ايتباي ساۋلەبەكتەگى. قازاق ءوز جەرىندە نەگە باي ەمەس؟
ۋ شاشقان زىمىرانتاسىعىشتار:
1996 جىلدان بەرى قازاقستانعا 8 رەت زىمىرانتاسىعىش قۇلاپتى.
1999 جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ جەرىندە ەكى مارتە، 2007 جىلى ءبىر رەت «پروتون» جارىلدى. رەسەيلىك عارىش ورتالىعى حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلەتىندىگى جونىندەگى الاڭداۋشىلىعىمىزعا پىسقىرىپ تا قارامادى.
جارىلعان شاحتالار:
2004 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىندا «شاحتينسك» شاحتاسىندا اۆاريا بولىپ، 23 شاحتەر وپات بولدى. مەملەكەتتىك كوميسسيا «جارىلىسقا ولگەن شاحتەرلەردىڭ ءبىرى كىنالى. بايقاماي بەلىندەگى كيسلورود قۇيىلعان ىدىستى ءتۇسىرىپ العان» دەپ قورىتىندى شىعاردى.
2006 جىلدىڭ 20 قىركۇيەگىندە لەنين اتىنداعى شاحتادا قايعىلى وقيعا قايتالاندى. 41 شاحتەر ءجانتاسىلىم ەتتى. كومىر دەپارتامەنتى مەن شاحتا باسشىلارى سوتتا جاۋاپ بەرۋدەن قۇتىلىپ، تومەنگى دارەجەدەگى ينجەنەرلەردىڭ سورى قاينادى. سوت ولاردى باس بوستاندىعىنان ايىردى. نە ءۇشىن؟ شاحتاداعى جەلدەتكىشتىڭ جۇمىس ىستەمەي قالعاندىعى ءۇشىن. بۇگىنگى كۇنى «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسىنا قاراستى شاحتالاردىڭ بارىندە دە جەلدەتكىشتەردىڭ دۇرىس ىستەمەيتىندىگىن، ويتكەنى ولاردىڭ پايدالانۋ مەرزىمى باياعىدا-اق بىتكەندىگىن قر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ كوميسسياسى انىقتاپ بەردى. سوندا الگى جازىقسىزدار بەكەر تۇرمەگە قامالىپ، زوناعا جىبەرىلگەن بولدى عوي. وبال-اي!
ۋ شاشقان زىمىرانتاسىعىشتار:
1996 جىلدان بەرى قازاقستانعا 8 رەت زىمىرانتاسىعىش قۇلاپتى.
1999 جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ جەرىندە ەكى مارتە، 2007 جىلى ءبىر رەت «پروتون» جارىلدى. رەسەيلىك عارىش ورتالىعى حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلەتىندىگى جونىندەگى الاڭداۋشىلىعىمىزعا پىسقىرىپ تا قارامادى.
جارىلعان شاحتالار:
2004 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىندا «شاحتينسك» شاحتاسىندا اۆاريا بولىپ، 23 شاحتەر وپات بولدى. مەملەكەتتىك كوميسسيا «جارىلىسقا ولگەن شاحتەرلەردىڭ ءبىرى كىنالى. بايقاماي بەلىندەگى كيسلورود قۇيىلعان ىدىستى ءتۇسىرىپ العان» دەپ قورىتىندى شىعاردى.
2006 جىلدىڭ 20 قىركۇيەگىندە لەنين اتىنداعى شاحتادا قايعىلى وقيعا قايتالاندى. 41 شاحتەر ءجانتاسىلىم ەتتى. كومىر دەپارتامەنتى مەن شاحتا باسشىلارى سوتتا جاۋاپ بەرۋدەن قۇتىلىپ، تومەنگى دارەجەدەگى ينجەنەرلەردىڭ سورى قاينادى. سوت ولاردى باس بوستاندىعىنان ايىردى. نە ءۇشىن؟ شاحتاداعى جەلدەتكىشتىڭ جۇمىس ىستەمەي قالعاندىعى ءۇشىن. بۇگىنگى كۇنى «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسىنا قاراستى شاحتالاردىڭ بارىندە دە جەلدەتكىشتەردىڭ دۇرىس ىستەمەيتىندىگىن، ويتكەنى ولاردىڭ پايدالانۋ مەرزىمى باياعىدا-اق بىتكەندىگىن قر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ كوميسسياسى انىقتاپ بەردى. سوندا الگى جازىقسىزدار بەكەر تۇرمەگە قامالىپ، زوناعا جىبەرىلگەن بولدى عوي. وبال-اي!
