ءبىز قازاق ءارى مىقتى، ءارى ءالسىز حالىقپىز. مىقتىلىعىمىز – تەكتىلىگىمىزدە. السىزدىگىمىز – كەكشىلدىگىمىزدە.

ءبىز قازاق ءارى دانا، ءارى شالا ۇلتپىز. دانالىعىمىز – ونەردەگى بيىكتىگىمىزدە. ءان-جىرداعى تەرەڭدىگىمىزدە. شالالىعىمىز – قىزعانشاق، كۇنشىل باقاستىعىمىز بەن ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ مۇڭ-زارىمىزدى ەستىمەس كەرەڭدىگىمىزدە.

1937 – 1938 جىلدارى ءسۇت بەتىندەگى قايماقتارىمىز – عالىمدارىمىزدان، جازۋشىلارىمىزدان، ارتىستەرىمىزدەن تۇگەلدەي دەرلىك ايرىلىپ قالدىق. 120 مىڭ ادام ۇستالىپ، 40 مىڭداي قازاق اتىلعان.

نەگە اتىلعان؟ قالاي اتىلعان؟ قاي جەردە اتىلعان؟..

وزگە ۇلتتاردا، ماسەلەن، وزبەكتە ساۋساقپەن سانارلىقتاي ادام شەيىت بولسا، تاجىكتەر ءدىن امان.

سەبەپ نە؟

كۇنشىل قازاق ءبىرىن-ءبىرى كورسەتۋدەن الدىنا جان سالماعان. قىزعانىش وزەگىن ورتەگەن، كۇنشىلدىك كەۋدەسىن سىققان. ويتكەنى، الدىنداعى مويىن وزدىرعانىن الىپ تاستاسا – كۇن نۇرى وزىنە عانا تۇسەدى. مىقتى كرەسلوعا ءوزى عانا جايعاسادى». وسى قاسكوي تىلەك، وسى اشقاراق دامە قازاق دالاسىنا، الاش بالاسىنا پالە مەن جالانى قارا بۇلتتاي قاپتاتقان. كرەملگە كەرەگى دە سول ەدى. اسقاق رۋحتى الاشتىڭ وزەگىن سۋىرىپ السا، قالعان توبىرى توپالاڭعا ءوزى-اق اينالادى دەۋدى العا سوزعان.

ال بۇگىن شە؟

تاۋەلسىزدىكتىڭ كوك بايراعىن كوتەرىپ، ەگەمەن دەربەس مەملەكەتىمىزدىڭ كەرەگەسىن ۇمىتپەن جايعان سىن كەزەڭىنە قويىپ كەپ كەتتىك. سودان با بۇرىنعى اياقتا تۇساۋ، مويىندا قامىت، بىلەكتە بۇعاۋ تۇرعان ساتتەگى كوڭىلدە قالعان دىق پەن كەۋدەدەگى قىجىل كەي-كەيدە الدى-ارتىڭدى پايىمداۋعا ۇلگەرتپەي، ءاتۇستى اسىعىستىققا يتەرمەلەپ كەلەدى. سودان با جوعالتقانىمىزدى الاسۇرا ىزدەپ، وشكەنىمىزدى جانتالاسا جاندىرماق بولعان بۇگىنگى قۇلشىنىمىزعا ءوز باسىم كوبىنەسە كۇدىكتەنە قارايمىن.

ارينە، قالعىعان وي مەن مۇلگىگەن سانا سەلت ەتىپ ويانسا، نامىستى قايراپ، جىگەردى جانيتىنى ەجەلدەن بەلگىلى. وسىلاي دەسەك تە، تالاي سان سوققىزعان اۋىر وكىنىشتەردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ءبىز كەي كەزدە جۇرت كوزىنەن تاسالاۋ الدەبىر قۋىسىنا قىزىل بۇرىش تىعىپ الىپ، ەسەگىنەن دە وزىپ كەتكەن ءحوجاناسىردىڭ كەبىن قايتالاپ تا جۇرگەن ءتارىزدىمىز.

«اناۋ شە، اناۋ... – توڭكەرىسشىل!»

«ال سوناۋ شىركىن – ورىسشىل!»

«Oي، ول دەگەنىڭ – ناعىز بولشەۆيكشىل!»

«ال مىناۋىڭ كەزىندە الاشورداعا قارسى بولعان!» ت.ت.

