بالا ءوز ەركىمەن بۇل دۇنيەمەن قوش ايتىستى. ءومىر كورمەگەن جاستىڭ اجالعا سونشالىقتى اسىعۋىنا نە سەبەپ؟ ءفاني جالعاننان باز كەشىپ، و دۇنيەگە اسىققان ءجاسوسپىرىمدى مۇنداي قادامعا نە يتەرمەلەيدى؟

بالا ءوز ەركىمەن بۇل دۇنيەمەن قوش ايتىستى. ءومىر كورمەگەن جاستىڭ اجالعا سونشالىقتى اسىعۋىنا نە سەبەپ؟ ءفاني جالعاننان باز كەشىپ، و دۇنيەگە اسىققان ءجاسوسپىرىمدى مۇنداي قادامعا نە يتەرمەلەيدى؟

سوڭعى ۋاقىتتا ءوز-وزىنە قول جۇمساعان قىز-بوزبالالاردىڭ كوبەيىپ كەتكەنى ماسەلەنى تەرەڭنەن تالداپ، تىعىرىقتان شىعۋدىڭ جولدارىن ىزدەۋگە ماجبۇرلەپ وتىر. ويتكەنى سۋيتسيد تۋرالى ايتقاندا، ەڭ الدىمەن ستاتيستيكا اۋىزعا الىنىپ، «كىم كىنالى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەلىنەدى. بىراق تا ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا بارىپ، سەبەپ-سالدارىن انىقتاپ، شەشۋ جولدارىن قاراستىرۋ كوبىنە-كوپ قالىس قالۋدا. ال «امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورى وتكىزگەن جيىنعا جينالعان ماماندار «سۋيتسيد - جەتىم قالعان «جاننىڭ» (دۋشا) جانايقايى» دەيدى.
- وكىنىشكە قاراي، الەم بويىنشا قازاقستان سۋيتسيد جونىنەن العاشقى ورىنداردا تۇر. ادامدى سۋيتسيدكە يتەرمەلەيتىن كوپ فاكتورلار بار. بۇل سالالىق - پەداگوگيكالىق، مەديتسينالىق نەمەسە الەۋمەتتىك ماسەلە ەمەس، ول - قوعامنىڭ دەرتى. قازىرگى كەزدە مۇعالىمدەردى نەمەسە مەديتسينالىق قۇرىلىمداردى كىنالاپ جاتادى. سايىپ كەلگەندە نەگىزگى سەبەپ - تاربيەدە، وتباسىندا جاتىر. ال اتا-انانىڭ سول بالاعا قانشالىقتى كوڭىل بولگەندىگىنە ءمان بەرمەيمىز. اكە مەن بالانىڭ اراسىندا ەموتسيونالدىق بايلانىس بار ما ەكەن؟ بالاسىنىڭ مۇنداي قادامعا بارعانى اتا-اناسى ءۇشىن نەگە كۇتپەگەن جاعداي بولدى؟ ەڭ ءبىرىنشى وسى سۇراقتار قويىلۋى كەرەك. سودان كەيىن عانا باسقا سەبەپتەرگە باس قاتىرۋ قاجەت، - دەيدى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك پسيحياتريا، پسيحوتەراپيا جانە ناركولوگيا ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى نيكولاي نەگاي.
ورىمدەي جاس وزىنە قول جۇمساعاندا اتا-انا - مەكتەپتى، مەكتەپ - اتا-انانى كىنالاۋعا بەيىم. نەمەسە بالاعا دۇرىس ءبىلىم بەرمەگەن، تاربيەسىنە كوڭىل بولمەگەن، وقۋشىعا قىسىم جاساعان - مەكتەپ مۇعالىمدەرى بولىپ جاتادى. بىراق ەشقايسىسى دا وزىنە ءۇڭىلىپ، كىنانى وزىنەن ىزدەمەيدى، سەبەبىنە ۇڭىلمەيدى. ال سەبەبى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. وتباسىنداعى كيكىلجىڭنەن باستاپ، ادام پسيحيكاسىنىڭ بۇزىلۋىنا دەيىن. «نەگە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەن كەزدە، ەڭ ءبىرىنشى - ماتەريالدىق جاعدايدىڭ ناشارلىعىنان دەپ ويلايمىز. الايدا وسى ماسەلەمەن تالاي جىلدان بەرى اينالىسىپ جۇرگەن ماماندار ماتەريالدىق جەتىسپەۋشىلىك - سۋيتسيدكە اپاراتىن ەڭ سوڭعى سەبەپ ەكەندىگىن ايتادى.
- جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى سۋيتسيد تۋرالى كەڭ كولەمدە زەرتتەۋ ءالى جۇرگىزىلمەگەن. سوندىقتان حالىقارالىق زەرتتەۋلەرگە جۇگىنەمىز. وسى زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، سۋيتسيدكە بارعان بالالاردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي قادامعا يتەرمەلەگەن ەڭ ءبىرىنشى سەبەپ - وتباسىنداعى تۇسىنىسپەۋشىلىك بولعان. بۇدان باسقا فاكتورلار بار ارينە، دەگەنمەن اتا-انا مەن بالانىڭ اراسىنداعى تۇسىنىسپەۋشىلىك ءبىرىنشى ورىندا. سونداي-اق اكە-شەشەنىڭ ىشكىلىككە سالىنۋى دا اسەر ەتەدى. وتباسىندا بالانى قالاي تاربيەلەيتىنى دە ماڭىزدى. ەگەر بالانى وتە قاتتى ۇستاسا نەمەسە بەتىنەن قاقپاي، ءوز ەركىمەن جىبەرسە دە، مۇنداي تاربيە جولدارى ءوز-وزىمەن ۇيلەسىم تاپپاعان تۇلعانى قالىپتاستىرادى. ەكى جاعدايدا دا بالا سۋيتسيدكە بەيىم بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان اتا-انا ەڭ ءبىرىنشى بالاسىن قالاي تاربيەلەپ جاتقانىنا ءمان بەرۋ كەرەك. سۋيتسيدكە بەيىمدىلىك - ءومىر بويى ساقتالاتىن قاسيەت. ونداي ادام قيىن جاعدايلاردا ومىرىمەن قوش ايتىسىپ كەتۋى مۇمكىن. جانۇياداعى جاعدايدان باسقا، تۇلعاارالىق قاقتىعىستار، جاۋاپسىز ماحاببات تا سۋيتسيدكە اكەلەدى. ماتەريالدىق قيىنشىلىقتار ەڭ سوڭعى ورىندا تۇر، - دەيدى ناتاليا راسپوپوۆا. ياعني، بالا ءۇشىن اقشانىڭ جوقتىعى مەن قارىننىڭ اشتىعىنان گورى، جان جىلۋىنىڭ جەتىسپەۋى مەن مەيىرىمگە شولدەۋ اۋىر. الماتى قالالىق بالالار قۇقىن قورعاۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ۆلادلەنا ەرمولوۆيچ تا ماتەريالدىق جەتىسپەۋشىلىك باستى ماسەلە ەمەس ەكەندىگىن ايتادى. الماتى قالاسى بويىنشا سوڭعى ءۇش جىلدا 18 بالا ءوز ەركىمەن فانيمەن قوش ايتىسقان. 90 پايىزدان استامى - جاعدايى جاقسى وتباسىنان شىققان بالالار. ويتكەنى «بالالاردىڭ جانى جالعىز». بىراق جاس وتباسىنا بالانى قالاي تاربيەلەۋ كەرەكتىگىن ەشكىم ۇيرەتپەيدى. قازىرگى قوعام وتباسى قۇندىلىقتارىنان ايىرىلىپ، اكە-بالا-نەمەرە ساباقتاستىعىن جوعالتىپ الدى. اتا-انالارعا قالاي «ءۇي بولىپ كەتۋدى» ۇيرەتەتىن كىتاپشالاردى تاجىريبەدە تىپتەن قولدانا المايسىڭ. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، تولىق ەمەس وتباسىنان شىققان بالالار ءوز-وزىنە كول جۇمساۋعا بەيىم تۇرادى. س.