2008 جىلدىڭ 11 قاڭتارىندا «اباي» شاحتاسىنداعى جارىلىستان 30 شاحتەر كوز جۇمىپ، 14-ءى اۋىر حالدە اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. شەيىت بولعانداردىڭ 21-ءنىڭ ءمايىتى جەر استىندا ماڭگىلىككە كومۋسىز قالىپ قويدى.
ءۇش جىل ىشىندە ۇندىستەرگە قاراستى شاحتالاردا 71 شاحتەردىڭ قۇربان بولۋى كەنشىلەر قاۋىمىنىڭ عانا ەمەس، قاراعاندىلىقتاردىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى. «تەنتەك» شاحتاسىنىڭ 69 شاحتەرى جارىلىس بولعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە اشتىق جاريالاپ، نارازىلىق ءبىلدىرىپ، تالاپ-تىلەكتەرى ورىندالمايىنشا جەر بەتىنە شىقپايتىندىقتارىن ءمالىم ەتتى. الىستاعى «قازاقمىسقا» قاراستى( ساتباەۆ قالاسى) رۋدنيكتەردىڭ كەنشىلەرى دە قاراعاندىلىق ارىپتەستەرىن قولداپ، جەر استىنان شىقپايمىز دەپ بايبالام سالدى.
قانداي اۋا جۇتاسىز؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اۋاعا تارالاتىن ۋىتتى زاتتاردىڭ 38 پروتسەنتى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەنشىسىندە. قاراعاندى، بالحاش پەن جەزقازعان قالالارىنداعى اۋانى لاستاۋدىڭ كورسەتكىشى 80 پروتسەنتكە جەتكەن (وبلىسبويىنشا).
«قازاقمىس» كورپوراتسياسىنا قاراستى «ءبالحاشتۇرلىتۇستى مەتالل» وندىرىستىكبىرلەستىگى وتكەن جىلى 594 000 توننا ۋلى زاتتاردى اۋاعا تاراتقان (قالدىقتار كولەمى 4,3 ملن توننا).
«ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» اق-نىڭ ۇلەس سالماعى - 315 000 توننا (قالدىقتار كولەمى 6,4 ملن توننا).
«قازاقمىس» كورپوراتسياسىنىڭ» №1 جانە №2 جەزقازعان كەن-بايىتۋ فابريكالارىنىڭ ءۇيىندى قالدىقتارىنىڭ قۇرامىنان مىستان باسقا قورعاسىن، مىرىش، كادني، باري، رەني، توتياين دا تابىلعان. جينالعان قالدىقتاردىڭ كولەمى 20 ملن توننادان استام.
سوڭعى جىلدارى وبلىس بويىنشا لاس زاتتاردى تاراتۋ نەبارى جۇزدەگەن تونناعا ازايعان.
الپاۋىتتار
قازاق جەرىندەگى الپاۋىتتار نەمەسە وليگارحتار كوكتەن تۇسكەن جوق. ولار ءبىزدىڭ قوعامدىق جۇيەمىزدىڭ ناقتى جەمىسى. مىسالعا ۆلاديمير كيم مىرزانى الار بولساق، ول وڭتۇستىك كورەيانىڭ «سامسۋنگ» فيرماسىندا «تاجىريبەدەن» وتكەن قازاقستاندىق. بۇرىنعى اعايىندى يۋندار دا، قازىرگى وگاي دا ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كارىستەرى. بىراق، بۇلاردىڭ ءبىر ايىرماشىلىعى سول، قاسيەتتى قازاق جەرىندە بايىپ الىسىمەن شەت ەلگە، وندا دا ۇلىبريتانيانىڭ استاناسى لوندونعا وتباسىمەن كوشىپ كەتكەن اقىلدى جاستار. ويتكەنى، «قازاقمىستىڭ» باس ءوفيسى وسى قالادا ورنالاسقان( «نەگە الماتىدا نە استانادا ەمەس؟» دەپ ساۋال تاستاماي-اق قويىڭىز).