وسى توڭىرەكتە بىقسىعان كۇبىر-كۇڭكىل، قاڭقۋ-سىبىر تالاي كەۋدەنىڭ ساسىق ءتۇتىنىن شۇبالتا باستاعانىن بايقاپ تا قالدىق. بىراق كۇنشىلدىك پەن مىنشىلدىكتە قازاقتىڭ الدىنا جان سالماسىن بىلمەسەك، كەشەگى ارىستارىمىز بەن ارداقتىلارىمىزدى وزدەرىنىڭ زاڭدى بيىك تۇعىرلارىنان تۇسىرتپەۋگە تىرىسار ما ەدىك.

«ءوز قاسيەتتىسىن ەلەمەگەن ەل قاسىرەت قۇشادى. ءوز تەكتىسىن تابالاعان جۇرت وزگەلەردىڭ تابانىن جالايدى. بىراق قادىرلىڭدى قاستەرلەپ، تەكتىنى تاني ءبىلۋ – قيىننىڭ قيىنى بولعانىمەن اسا قاستەرلى مىندەت» دەپ جازعان ەدىم. سول ويىمنان اينىعىم جوق.

ساي جىرادان، كول تۇمادان، ەل ۇلاننان قۇرالاتىنى اقيقات. كولدىڭ قۇدىرەتى – تەرەڭدىگىندە. ەلدىڭ ۇلىلىعى – پەرزەنتىندە. پەندەسىنەن ازاماتى كوپ، ەزىنەن ەرى ارتىق ەلدىڭ ونەگەسى مول، ۇلگىسى وزىق، تالانى زور، تاريحى ەلەۋلى. ول ەلدىڭ كەشەگىسى ۇمىتىلماس، بۇگىنى ورتايماس، ەرتەڭى شوشىتپاس بولسا كەرەك. سونداي وسكەلەڭ ەلدىڭ جۇرتىن ىلگەرى جەتەلەر توبى – ەڭ الدىمەن ينتەللەگەنتسياسى – زيالىلارى. زيالىلار قاۋىمىن ۇلتتىڭ قايماعى دەۋ ءوز الدىنا، مەنىڭشە ول حالقىنىڭ قامال بۇزار تارانى، وق قاعار قالقانى، جاۋىن جۇلىپ تۇسەر جەبەسى، قاۋىمىن سۇيرەپ العا باستىرار كوسەمى، داۋىن تۇيرەپ تاستار شەشەنى.

«زيالىلار قاۋىمىنىڭ ءوز ىشىندە سەركەسى بولارىن تاعى ەسكەرۋ ءلازىم. ول سەركە توپ – اقىن-جازۋشىلارى. ويتكەنى جازۋشى – ءارى وتكەن ءداۋىردىڭ، ءارى ءوز زامانىنىڭ شەجىرەشىسى، ءوز قوعامىنىڭ سىنشىسى، ءوز ۋاقىتىنىڭ ايناسى. حاس قالامگەر حالقىنىڭ قاسىرەتىن كۇنى بۇرىن سەزىپ، ۇلتىنىڭ جان ىڭقىلىن ءوزىنىڭ جان داۋسىمەن جارالى جۇرەگىندە جاڭعىرتىپ وتىرادى» دەگەن بۇرىنعى پىكىرىمدى جانە قايتالايمىن. ويتكەنى مەن كەيدە ادامزاتتى تەك قانا ەكى توپتان قۇرالادى-اۋ دەپ پايىمدايمىن. العاشقى شاعىن شوعىر - شىعارماشىلىق يەلەرى. ەكىنشى ۇلكەن توپ - باسقالارى. شىعارماشىلىق يەلەرى، اسىرەسە اقىن – تابيعات پەن ادامزات، ايتپەسە بولمىس پەن الەۋمەت، نەمەسە اللا تاعالا مەن پەندە اراسىنداعى بايلانىستى سەزىمتال سەرگەكتىگىمەن جالعاستىراتىن قۇدىرەت پەن قاسيەت ءتاڭىرىسى.

