مۇحتار شەرىم. جالاڭاشتار جينالىسى
ويەبا-اي، ول سۇمدىق ادام! كەۋدەسىنە كوجە، نان،ءبىر اسىم ەت تە پىسە بەرەدى... ءىسىپ-كەۋىپ جۇرگەنى... قالاداعى جەر كوميتەتىنىڭ وردابۇزار وتىزداعى باستىعى بولساڭىز، ءسىزدىڭ دە كەۋدەڭىزگە كوتلەت، جۇمىرتقا ءپىسۋى مۇمكىن... ءبىر كۇنى ول كومەكشى وق قاعارىنا وپىرىلا قاراپ: «ساۋنالاردان جالىقتىم، كەڭەس زامانىنان قالعان «راحات-اي!» دەگەن كوپشىلىك مونشاسىنا بارامىز!»،-دەدى.
ادامداردى جالاپ-جۇقتاپ تاپقان قارا سۇلىكتەي «دجيپىنە» وتىرعان ولار مونشاعا كەلگەندە، بيلەت ساتۋشى ايەل تاڭدايىن تاق ەتكىزدى.
- نەمەنەگە تاقىلداپ وتىرسىز؟-دەپ سۇرادى ماي باسقان قولىمەن يەگىن سىزعىلاپ تۇرعان كىسىباي شالقايعانۇلى.
- ءبىزدىڭ مو-مونشاعا بايلار دە كەلەدى ەكەن عوي، ءتىفا-ءتىفا، مىنا شىلاپشىنعا تۇكىرىپ كەتىڭىزشى...
كىسىباي شىلاپشىنعا قاقىرىنا ءبىر تۇكىردى دە، وققاعارىنا بۇرىلدى:
- ەكى بيلەت ال...
- باسەكە، مەن مونشاعا بارىپ قويعانمىن.
- قاشان؟
- بى-بىلتىر...
- مەن بىلسەم، وكشەڭ سەنىڭ جىلتىر! ءجۇر، كىم بىلەدى. مونشادا ماعان قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن...
ويەبا-اي، ول سۇمدىق ادام! كەۋدەسىنە كوجە، نان،ءبىر اسىم ەت تە پىسە بەرەدى... ءىسىپ-كەۋىپ جۇرگەنى... قالاداعى جەر كوميتەتىنىڭ وردابۇزار وتىزداعى باستىعى بولساڭىز، ءسىزدىڭ دە كەۋدەڭىزگە كوتلەت، جۇمىرتقا ءپىسۋى مۇمكىن... ءبىر كۇنى ول كومەكشى وق قاعارىنا وپىرىلا قاراپ: «ساۋنالاردان جالىقتىم، كەڭەس زامانىنان قالعان «راحات-اي!» دەگەن كوپشىلىك مونشاسىنا بارامىز!»،-دەدى.
ادامداردى جالاپ-جۇقتاپ تاپقان قارا سۇلىكتەي «دجيپىنە» وتىرعان ولار مونشاعا كەلگەندە، بيلەت ساتۋشى ايەل تاڭدايىن تاق ەتكىزدى.
- نەمەنەگە تاقىلداپ وتىرسىز؟-دەپ سۇرادى ماي باسقان قولىمەن يەگىن سىزعىلاپ تۇرعان كىسىباي شالقايعانۇلى.
- ءبىزدىڭ مو-مونشاعا بايلار دە كەلەدى ەكەن عوي، ءتىفا-ءتىفا، مىنا شىلاپشىنعا تۇكىرىپ كەتىڭىزشى...
كىسىباي شىلاپشىنعا قاقىرىنا ءبىر تۇكىردى دە، وققاعارىنا بۇرىلدى:
- ەكى بيلەت ال...
- باسەكە، مەن مونشاعا بارىپ قويعانمىن.
- قاشان؟
- بى-بىلتىر...
- مەن بىلسەم، وكشەڭ سەنىڭ جىلتىر! ءجۇر، كىم بىلەدى. مونشادا ماعان قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن...