2002-2003 جىلدارى «قازاقمىس» ادام قۇقى جونىندەگى حالىقارالىق دەكلاراتسيانى تاپتاپ، قاراماعىنداعى كەنشىلەردى قۇلشا جۇمساپ، تايراڭداپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەپ باقتى. دەكلاراتسيادا جەر استىنداعى اۋىر جۇمىستاعى جۇمىسشىلاردىڭ ءبىر اۋىسىمدا 6-7 ساعاتتان ارتىق ەڭبەك ەتپەۋى تالاپ ەتىلگەندىگىنە قاراماستان تاۋلىگىنە 12-13 ساعات بويى بەينەتكە باتىردى. دەمالىس كۇندەرى مەن مەرەكە كەزدەرىندەگى ەڭبەكاقىسىن تولەمەي زار قاقتىردى، كاسىبي اۋرۋلارعا ءمان بەرمەدى، ءوندىرىس پروتسەسى ۇستىندە شەيىت بولعاندارعا تيەسىلى ءبىر جولعى تولەمنەن باس تارتتى. جاراقات العانداردىڭ كورگەن كۇنى توزاققا تەڭ بولدى. ءبىر وكىنىشتىسى، ءوز حالقىن قورعاۋعا ءتيىستى زاڭ ورگاندارى، اسىرەسە سوت بيلىگى «قازاقمىستىڭ» «قولشوقپارىنا» اينالدى.
مىنە، وسىنداي ەل باسىنا اۋىر كۇن تۋعان شاقتا بۇركىتباي ناسىرحانوۆ سياقتى باتىل كەنشى سۋىرىلىپ العا شىعىپ، وليگارحقا قارسى شاپتى. وتكىرلىگى ءۇشىن شاحتاداعى جۇمىسىنا دا قۋىلدى. بىراق، بۇكەڭ بەل شەشە كىرىستى. ەلباسىنا دەيىن ءوتىنىش-حاتتاردى جاڭبىرشا جاۋدىردى. قانشا دەگەنمەن ءوز جۇرتىنا جانى اشيتىن قازاق ازاماتتارىنان قۇر الاقان ەمەسپىز عوي. قاراعاندى وبلىستىق پروكۋراتۋراسى «قازاقمىستىڭ» 2002-2003 جىلدارداعى جۇمىسىنا كەڭىنەن تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ءبىرتالاي بىلىقتاردىڭ بەتىن اشا ءبىلدى. جاسىراتىنى جوق، قازاقمىستىقتاردىڭ ءبىر سەرپىلگەن شاعى ەدى بۇل. ارنايى كوميسسياعا شاعىمدانۋشىلار لەگى تولاستامادى. اۆاريا دا بىرىنەن سوڭ ءبىرى جالعاسىپ جاتقان جاۋاپسىز كەزەڭ بولاتىن. اقيقاتىندا 60 مىڭنان استام جۇمىسشىنى «قازاقمىستىڭ» قۇلدارى» دەپ اتاۋعا لايىقتى جىلدار ەدى سول كەز.
وسىناۋ كارىس بايشىكەشتەر قۇتىرعان شاقتا عوي( 2003), كيم مىرزانىڭ «يزۆەستيا- قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «قاراماعىمداعى 500 مىڭ ادامعا قارسىلاس كانديداتتاردى قىزاناقپەن اتقىلاتام» دەپ شىرەنەتىنى. ءماجىلىس پارلامەنتىنە سايلاۋ وتكىزگەلى جاتقان قاربالاس ءسات. سوندا دەيمىز-اۋ، «قازاقمىستا» 60 مىڭ كىسى ەڭبەك ەتەدى ەكەن، ال 440 مىڭ ادامدى كيم قايدان تاپقان؟ جەزقازعان مەن ساتباەۆتىڭ ءبار حالقىنىڭ سانى 180 مىڭنان اسپايدى. ۇلىتاۋ اۋدانى 18 مىڭ. باقساق، ول قازەكەڭدەردىڭ ويداعى-قىرداعى تۋىستارىنىڭ ءبارىن قوسىپ اتاعان ەكەن.
سول جىلدارى يۋن جەرگىلىكتى تەلەديداردان جەرلەستەرىن جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، «ءبىز وسى وڭىرگە راديواكتيۆتى قالدىقتاردى اكەپ كومۋدى ويلاستىرىپ جاتىرمىز» دەمەسى بار ما؟ وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، «تمك جانە ك» فيرماسىنىڭ ديرەكتورى مارعۇلان قىدىرمانۇلى تۇرلانوۆ دەگەن ازامات ەرتەڭىنە ءتيىستى باسشىلارعا ساۋال جولداپ، حالىقتى باق ارقىلى ءيۋننىڭ ۇسىنىسىنا قارسى شىعۋعا ۇندەيدى. كورپوراتسيا باسقارۋشىسى دا قاراپ قالماپتى. مارعۇلان باۋىرىمىزدىڭ جالداپ العان قويماسىنداعى ءجۇز ميلليونداعان تەڭگە تۇراتىن تەحنيكالىق قۇرال-جابدىقتارىن دالاعا لاقتىرتىپ تاستايدى. اراداعى كەلىسىم-شارتتاردى ۇزدىرەدى.