سوندىقتان دا قازاققا تۇلعا، حالىققا تۇتقا، ۇلتقا ۇستاز، ەلگە قازىق بولعان اباي، ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى، مۇستافا شوقاي، ساكەن سەيفۋللين، تۇرار رىسقۇلوۆ، سماعۇل سادۋاقاسوۆتار – ارۋاعىنا سىيىنىپ، رۋحىنا تابىنىپ، ماڭگىلىك قادىرلەپ، قاستەرلەپ وتەر ءيىسى قازاقتىڭ ءبىرتۋارلارى. وسى تىزىمگە ماحامبەتتى، جامبىلدى، مۇحتار اۋەزوۆتى، ءسابيت مۇقانوۆتى، عابيت مۇسىرەپوۆتى، قاسىم امانجولوۆتى، مۇقاعالي ماقاتاەۆتى قوسىپ اتاساق، ارداقتىلاردى تولتىرا تۇسەر ەدىك. ال وسى ورتاق اسىلدارىمىزدىڭ ءوزىن وڭاشالاپ يەمدەنىپ، «وزىمدىكى» دەپ ۇزدىگىپ، وزگەدەن قىزعانىپ، قىز-قىز ايتىسىپ قىزىلكەڭىردەك بولىپ جاتاتىنىمىزدى بايقاعىمىز كەلمەيتىن ءور كوكىرەك اۋرۋ ارەكەتىمىزگە قايتا باسا باستاعانىمىزدى نەسىنە جاسىرامىز.

دالەل مە؟ دالەل جەتكىلىكتى-اق.

«اناۋ انانى كىنالاعان!»

«مىناۋ انادان كەك قايتارعان».

«اناۋىڭدى مىناۋىڭ ۇستاتىپ جىبەرگەن!»

«مىنا نەمەڭ اناۋ بيىكتە وتىرعان!»

«مىنا قۇربانىڭ مىنانداي ءجابىر-جاپا كورگەن!»

دەپ جىكشىلدىك جەلىگىنە جەل بەرىپ، اۋىزبىرلىكتى ىدىراتار ۇساقتىققا قۇرىق سوزىپ، تاناۋلاپ كەتەتىنىمىز كوبەيدى. اسىرەسە جازۋشىلار اراسىندا جەكە باستىڭ كەمشىلىگىن كەن قازعانداي ورشەلەنە قوپارىپ، ءبىرىنىڭ قوتىرىن ءبىرى قاسۋدى كەيىنگى جاستار جاعى داۋىلداتىپ الا جونەلگەنى جانىمىزعا قاتتى باتادى.

كەمشىلىكسىز جان تۋمايتىنىن، قاتەلىكسىز قايراتكەر وسپەيتىنىن ەسكە تۇتپاي، ەسىرىكتەنە بەرگەننەن جاۋ دا، داۋ دا تابارىمىزدى بىلمەيمىز-اۋ. ايتپەسە، جوعارىدا اتى اتالعان ۇلى ازاماتتارىمىزدىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا قاتەلەسكەنى دە، قايشىلىققا ۇرىنعانى دا بارشامىزعا بەلگىلى. ولار – سول ازاماتتار ءومىر سۇرگەن ورتانىڭ كۇردەلىگىنەن تۋىنداعان-دى. سولارمەن تۇستاس كەلگەن داۋىلدى، سۇراپىلدى زاماننىڭ ۇسكىرىگى مەن ىزعىرىعى الگىلەردى بىردە بۇرسەڭدەتىپ، بىردە قالشىلداتقانىن ۇمىتۋىمىزعا بولمايدى.

ولار – ءوز كەزەڭىنىڭ، ءوز ءداۋىرىنىڭ، ءوز قوعامىنىڭ بەل بالالارى بولاتىن. ۋاقىت-قۇدىرەتتىڭ قۇدىرەتىن مويىندار بولساق، سول قۇدىرەت-بولمىستىڭ سان-الۋان تاۋقىمەتىمەن ەر-ازاماتتى اداستىرار وزبىرلىعىن دا سەزىنبەي، سەزىنگىمىز كەلمەي تۇرا المايمىز.