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازۇمۋ-دىڭ پسيحوتەراپيا جانە ناركولوگيا كافەدراسىنىڭ اسسيستەنتى ايگۇل ناشكەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، كوپ بالالى وتباسىنان شىققان بالالار دا، ولاردىڭ اتا-انالارى دا سۋيتسيدكە بارمايدى: «سۋيتسيد تۋرالى ايتقاندا، تۇلعا رەتىندە قالىپتاسقان ەرەسەكتەر مەن قارتتار تۋرالى دا ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ەگەر جىلىنا 200-دەن اسا بالا ءومىرىن قيسا، جالپى العاندا 4000-نان اسا ادام سۋيتسيدكە بارادى. ياعني 2 ساعاتتا 1 ادام ءوز ەركىمەن دۇنيەدەن وتەدى. ەرەسەكتەر اراسىندا اجىراسقاندار سۋيتسيدكە كوبىرەك بارادى». سونداي-اق مەملەكەت تاراپىنان شەشىلۋى ءتيىس ماسەلەلەر دە كوپ. قيىن جاعدايعا تاپ بولعان ءجاسوسپىرىم كومەك سۇراپ باراتىن ورىندار جوقتىڭ قاسى. تەك ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ كۇشىمەن جۇمىس جاساپ تۇرعان «150» سەنىم تەلەفونى بار. ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتتەرىنىڭ قاسىنان اشىلعان سەنىم تەلەفوندارى تەك جۇمىس كۇندەرى قىزمەت كورسەتەدى. ال بالانىڭ قاي ۋاقىتتا، قاي جەردە قيىندىققا تاپ بولاتىنى بەلگىسىز. ەلىمىزدە جاسوسپىرىمدەرگە جان-جاقتى كومەك كورسەتە الاتىن ۇلتتىق ءساىى-ورتالىعىنىڭ جوقتىعى - مەملەكەت تاراپىنان دۇرىس كوڭىل بولىنبەي جاتقاندىعىنىڭ بەلگىسى.
- ءوز ءومىرىن قيۋ وتە وزەكتى ماسەلەگە اينالعاندىقتان، ءبىزدىڭ ورتالىقتا مەملەكەتتىك باعدارلاما جاسالىپ جاتىر. ول جالپى جۇرتشىلىقتى قامتىپ، ارنايى پسيحو-مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدى ەلگە جاقىنداستىرۋعا ارنالعان. ويتكەنى حالىق پسيحولوگ پەن پسيحياترعا جۇگىنۋدى ار سانايدى. سونداي-اق پاتسيەنتتەر مەن دارىگەرلەردىڭ اراسىندا كەدەرگىلەر بار. سوندىقتان وسى باعدارلاما اياسىندا پسيحياتريالىق اۋرۋحانالاردان تىس داعدارىس ورتالىقتارى مەن ەمحانالاردا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ كوزدەلگەن، - دەيدى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك پسيحياتريا، پسيحوتەراپيا جانە ناركولوگيا ورتالىعىنىڭ سۋيتسيدولوگيا جانە ەپيدەميولوگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ناتاليا راسپوپوۆا. ال «داعدارىس ورتالىقتارى وداعى» زتب باسقارما ءتورايىمى ءزۇلفيا بايساقوۆا ءار سالا ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەپ، باس بىرىكتىرە الماي وتىر دەپ پايىمدايدى. «ۆەدومستۆو ارالىق بىرلەستىك جوق. ءبىلىم بەرۋ سالاسى ءوزىن اقتاسا، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى وزىنشە ءبىر باعدارلاما جاساپ جاتىر. مەنىڭشە، ءبارى بىرىگىپ ورتاق باعدارلاما جاساۋى كەرەك. جۇمىستىڭ كوپتىگىنە قاراماستان، ماماندار سۋيتسيدكە بەيىمى بارلاردى بايقاپ وتىرۋ كەرەك. ونىڭ وزىندىك بەلگىلەرى بار. 100 پايىزىن انىقتاماساق تا، كەيبىرەۋىنىڭ الدىن الۋعا بولادى».

«ايقىن» گازەتى