مارعۇلان دا قايسار ەكەن. العانىنان قايتپادى. «قازاقمىس» ماسكەۋدەن اللا پۋگاچەۆا، فيليپپ كيركوروۆ ءتارىزدى انشىلەردى ۇشاقپەن الدىرىپ، جۇزدەگەن مىڭ اقش دوللارىن شاشىپ جاتقاندا جەزقازعان قالاسىندا تۇڭعىش رەت «سارىارقا» اتتى مادەني-كوڭىل كوتەرۋ كەشەنىن اشتى. جەزقازعاندىقتار مارعۇلاننىڭ ارقاسىندا ءبىرىنشى رەت بوۋلينگ، رەستوران-كينوتەاتر دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن ءبىلدى. ساتباەۆ قالاسىنىڭ بالالارى تۇرلانوۆتىڭ جەكە قاراجاتىنىڭ ارقاسىندا كارۋسەلدە شىرق اينالدى. بۇل كەزدە كيم مىرزا حالىقتىڭ جاعدايىنا ءمان بەرگەن جوق بولاتىن. دەگەنمەن مارعۇلاننىڭ مەتسەناتتىق يگى ىستەرى وعان دا وي سالعان بولۋى كەرەك، ساتباەۆ قالاسىنان سپورتتىق جانە مادەني نىساندار سالدىرىپ، پايدالانۋعا بەرگىزدى. ءسويتىپ، قيىن شاقتا حالقىنا جاردەم بەرگەن قازاق كاسىپكەرىنىڭ ادال ەڭبەگى تەز ۇمىتىلدى. جاعىمپاز قانداستارىمىز «كارىستەرسىز كۇنىمىز قاراڭ» دەگەن قاناتتى ءسوزدى ۇيالماستان جيىنداردا كوتەرىڭكى داۋىسپەن ايتا باستادى. جانە ءوز پىكىرلەرىنە وزدەرى قاتتى ىرزا بولىپ، دۋىلداتا قول سوعاتىندى شىعاردى. ەندى قايتسىن-اي...
بەس جىل بويى مەملەكەتىمىزگە سالىق تولەمەگەن، كەيىن دە ماردىمدى سالىق بەرمەگەن، ەكولوگيالىق سالىقتان مۇلدەم باس تارتقان «قازاقمىستىڭ» باسشىسى اقىرىندا دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ باي ادامداردىڭ تىزىمىنە ەندى. ال وزدەرىن وزدەرى تومەندەتىپ، ونىسىن اقىلعا بالاعان قازاقتار سول باياعى كەدەي قالپىندا ءالى دە سالپىلداپ ءجۇر.
سەنبەسەڭىز، «قازاقمىستىڭ» وسى عاسىردىڭ باسىنداعى جىلدارداعى قورىتىندىسىن قاراپ شىعىڭىز. جىلىنا 1 ملرد اقش دوللارىنان استام تازا پايدا تاپقاندا سالىققا نەبارى 80-90 ملن دوللار عانا اۋدارعان. ءبىر قىزىعى، «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋدىڭ» دا سالىعى وسى شامالاس.
ەگەر سالىستىرمالى تۇردە قاراستىرار بولساق، «قازاقمىستىڭ» قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك، مادەني-سپورت، تۇرمىستىق سالالارىنا جاساپ وتىرعان قامقورلىعى باسقا كومپانيالارعا قاراعاندا ماقتاۋعا تۇرارلىقتاي. بىراق، ونىسىن بالحاش، جەزقازعان قالالارىنداعى ەكولوگياعا كوڭىل بولمەي وتىرعاندىعى، اۋىزسۋعا نەمقۇرايلى قارايتىندىعى ت.ب. كەمشىلىكتەرى جۋىپ-شايىپ كەتەتىندەي. قانشا دەگەنمەن الپاۋىتتىڭ اتى - الپاۋىت قوي. سوندىقتان ول كوزدەگەن ماقساتى ءۇشىن جولىنداعى قارسىلاستاردىڭ ءبارىن جەر قاپتىرىپ كەتۋگە دايىن.