ەل تابىنعان جازۋشى! جۇرت يسىنگەن اقىن! شىعارماشىلىق ادامىنا وسى اسىل اتاۋلاردان قادىرلى ەشنارسە جوق دەپ ويلاۋشى ەدىم. سوڭعى كەزدەردە مىنا نارىق دەيتىن پارىقسىزدىقتىڭ قۇرىعى قىل مويىنعا تۇنشىقتىرىپ ورالعالى سول ويىمنان مۇلدە ارىلدىم. ويتكەنى سانانى تۇرمىس بيلەپ تە، جۇندەس بىلەگىمەن يلەپ تە جاتقان قازىرگى باس يە جوق دايەكسىز زاماندا كەۋدەڭدى تىك ۇاستايتىن بۇرىنعى، «قالامگەر»، «سازگەر» دەيتىن قاسيەتتى ات-اتاۋىڭ ادىرا قالعانداي-اۋ. كۇن سايىن توبەڭنەن توقپاقتايتىن جۇگەنى سىپىرىلعان تىرشىلىكتىڭ جالى تۇرماق ساۋىرىنا دا ساۋساق تيگىزە المايتىن قالاماقىسىز جاياۋ، جالاڭاش، قايىرشىعا دا بەرگىسىز كۇيىڭ تاڭىرىدەي ءور، زور كوكىرەگىڭدى كوركوكىرەك ەتىپ، جىگەرلى جانارىڭدى جاسقانشاقتاتا جاساۋراتىپ قويسا، قاي قۇدىرەتكە مۇڭ شاعارسىڭ. قالامگەر – قۇدىرەت ەدى. بۇرىن سونداي بولعان ەدى. جازۋشى – جاساعان حاقپەن بىردەي ەدى. بۇرىن بىردەي ەدى. بۇگىن ەندى ولار بيزنەسمەن – قۇدىرەت، وليگارح – قۇدىرەت، شەنەۋنىك – قۇدىرەت، اكىم – قۇدىرەت سياقتى «پىسىقتاردىڭ» قولىنا سۋ قۇيۋعا دا جاراماي قالدى. سەبەبى جوعارىداعى بيلىك وزدەرىنە ودا جازاتىن جارامساقتاردان قۇدىرەتتەنىپ دارالانعان ونەر يەلەرىنە جاسالار قۇرمەتتى جەتى قابات جەر استىنا كومىپ تاستاعان. بيىك بيلىكتەگىلەردىڭ جاقىندارى مەن جايساڭدارىن عانا بارىنشا قاستەرلەپ، ەسىمدەرى ەرەكشە اتالۋعا ءتيىس ۇلى ازاماتتارىمىزعا ارنالار سۇيىسپەنشىلىگىمىزدەن باز كەشتىك.

ال بۇگىنگى جازۋشى اتالعانداردىڭ ءبىرازى بۇرىنعىداي كوپتىڭ ماقسات، مۇددەسىن ايتۋدى مۇلدە ۇمىتىپ، توبەدەگى توپتىڭ سويىلىن سوعاتىندارعا اينالىپ، جۇرتتى دا، «مۇرتتى» دا، قىرتتى دا الداپ ويناۋدى، ءوز پايداسى مەن قۇلقىنىن ويلاۋدى ىلگەرى سوزۋمەن الەك. ەندى مىناۋ قۇرىلتايعا بايلانىستى سان قۇبىلىپ، ءتاڭىرىنىڭ تاڭباسى باسىلعان كيەلى جانداي بولىپ، ءوزىن دە، ءسوزىن دە تىم-تىم قۇلپىرتىپ-اق جىبەرۋگە تىرىسىپ باعۋدا. قيسىنى كەتكەن سوزىمەن، شات-شالەكەيى كوپ ىسىمەن قىزىعى تاۋسىلعان جۇرتتى قىزىنتىپ، مۇلگىگەن قالپىنان ءتۇرتىپ وياتىپ جىبەرسەم-اۋ دەيتىن جەڭىلتەك جەڭسىكتى اڭسايتىن دا ءتارىزدى-اۋ سولار. سودان دا بولار، ءبىر كۇنى بەتىن ەلگە بەرىپ، ءبىر كۇنى كوزىن تورگە بۇرىپ، ەلدى دە، ءتوردى دە جارىلقاماق بولعان سولاردىڭ قالامىنان ساۋداگەردىڭ تيىنىنىڭ سىلدىرىنداي ولەڭ، جانسىزدىڭ جىبىرلاق سىبىرىنداي قارا ءسوز جورعالاپ ءورىپ، ماڭگۇرت جۇرتىنىڭ جابايى تىرلىگىمەن جىمداسا قالاتىنىنا قاشانعى توزە بەرەمىز. توزبەيىن دەسەك، كەشەگى وتكەن قۇرىلتايىمىز توڭىرەگىندەگى كەيبىر وعاشتىقتى (ادەيى ۇيىمداستىرىلۋى دا مۇمكىن) الگى شۋىلداقشىل قالامگەرلەردىڭ دۋىلداتىپ الا جونەلگەن الاشاپقىن «جاۋ شاپقىلاتقان» ماقالا-بايبالامدارى قاراپايىم حالىقتى ەرىكسىز ەلەڭ ەتكىزىپ قويعانىن قايتەرمىز. اسىلىن ارشىماي، بارىن جوقتاماي، كۇيبەڭ تىرلىكتىڭ قامشىسىنىڭ استىندا كۇرسىنىپ جۇرگەن كونبىس قازاققا اياق استىنان ەرمەك تابىلا كەتكەندەي بولدى عوي. گازەت بىتكەن قابات-قابات بەتتەرىن جايىپ تاستاپ، قالامگەردى بىرىنە ءبىرىن تۋلاقتاي ەتىپ ساباتقىزىپ جاتسا، ينتەرنەت سايتتارى وسەك-اياڭى مول ايقاي-شۋدى جەلىندەتپەي-اق شالاجانسار كۇيدە تۋعىزىپ جاتسا، جوعالعان ونەرى، ەسكىرگەن ءداستۇرى، شاشىلعان ءبىلىمى جان قۋاتىن السىرەتىپ بارا جاتقانىن ويلامايتىن قانداستارىما بۇدان ارتىق قانداي قىزىق كەرەك.

