكەنى تاريحتا ءبىر ەل ۇلتشىلدىقتى جەلەۋ ەتىپ، تاريحي جەرلەرىن قايتارىپ الۋعا تالپىنسا، حالىقارالىق قوعام وعان ءۇنسىز قالسا، سوڭى الەمدىك ناۋبەتكە اكەلەدى. ونى گيتلەردىڭ زامانىندا بۇكىل الەم كوردى.

بۇل جايدىڭ قازاقستانمەن نە قاتىسى بار؟ تىنىش ءجۇرىپ قوي باعىپ جۇرگەن وزادى، قىتاي ءىرى ەل، ءارى قازاقستانمەن وداقتاس، قازاقستانعا ەش زيانى تيە قويماس؟

قىتايدان كوپ قازاقستاندىقتار ۇرەيلەنەدى، ونىڭ تاريحي سەبەبى بار، 1960 جىلدارداعى كەڭەس ۇكىمەتى مەن قحر ۇكىمەتىنىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك. سونىڭ ارتىنان كەڭەس ۇكىمەتى قىتايدى قورقىنىشتى، ۇرەيلى قىلىپ سۋرەتتەۋدى باستادى، سودان تمد ەلدەرىنىڭ ساناسىندا تەك قىتايدى سىرتقى پورترەتىنەن جەك كورۋ دەڭگەيىندە عانا قالىپ قويدى. ولار قىتايدى ارى قاراي زەرتتەگىسى كەلمەدى، قىتايلاردىڭ ساياساتىن، قازاقستانعا دەگەن كوزقاراستارىن بىلۋگە تالپىنىس جاسالمادى. شىۇ-نىڭ ءبىر پاراق «تيىسپەيمىن» دەگەن كەلىسىم قاعازىنا ءماز بولىپ ءجۇرمىز، ونداي كەلىسىم قاعازداردى دا جىرتىپ تاستاعان ەلدەر كوپ. حالىق تا قىتايلارعا تەك ات ءۇستى باعا بەرگەنمەن شەكتەلدى. «قىسىق كوزدەردەن» باسقا دالەلدى ايتار ەشقانداي ءۋاجى جوق.

قىتايدى زەرتتەۋ ءۇشىن كۇلتەگىن قۇلپىتاسىنان باستاپ زەرتتەۋ كەرەك. كوكتۇرىك اتا-بابالارىمىز تاسقا قاشاپ تۇرىپ وشپەستەي قىلىپ سوڭعى ۇرپاقتارىنا ەسكەرتىپ كەتكەن. «تابعاشتار (قىتايلار) بىزگە سالەم-ساۋلىق الىپ كەلەدى، بىزبەن دوسپىز دەيدى، سوسىن ورنىعىپ بولعان سوڭ جەر مەنىكى دەپ شىعادى دا، ءبىزدى ءوز اتا قونىسىمىزدان قۋىپ شىعادى» دەيدى. بۇل سوناۋ تاريحتان بەرى قايتالانىپ كەلە جاتقان فورمۋلا، قىتاي ۇكىمەتى قانشا وزگەرسە دە قىتاي حالقى وسىنداي امالدارىمەن ماڭايىنداعى ۇلتتاردى جۇتىپ كەلدى. ۇلى قورعاندى قاراڭىز قايدا تۇر، قىتايدىڭ قازىرگى شەكاراسى قايدا تۇر؟ تۇرىكتەردىڭ تاريحي «يەرۋساليمى» چاڭ-ان (ۇزاق مەزگىل بەيبىتشىلىك بولسىن دەگەن ماعىنادا، وتىرار، ستامبۋل دەگەن ماعىنادا) قالاسى، ال قازىر ول جەر بىزدەن ءۇش مىڭ شاقىرىم الىستا جاتىر. ونداعى قوڭىر كوزدى، مالداس قۇرىپ وتىراتىن، سىرنايىن شەرتەتىن اقكوڭىل قوناقجاي حالىق وزدەرىن قىتايمىز دەيدى. وسىدان ءجۇز جىل بۇرىنعى قىتايدى 270 جىل بيلەگەن 10 ميلليون مانجۋر حالقىنىڭ ىشىنەن مانجۋر ءتىلىن بىلەتىن ادام جۇزگە دە جەتپەيدى، موڭعولدار مانجۋلاردىڭ اياعىن قۇشتى، وزدەرىنە قىتايشا ات قويعان، تەك قىتايشا سويلەيدى، ءوزارا موڭعولشا بىلمەيدى. ەندى ءدىنى مەن ءتىلى بەرىك نامىستى تيبەت پەن ۇيعىر حالقىنا تەگەۋرىندەرى ءتۇسىپ وتىر، ولار دا كوپ ۇزاماي قىتايلانادى. ال قىتاي ۇكىمەتى ولاردىڭ قىتايلاندىرۋ باسقىشىن ودان دا بەتەر تەزدەتىپ جاتىر، قىتايعا قارسى يدەياڭ بولسا، دىنگە دەگەن سەنىمىڭ بولسا، ءوز ۇلتتىق ءتىلىڭدى قۇنداساڭ لاگەرگە كەتەسىڭ. ءيا، ءبارى مەرزىمسىز قاماق. ال ەندى ۇيعىرلار مەن تيبەتتەردى مۇجىپ بولعان سوڭ، كىمگە كوز سالادى؟ تاجىكستان، قىرعىزستان جانە بىزگە... قىتايدان قارىزىن قايتارا الماعان تاجىك ۇكىمەتى قىتايعا قىتايدىڭ «تاريحي» جەرلەرىن قايتارىپ بەرىپتى جانە دە بەرە بەرەدى، سوڭىندا ول وڭىرلەردەگى تاجىكتەر قىتايشا سايراپ، قىتايشا ات قويىپ شىعا كەلەدى. سوسىن قىتايدىڭ «تاريحي» جەرلەرىن «بايقاماي» الىپ قالعان قازاقستانعا تۇسەدى. سول كەزدە ءبارى دە كەش بولادى، اعايىن. مالديۆ رەسپۋبليكاسى قارىزىن قايتارا الماي، قىتايعا ءبىر ارالىن بەرىپ تە ۇلگىردى، افريكاداعى دجيبۋتي رەسپۋبليكاسى مەن پاكىستاندا قىتايدىڭ اسكەري بازاسى بار. شري-لانكا رەسپۋبليكاسى 99 جىلعا ءبىر پورتىن قىتايعا جالعا بەردى. ويلان اعايىن، بۇل ءتۇس ەمەس، وڭىمىزدە بولىپ جاتقان ماسەلە، وگىزگە تۋعان كۇن بۇزاۋعا دا تۋادى.