ولاردىڭ سوڭىن الا، مەن دە شومىلاتىن جايعا بەتتەپ كەلەمىن. كىسىبايدى وققاعارى شەشىندىردى. ول قاقيىپ تۇرا بەرەدى ەكەن. ءبىر كەزدە كىسەكەڭ گالستۋگىن جالاڭاش موينىنا تاعىپ الدى. «باسەكە، مونشاعا گالستۋگ تاعىپ شومىلعان ۇيات بولادى...»-دەپ سىبىرلادى وققاعارى. «مەنىڭ باستىق ەكەنىمدى جۇرت ءبىلسىن. جالاڭاشتى كىم تاني قويادى دەيسىڭ!»-دەپ ول كونبەي قويدى. وققاعارى نە ىستەي قويسىن، ءوزى دە شەشىنىپ، قولىنا سۇلگى الدى دا، وعان پيستولەتىن وراي قويىپ، جاس مىرزاسىنىڭ سوڭىنان ىلەستى. كەتىپ بارا جاتىپ، جان-جاعىنا شپيوندارداي ءبىرتۇرلى قاراپ قويادى. «مەنىڭ بالام ديپلومى بولسا دا، جۇمىس تاپپاي ءجۇر، ال مىناۋ وتىزعا جەتپەي جاتىپ، دۇردەي باستىق!»،-دەپ قالدى ءبىر جالاڭاش جاقتىرماي. جاڭبىرلاتقىشتىڭ استىندا ءبىراز تۇرىپ، بۋحاناعا كىرەيىن دەسەم، الدىنا اقجايما وراپ العان، ەكى قولىن ايقاستىرا، تالتايىپ تۇرعان الگى وققاعار جىبەرمەيدى.
- كەشىرىڭىز...-دەپ مىڭگىرلەدىم مەن.
- كەشىرمەيمىن!-دەپ سالدى ول. ەندى بىردەڭە دەسەم، اتا سالماقشى. مونشادا جالاڭاش ءولۋ دەگەن ماسقارا ەمەس پە؟ سويتسەم، جاس مىرزاسى بۋحانادا وتىر ەكەن. بۇعان ىزالانعان ءبىر توپ جالاڭاشتار ءبىر بۇرىشقا جينالىپ الىپ، جينالىس جاساپ جاتتى. «بۇل قايدان كەلگەن كەڭكەلەس؟»، «كوپشىلىك مونشاسىن باسىنعانى ما؟ ساۋناعا بارمايدى ما؟» دەگەن داۋىستار شىعىپ جاتتى. سوسىن ولار شىلاپشىندارىن كوتەرىپ، ءبىرى ۇستاراسىن الىپ، وققاعارعا جاقىندادى.
- پيستولەتىڭدە وعىڭ قانشا؟-دەپ سۇرادى قاريا جالاڭاش.
- وعى جوق.
- وندا اتاڭنىڭ باسىنا الىپ ءجۇرسىڭ بە؟ تۇر بىلاي!
جالاڭاشتار ونى قىتىقتاي جونەلىپ ەدى، قىتىعى جامان ەكەن، بايعۇس قاشىپ بارا جاتىپ، شالقاسىنان ءتۇستى. ىشكە جۇرتپەن مەن دە كىردىم. سويتسەك، قۇداي-اۋ، كىسىباي بۋحانانىڭ تورىندە جىلىك ءمۇجىپ وتىر... ۇيالى تەلەفونىمەن سويلەسىپ قويادى. استىندا كىلەمشە... بۋحانادا تاماق جەگەندى ءبىرىنشى كورۋىم. ىستىق بۋعا قالاي شىداپ وتىر دەسەڭشى!