«ويباي-اۋ، مىناۋ جازۋشى دەگەندەرىڭ سۇمدىق شاتاقشىل قاۋىم ەكەن عوي، ءا! ءبىرىنىڭ-ءبىرى ساقالىن جۇلىپ، بىرىمەن ءبىرى جۇدىرىقتاسىپ، ءبىرىن ءبىر ساحنادان جۇلقىلاپ سۇيرەتىپ، ابدەن ەل مەن جۇرتقا كۇلكى بولعان جوق پا، ەي!» دەپ ءاي، گۇجىلدەسىن، ءاي، ايىزى قانا كۇلمەڭ قاقسىن. وسەكتى كەسەك قىپ اتقىلاپ، جالانى جابۋ قىلىپ جاپسىرىپ، ارامدى ادالعا قۇس قىلىپ سالىپ، جالعاندىقتى جالعان دۇنيەنىڭ تۋراشىل تۋى عىپ جەلبىرەتكەن قالامگەرسىماقتار مەن داڭعازا جۋرنالشىلارعا شىبىنداپ ەرىپ كەتكەن مومىنباس قازاعىما كەي-كەيدە ىزا بولاتىنىم دا بار. ارتىنشا-اق، «ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز اڭديتىن قازاقى ۇساقتىعىمىزدى قالاي جاسىرامىز. ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز الدايتىن كەمشىلىگىمىز دە از ەمەس. نەسىنە شالا بۇلىنەسىڭ؟» دەپ وزىمە ءوزىم توقتاۋ سالامىن. ال بايبالامداپ قالام تۇرتەتىندەردىڭ ءبىرىن ءبىرى الداۋى – ولاردىڭ وزگەلەردەن كوپ بىلۋىندە ەمەس، وزەگىنەن توگىلەر ونەگەسىنىڭ ازدىعىنان، اينالاسىنداعى قاراشا حالىقتى ەڭ بولماسا وتىرىگىمەن-اق باتپاقتاتىپ قويىپ، شىندىقتىڭ شىڭىنا اياق باستىرماۋ عانا.

مەن جازۋشىلاردىڭ ون ءبىر قۇرىلتايىنا دەلەگات بولىپ قاتىسىپپىن. كەشەگى قۇرىلتايدان دا الدەقايدا شۋلى، دۋلى ءھام تارتىس-تالاسقا تولى وتكەن تالايىن بىلەم. بىراق سول قۇرىلتايلاردا ايتىس، تارتىس كوبىنەسە ادەبيەت توڭىرەگىندە عانا ءوربىپ، قالامگەرگە قاجەتتىلىكتەردى قالاي ورناتۋعا، قايتىپ ورىنداتۋعا كەرەك مۇمكىندىكتەردى تەزدەتۋ ماسەلەسىن ۇنەمى العا قوياتىن. توراعالىققا تالاسۋ دەگەن، سول ورىنعا ورنالاسۋ ءۇشىن قول جيناپ، جاساق دايىنداۋ ءتارىزدى بەرەكەسىز ارەكەتتەر مۇلدە كەزدەسپەيتىن. ويتكەنى جازۋشىلار وداعىنا ەكى رەتتەن توراعا بولعان ءسابيت مۇقانوۆ تا، عابيت مۇسىرەپوۆ تە ارقايسىسى 2,5 جىل جانە 2 جىلداي باسقارىپ، ىڭ-شىڭسىز ورنىن بوساتىپ بەرىپ وتىرعان. ال عابيدەن مۇستافين 3-اق جىل، جۇبان مولداعاليەۆ 2-اق جىل سول لاۋازىمدى يەمدەنگەنىن كوپشىلىكتىڭ ەسىنە ادەيى سالىپ وتىرمىن. ويتكەنى ولار نۇرلان ورازالين سياقتى سول ورىنتاقتا 22 (جيىرما ەكى) جىل وتىرسا دا، كەتكىسى كەلمەي «ماڭگىلىك قۇرمەتتى توراعا» دەيتىن اتاقتى ساقتاپ قالماقشى بولىپ، جانتالاسا قيمىلداعان دا ەمەس. ويتكەنى ولار كەمەل ويلاپ، كەسەك تۋرايتىن ۇلىلىققا بەيىم تۇلعالار ەدى. ال ۇلتتىڭ ۇلى بولۋى دا، ۇساق بولۋى دا ۇلدارىنىڭ ماقسات، مۇددەلەرىنىڭ ۇلىلىعى مەن ۇساقتىعىنا ءاماندا تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن سول اعالار جاقسى بىلگەن.