قازاقشاعا اۋدارار بولساق، «بايلىق قۇدايى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن لاكشمي بولسا قازاق جەرىنەن ەرەكشە باقىت تاپقان ءۇندىس كاسىپكەرى. ەرەكشە دەيتىن سەبەبىمىز، قازاق جەرىنە تابان تىرەمەس بۇرىن ەڭ باي ادامداردىڭ الدىڭعى لەگىنەن كورىنە الماي جۇرگەن ميتتال مىرزا اينالاسى ون جىلدىڭ ىشىندە ايىنان وڭىنان تۋىپ شىعا كەلدى. كيم ءتارىزدى ءۇندىس بايشىكەشى دە بەس جىل بويى سالىقتان قۇتىلدى. ول از دەسەڭىز، ودان كەيىن تولەۋدەن باس تارتقانعا ۇقسايدى. بۇعان قر قارجى مينيسترلىگىنىڭ سالىق كوميتەتىنىڭ توراعاسى نۇرلان راحمەتوۆتىڭ «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋمەن» ەكى مارتە سوتتا كەزدەسكەندىگى دالەل. العاشىندا وتكەن جىلى استانا قالاسىندا تالاپ-ارىزى سوتتا قاناعاتتانارلىق دەگەن باعاعا يە بوپ، ارنايى شەشىم شىققاندا قر جوعارعى سوتى ءۇندىس ميللياردەردى قورعادى. سودان سالىق كوميتەتى قاراعاندى اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتىنا شاعىمداندى. وبالى نە كەرەك، بۇل سوت تا سالىقشىلاردى جاقتاپ شەشىم شىعاردى. «ارسەلور ميتتال» كومپانياسى 100 ملرد تەڭگەنى سالىققا تولەۋى كەرەك!» دەگەن شەشىم جەر-جەرگە جاقسىلىق حابارشىسى بوپ تاراپ كەتتى. مىنە، وسى ساتتە، دالىرەك ايتساق، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 6 ساۋىرىندە قۇستاي ۇشىپ لاكشمي مىرزا تەمىرتاۋعا جەتتى. جەرگىلىكتى اكىم-قارالار ونى ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋعا ارنالعان كونفەرەنتسيادا، وتكەن قاڭتاردا 30 شاحتەردى جەر جاستاندىرعان «اباي» شاحتاسىندا سارىلا كۇتكەنمەن، كەلمەدى. ۇيالعاننان ايتقان بولۋى كەرەك، كومىر دەپارتامەنتى باسشىلارى «لاكشمي قاتتى اۋىرىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستى» دەپ اقتالا سويلەدى. ال ەرتەڭىنە لاكشميدىڭ 100 ملرد تەڭگەسىنىڭ تاعدىرى شەشىلۋگە ءتيىس بولاتىن! قاراعاندىلىقتار 7 ءساۋىردى اسىعا كۇتتى. الايدا وبلىستىق سوتتىڭ قاداعالاۋ القاسى ءماجىلىستى كەيىنگە قالدىردى. سودان سىرعي-سىرعي كەلە ءبىر اي وتكەندە سوت قورىتىندىسى لاكشمي ميتتالدىڭ پايداسىنا شەشىلدى. ءبىزدىڭ سالىقشىلاردىڭ زاڭدى جولمەن سوتقا جۇگىنگەندىگى قۇر داۋرىقپا، قۇر ايقاي بولدى دا قالدى.
وبالى نە كەرەك، كيم مىرزا جەزقازعان مەن ساتباەۆ قالالارىنىڭ تۇرعىندارىنا كوپ جاردەم بەرىپ كەلەدى. كوممۋنالدىق تولەم دەگەنىڭىز وسىدان ون جىل بۇرىنعى قالپىنان اينىعان جوق. بالحاش قالاسىندا قازاقستاندا تۇڭعىش رەت كۇكىرت انگيدريدىن تۇتىپ قالاتىن تسەح اشۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىر. اعىباي باتىرىمىزعا ەسكەرتكىش ورناتىپ بەردى. قايىرىمدىلىعى از ەمەس. ال «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» ياعني ميتتال مىرزا تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ ەكولوگياسىنا، مەتاللۋرگتەر مەن شاحتەرلەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا وبلىسقا اكىم بوپ نۇرلان نىعماتۋلين كەلگەنگە دەيىن ەش كوڭىل بولگەن ەمەس. نۇرلان زايروللاۇلى ءۇندىس بايىن قانداي جولمەن قىسقاندىعىن قايدام، «سەڭ ورنىنان قوزعالعانداي». راسىندا تەمىرتاۋداعى اۋا تازالىعى ەش سىن كوتەرمەيدى. شاحتالاردىڭ تەحنيكالىق بازاسىنىڭ 70 پروتسەنتى ەسكى-قۇسقى ەكەندىگىن قر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ كوميسسياسى انىقتاپ بەردى.