- نە ماسەلەمەن كەلدىڭىزدەر؟ ءبىر-بىرلەپ كىرىڭىزدەر، مەن جەر كوميتەتىنىڭ باستىعى بولامىن...- دەدى ول سىرادان ۇرتتاپ قويىپ. سول ەكەن، جالاڭاشتار جاپىرىلا سىرتقا شىعىپ، بۋحانا «كابينەتكە» كەزەككە تۇرا باستادى. قايران قازاعىم، سەناتور عاني قاسىموۆ «جەر جەتەدى، شەتەل ەلشىلەرىنە پالەن گەكتاردان جەر بەرەيىك!» دەمەپ پە ەدى، ال، مىنا جالاڭاشتاردىڭ ءبىر جاپىراق جەرلەرى دە جوق ەكەن! «قازاق جەرى كەڭ بايتاق! ساعان دا اناعان دا، وعان دا جەتپەيدى، بىراق ولارعا جەتەدى!»،-دەپ ميىعىنان كۇلگەن وققاعار ءبىر كەزدە شالا ءبۇلىندى دە قالدى: «ويباي، مىنا جەرگە قويعان پيستولەتىم قايدا؟» ءبىر جالاڭاش پيستولەتتىڭ ۇشىمەن كىر تابانىن قىرناپ وتىر ەكەن، «كەشىرىڭىز...»،-دەدى. كەزەككە تۇرىپ، ىشتەن شىققان جالاڭاشتاردىڭ كەيبىرى ءماز. «ەرتەڭ بەس مىڭ دوللار اكەلىپ بەرسەم، جەر الاتىن بولدىم!» دەيدى سىبىرلاپ. كەزەك ماعان كەلدى. ىشكە كىرسەم، پاردى قاتتى اشىپ قويعان ەكەن، قالاي وتىر دەسەڭشى، اۋزىمدى الاقانىممەن باسا، ەسىك الدىندا تۇرىپ قالدىم.
- بەرى كەلىڭىز!-دەدى ول.
- راحمەت، وسى جەردە تۇرا بەرەمىن...
- نەگە كەلدىڭىز؟
- ارىزدانىپ... جەرىمنىڭ ۇستىنە جەر جاتىپ الىپتى.
- تۇسىنبەدىم؟ بەرى كەلىڭىز دەيمىن!
كۇيىپ-جانىپ بارا جاتسام دا، جەر ءۇشىن جانىم پيدا، جانىنا جاقىندادىم.
- بىلتىر جەر العانمىن، سونىڭ ۇستىنە تاعى باسقا بىرەۋگە جەر بەرىپ جىبەرىپسىزدەر. سوتتاسىپ جاتىرمىز.
- قۇتتى بولسىن!
- ايتسىن...
- قانشا بەرەسىڭ؟
- مەندە دىم جوق...
- ءسىز ديكتوفونعا جازىپ تۇرعان جوقسىز با؟
- جو-جوق...
- بىردەڭە قىجىلدايدى...
- ءىشىم عوي قۇرىلداپ تۇرعان. اشپىن..
- ەشقايدا كەتپەي، وسىندا قالىڭىز!
قۇداي-اۋ، ىستىق بۋعا پىسكەن مانتىدەي بولىپ قاشانعى تۇرايىن، بۋحانادان تۇرا قاشتىم. كەزەككە تۇرعان جالاڭاشتار ءبىر سەمىز، جاڭادان كەلگەن جالاڭاشتى ىشكە «وشىرەتسىز» كىرگىزبەي جاتىر. اڭگىمەسىنە قۇلاق تۇرسەم، وسى مونشانىڭ قوجايىنى كورىنەدى. وعان دا جەر كەرەك ەكەن... ءبىر ۋاقىتتا، كىسىباي شىقتى شىرەنىپ. مونشا قوجايىنى ءوزىن تانىستىرىپ، شاي ىشەتىن بولمەگە قاراي ەرتىپ اكەتتى. ول جاقتان كاۋاپتىڭ ءيسى شىعىپ، مۇرنىمىزدى جارىپ بارادى... ءبىر جالاڭاش تايىپ جىعىلىپ ەدى، ەكىنشى ءبىر جالاڭاش: «ەشتەڭە ەتپەيدى، قازاق جەرى كەڭ، ءارى تايعاق!»دەپ جۇباتىپ جاتىر. ەسىم شىققان بايعۇس باسىم، شالبارىمدى كويلەگىم ەكەن دەپ باسىما كيىپ جاتىر ەكەنمىن...
«اباي-اقپارات»