بۇگىندە كىمدى ماقتايىن، كىمدى جاقتايىن، كىمدى كەمسىتەيىن، كىمدى قاستەرلەيىن دەپ جۇرسە، جورعاسىنان جاڭىلىپ، جاتسا، ۇيقىسىنان شوشىپ وياناتىندار كوبەيدى. سول شىركىندەردىڭ توڭىرەگىنەن تابىلاتىن پىسىقايلار گازەتتەر مەن ينتەرنەتتە جازۋشىلاردىڭ سوڭعى قۇرىلتايىن بۇرىن-سوڭدى ادام ەستىپ، كوز كورمەگەن قۇبىجىق وقيعاعا اينالدىرماق بولىپ ابىگەرگە تۇسۋمەن ءجۇر. سونىسىمەن «زالىمدىكتەن مومىندىق ارتىق» دەپ ساناسىن ابدەن سۋلاپ تاستاعان سوڭ، سىلكىندىرمەي سەمدىرىپ ۋلاپ تاستاعان سوڭ، مومىن جۋاستىعى كونبىستىككە ۇلاسىپ، كون قايىستاي قاتايعان كونتەرى مىنەزدى كورپەدەي جامىلىپ جۇرگەن سۇيەگى جاسىق، بۋىنى بوس قازاقتى شاتاستىرماعاندا قايتەدى.

بۇكىل ەلدىڭ بايلىعىن بيلىكتەگىلەر عانا تالاپ، توناپ العان كەزدە، ءبۇتىن ۇلتتىڭ بولشەكتەنىپ كەتەرىن، جوعارعى جاقتاعى تاققا تالاستىڭ قوزعالىپ، قوزدانىپ تۇتانا باستاعانىن سەزگەن ساتتە، ەل تىنىشتىعىنان باز كەشەرىن بۇگىن ەكىنىڭ ءبىرى كۇرسىنىپ قالىپ، كۇبىرلەپ ايتا باستاعانىن توردەگىلەر نەگە بىلمەسىن. كۇبىر-كۇڭكىلدىڭ ەتەك السا، جولىنداعىنى قۇرتىپ، تاۋ سۋىنداي تاسقىنداپ كەتەر ءدۇمپۋىن نەگە ەسكەرمەسىن. ارينە قاتتى ەسكەرەدى. سوندىقتان دا جۇرتتىڭ وزەكتەگىسىن ويىنان ءوشىرۋ ءۇشىن ەلىكتەگىش الاشتىڭ ەسىنەن كەتپەستەي ەتىپ قۇرىلتاي توڭىرەگىندەگى الىپقاشتى وسەك-اياڭدى ادەيى ۇشىقتىرتىپ جىبەرمەيدى مە ەكەن دەيتىن پىكىرگە ەرىكسىز ويىسامىن. ويتكەنى الگى قۇرىلتايدا اياعىنان شالىپ، ەتەگىنەن تارتىپ، اق شۋلان ساقالدى «تىراپكىدەي» ەتىپ قولىنا وراپ الىپ سىلكىلەپ، جاستارى دا، باستارى دا وزىنەن وق بويى وزىق ەل سىيلار ءۇش-ءتورت ادەبيەت كوشباسشىلارىنا گازەت بەتىندەگى ماقالاسىماعىمەن قۇسىعىن كوڭىرسىتىپ قۇيا سالعان «وزگە ۇلتتىڭ تۋماسىمىن» دەپ وزەگىنەن ءورت بوراتقان قالامگەرگە: «ءاي، شىراق! اپتىقپا! ارىنىڭدى باسىڭقىرا!» دەپ ۇلكەندىك تانىتقان قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ، «ادەبيەتتىڭ بۇگىنىن عانا قازبالاي بەرمەي، ەرتەڭگى باعىت-باعدارىن دا ويلاسايىق» دەپ مۇحتار شاحانوۆتىڭ، تولەن ابدىكوۆتىڭ مىنبەردەن سويلەگەن سوزدەرىن اقساقتى تىڭداي، وتىرىكتى شىنداي ەتىپ دۇرىلدەتە جونەلتۋدى جوعارىداعىلاردىڭ وزدەرى ۇيىمداستىرا ما دەيتىن كۇدىككە جانە كيلىگەمىن.