ەڭ ماسقاراسى سول، «ارسەلور ميتتال» كومپانياسى كەلگەلى بەرى، ياعني 1996 جىلدان بەرى 179 شاحتەر قۇربان بولىپ، 350 شاحتەر مۇگەدەك بوپ قالعان. جىل سايىن قۇيىپ جاتقان ينۆەستيتسياسى دا ماردىمسىز. قازاقشا ايتار بولساق، شاحتالارداعى تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك جاعدايىنا ەش ءمان بەرىلمەگەن. قىسقاسى، نىعماتۋلين باستاعان ەلىنە جانى اشيتىن ازاماتتار( ءسىرا، ەلباسىنان باتا العان بولۋلارى كەرەك - رەد.) لاكشميىڭىزگە «نە جاعدايدى تۇزەيسىز، نە كەتەسىز» دەگەن ۇكىم شىعاردى. ۇندىستەر دە بايلىقتىڭ مول كەنىنەن ايرىلماۋدى ماقسات تۇتقان بولۋى كەرەك، باق وكىلدەرى ارقىلى «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسى مەتاللۋرگيا مەن كومىر ونەركاسىبىندەگى جاعدايدى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن 1 ملرد اقش دوللارىن بولەتىن بولدى» دەپ ءسۇيىنشى سۇراتتى.
الەمدەگى ءۇش كەنىشتىڭ ءبىرى «شۇباركولدى» جەكەمەنشىگىنە يەلەنىپ العان ماشكەۆيچ مىرزا عانا «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن...» دەگەندەي اۋلاقتا ءجۇر. وتكەن جىلى قاراعاندىعا 1 ملن اقش دوللارىنا توموگراف سىيلاعان ەدى. الدە، سونى ۇلكەن كومەككە بالاپ ءجۇر مە؟ 1985 جىلى شۇباركول اشىلعاندا تەڭىز اۋدانى حالقى «جەرىمىزدەن تەلەگەي تەڭىزدەي بايلىق تابىلدى. ەندى ءحالىمىز جاقسارار» دەپ بوركىن اسپانعا اتىپ ەدى. وليگارح ماشكەۆيچ بۇل كۇندەرى تەڭىزدىكتەردى تانىمايدى. قۇددى ءبىر كەنىش ونىڭ اتا-باباسىنان سىيعا قالدىرىلعان مۇرا سياقتى. 30 شاقىرىم جەردەگى ۇلىتاۋ اۋدانىنىڭ سۋىن ءىشىپ وتىرعانىمەن، سالىق تولەۋدى ۇمىتقان. ونى ايتاسىز، كەن ورنى ماڭىنداعى قازاق اۋىلىنا اۋىزسۋ بەرمەي زار قاقتىرعان.
الپاۋىتتار نەگە تايراڭداپ ءجۇر دەيسىزدەر؟ ولاردى باسىمىزعا شىعارىپ جىبەرگەن ءوز ۇكىمەتىمىز ەكەن. لاكشمي مىرزاعا سالىق تولەمەدىڭىز دەپ ايىپتاپ وتىرعان كوميتەت ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىنا سۇيەنىپ وتىر. الايدا الپاۋىت پەن ۇكىمەت اراسىنداعى كەلىسىم-شارتتا سالىق ماسەلەسى باسقاشا، ياعني ءبىزدىڭ زاڭىمىزدان بولەك شەشىلگەن كورىنەدى.
توقەتەرى، قازاقتىڭ ىرىسى اۋزىنان جىرىلىپ، شەتەلدىك بايشىكەشتىڭ قالتاسىن قامپايتىپ جاتىر!
ەندى ايتار ءسوز دە قالماعانداي...
«qogam.kz» cايتى
تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «قازاق ءوز ەلىندە نەگە باي ەمەس؟ نەمەسە ينۆەستورلار قازاقتىڭ كوسەگەسىن كوگەرتە مە؟»