اۆستراليا دەگەن دامىعان ەل بار، حالىق سانى جانە جەر كولەمى جاعىنان  قازاقستانمەن قارايلاس. اۆستارليا بۇرىن دەموكراتيالى ەل بولاتىن، كىم نە ايتادى، نە جازادى ءوز ەركى، ەشكىم توسقاۋىل قويمايتىن. ول ەل كەزىندە حالىقارالىق كىسىلىك قۇقىق زاڭىن قولدايتىن، ال قازىر اۆستراليادا ءبىر ميلليون قىتايدان كەلىپ ازاماتتىق العاندار بار جانە قىتايدىڭ ءىرى-ءىرى كومپانيالارى اۆستارلياعا قارجى قوسىپ وتىر. ال ەندى ول جەردە قىتايعا قارسى پىكىردەگى قىتاپتى شىعارۋدان جەرگىلىكتى كىتاپحانالار باس تارتقان. قىتايدىڭ ۇلتشىلدىعىن دارىپتەيتىن «سوعىس قاسقىرى 2» ءفيلمى كورسەتىلگەن كەزدە اۆستراليا ازاماتتىعىن العان قىتايلار قىتايدىڭ ءانۇرانىن ايقايلاپ ايتۋعا دەيىن بارعان. اۆستارلياداعى قىتاي كومپانيالارى مەن كاسىپكەرلەرى قىتايعا جات كوزقاراستا بولعانداردى جۇمىستان شىعارعان، قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى پىكىردەگى ۇيىمداردى شەتتەتكەن. قىتايدىڭ جۇرگىزىپ جاتقان ساياساتىنا قارسى پىكىردەگى ماقالالاردى سول جەردىڭ ازاماتتىعىن العان قىتايلار «ەكى ەل دوستىعىنا سىزات ءتۇسىردى» دەگەن جەلەۋلەر جاعىپ، ماقالالاردى الدىرتىپ تاستاعان، ت.ب. وسى ارقىلى اۆستارليانىڭ ىشكى ىسىنە بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ كەتكەن. قىتاي ۇكىمەتى ەندى وسى امالدارىن كانادا، مالايزيا قاتارلى قىتايلار كوپ قونىستانعان ەلدەرگە ىستەتىپ جاتىر. ەندى ءبىز جەرىمىزدى بەرسەك، زاڭسىز ەڭبەكشىلەردى تىيماساق، ەرتەڭ ۇل-قىزدارىمىز قىتايعا قارسى ءسوز دە ايتا الماي، قىتايلاردىڭ ءانىن ايتىپ، ءبيىن بيلەپ، شاشباۋلارىن كوتەرىپ، قۇدا-جەگجات بولىپ ءبىر داستارقاندا يت-ەسەكتىڭ ەتتەرىن، قۇرت-قۇمىرسقا، باقا-شاياندارىن بىرگە كەمىرىپ جۇرەدى. بەك ۇلدارىڭىز قۇل بولماسىن، پاك قىزدارىڭىز كۇڭ بولماسىن دەسەڭىز ويلانىڭىز، اعايىن. بۇگىنگى دامىعان اۆستارليانىڭ، اناۋ مالديۆ، دجيبۋتي، پاكىستان، شري-لانكا، تاجىكستاننىڭ باسىنا تۋعان كۇن قازاقستانعا كەلمەسىنە كىم كەپىل اعايىن!

جالعاسى بار

ەركىن ازات

Abai.kz