كۇبىرلەپ وي قازبايتىن، دۇبىرلەپ تويدا وزبايتىن، كىتاپ بەتىن اشۋدان گورى ينتەرنەتكە ءۇڭىلۋى جيىرەك ۇل-قىزدارىمىز كۇن سايىن كوبەيىپ بارادى. تىپىرلايتىن جەردە بۇيىعا تىعىلىپ، توپىرلايتىن كەزدە قارا كورسەتپەيتىن سول شىركىندەر اباي، ءاليحان، مۇحتار، عابيتتەردى ۇمىتسا، بۇگىنگى قاي قالامگەردىڭ اتى-ءجونىن بىلەر دەيسىز. سوندىقتان دا ولار ۇلتتىق سانانى ۇرانداتىپ ۇلاعاتتاۋ تۇگىلى، اتا-بابالاردىڭ ارۋاعىنا باس ءيىپ، ىزەت تانىتۋدان ايرىلىپ قالدى ما دەپ قورقامىن. سول سەبەپتى اناۋ ينتەرنەتتەگى قۇرىلتاي جونىندەگى قولدان جاسالعان داۋ-دامايدى جەردەن جەتى قويان تاپقانداي دابىلداتىپ، داۋىلداتىپ جاتقان ءتارىزدى-اۋ. قۋاناتىن نارسەگە قۋانباي، قۋارتاتىن ادەتكە ۇمتىلاتىن جاستارىمىزعا بيلىكتىڭ كەيدە جەل بەرەتىنىنە دە، جول بەرەتىنىنە دە كوڭىل اۋدارۋدان قالدىق. ويتكەنى جەلكەدەن ءتۇيىپ، تىزەمەن باسار زامانىمىزدىڭ زاندەمى تىرلىگىنەن ابدەن ۇرەيلەنىپ تە بىتتىك قوي. ال ۇرەي بيلەگەن بويىنان ويى قاشقان زامانداسىمنىڭ ىشىنەن زار شىققانىمەن، تىلىنەن ءۇن شىعارماس مىلقاۋلىققا قامالىپ قالعانىن سەزگەن سايىن شارشاعان ميىمنان قاۋساعان ويلارىمدى قۇرساۋلاپ جاماعان بولامىن. اقىلدىسى ازداۋ، اقىماعى مولداۋ وسى زاماندا <<ادامدى سوزىنە قاراپ تاڭدا، كىسىگە قاراپ ءسوز الما، ءىزباسار كەلەشەكتەگىلەرىم!» دەگەنىمدى كەيبىرەۋلەر تىم اقىلدىمسىپ كەتتى دەر مەنى. ءبارىبىر بۇگىندە بازبىرەۋدىڭ اقىلى بازبىرەۋگە جاقپايتىنىن بىلسەم دە «وسەككە ەرمەي، قىزىقتى قۋا بەرمەي، اردى ويلاڭدار، جەتكىنشەكتەرىم!» دەۋدەن جالىققىم كەلمەيدى. ءاي، بىراق... جىلتىراق، جالتىراققا قانا قۇمارلانىپ بارا جاتقان جاستارىم: «ءاي، شال-شاۋقان! تۇرما جولدا! بوگەمە ارىندى!» دەپ قاعىپ-جىعىپ كەتە مە دەپ سەسكەنۋىمدى نەسىنە جاسىرايىن.

سوندا دا، ماعجانشىلاسام، مەن جاستارعا سەنەمىن. مەن جاستاردان ادالدىقتى، ازاماتتىقتى، بارىنەن دە بۇرىن اقيقات ءۇشىن كۇرەسكەرلىكتى كۇتەمىن. كۇتەمىن دە، «قاراقتارىم، قاناتتارىم! قاشانعا دەيىن توردەگىلەرگە تومەننەن جاۋتاڭداپ قاراي بەرەمىز؟ ۇڭىرەيگەن كەۋدەمىزدەگى ۇرەيدى شىن يەلەرىنە يتەرە سالۋعا قاشان شامامىز جەتەر ەكەن؟ كۇيكى كۇيدىڭ ۇيقى-تۇيقىسىن شىعارار قازاقى باتىلدىقتىڭ قاراسى ءبىرجولا جوعالعان جوق شىعار-اۋ. اتا-بابالارىمىزدىڭ «اتتانداعان!» دابىلدى داۋىسى اتىراۋ مەن التايدىڭ اراسىن دۇبىرلەتە جاڭعىرتپاۋشى ما ەدى. سول دابىلدىڭ جاڭعىرىعىن جۇدەۋ جۇرەگىمىزدىڭ ءالسىز سوعۋىنان دا تابا الماعانىمىز با؟ جۇرەك ءانى – تىلەك ءۇنى بوپ جالپاق دالامىزدى جايلاپ كەتەتىنىن شىنىمەن-اق ۇمىتقانىمىز با؟ ۇيەلەتكەن ۇرەيدەن تۇرا الماستاي تۇرالاپ قالعان بويدى دا، ويدى دا سىلكىپ، سەرپىلتىپ، اياعىنا تىك تۇرعىزار نامىس پەن كەك، رۋح پەن ار اتتى قۇدىرەتكە نەگە قول سوزبايمىز؟ سول قۇدىرەتكە ساۋساعىمىز ءبىر ىلىنسە، دىرىلدەگەن دەنەمىزدەگى بۋلىعىپ جاتقان بۇلا كۇش دۇرىلدەپ سالا بەرمەس پە. سوندا، تاپ سوندا كىمنەن ۇرەي قاشارىن، كىمدەردى ۇرەي باسارىن ءتاڭىردىڭ ءوزى ءومىر-عۇمىر تارازىسىنىڭ ەكى تاباعىنا ءبولىپ-ءبولىپ تاستاي سالار ەدى-اۋ».

ءاي، جاستارعا القىنعان كوڭىلمەن ارىنداپ اشىلام دەپ اداسىپ تا كەتتىم بە، بىلمەيمىن. ال بىراق ارقايسىمىزدىڭ اداسۋىمىز كوپ. ارينە اداسپايتىن پەندە بولمايدى. اداسپايىن دەپ ەشتەڭەگە ارالاسپاساڭ، قاتەلەسپەيىن دەپ ەشنارسەگە كيلىكپەسەڭ، قاتەلەسەتىندەردى قالاي يلىكتىرە الارسىڭ. بىلە تۇرىپ، بۇعىنىپ قالساڭ، سەزىپ تۇرىپ، تىعىلىپ قالساڭ، اينالاڭنان زار مەن شەردىڭ وكسىگى مەن وكىرگەنى داۋىلداپ كەتپەي مە... ايتارىمىزدى كومەيلەپ جۇتپاي، اقيقاتىمەن اقتارا سالعانعا نە جەتسىن.

سونىمەن قۇرىلتاي ءوتتى. ويداعىداي ءوتتى. داۋ-دامايدى ساتىپ الىپ وتىراتىن قازاقى اۋەسقويلىعىمىزدىڭ ارقاسىندا ءبىراز شۋلاستىق تا دابىرلاستىق. ەندى سابامىزعا ءتۇسىپ، سابىرىمىزدى ساقتايىق، اعايىن. ەلدىكتى ەگەس قيناپ، ەرەگىستىك بۇلدىرەدى. سوعان جول بەرمەيىك.

جازۋشىلار وداعىنىڭ جاڭا باسشىلارىن دۇرىستاپ سايلاپ تا الدىق. ەندىگى تىرلىكتە ۇلت مۇددەسىن شىنداپ ويلايتىن بولساق، وسى جاڭا قۇرامعا توپ قۇرىپ، شۇبىرىپ بارىپ، توپ پەن توبىردىڭ ورىنسىز تالابىن توتەدەن توپەلەي قويماي، وداقتىڭ جۇمىسىنا قولداۋ تاىتىپ، كومەك-جاردەمىمىزدى تيگىزۋگە تىرىسايىق تا.

ءسوزىمدى تۇيىندەگەندەگى ايتارىم: ءبارىبىر، جازۋشى، شىنايى جازۋشى – قۇدىرەت. ادام اقيقاتىن ىزدەپ، قيالىندا ءوز الەمىن جاساپ، ءوز قوعامىن ورناتاتىن قالامگەر تىرلىگى  جاراتقان حاقتىڭ قۇدىرەتىندەي كورىنبەي مە...

Abai.kz