بيىلعى كوكتەم جايماشۋاق باستالعان سياقتى ەدى. تابيعاتتىڭ ءتول بالاسى «قۇرالايدىڭ سالقىنى» ەرەكشە مىنەز تانىتتى. سەمەيدەن جاڭبىرلاتىپ شىققان پويىز جەلگە قارسى ايعىر جالىن سىلكىپ، اندا-ساندا كىسىنەپ، كەيدە جول جورعاسىنا سالىپ، استاناعا قاراي تارتىپ كەلەدى. اۋەلى بيلەت كۋپەگە الىنعان ەدى، بىراق پەرروندا توبەمىزدى كورگەن اعايىندار: «باۋىرىم، بىزگە قاراعاندا جاسسىڭ عوي، قۇدالارمەن كەلە جاتىر ەدىك. ءبىزدىڭ ورىن پلاتسكارتتا. سول ورىنعا بارساڭدار» دەپ وتىنگەن سوڭ، ەرىكسىز كىشىلىك تانىتىپ ءارى ەجەلدەن سەمەيدىڭ تاربيەسىن كورگەنىمىز بار، اعايىندارمەن ورىن الماستىردىق. اۋەلى ءتورت جىگىت ەدىك. ءبارىمىز تەگىس «پلاتسكارت» دەگەن ەسىك الدى كەڭدەۋ ۆاگونعا اۋىستىق. العىس جاۋدىرىپ، قۇدالار «كۋپەدە» قالدى.
ءبىزدى يىعىنا مىنگىزگەن پويىز، ومىرتقاسى سولق-سولق ەتىپ زۋلاپ كەلەدى.
سەمەي دە قازاقتىڭ ءيىسى سىڭگەن قالا. ادامدارى اقكوڭىل. باعانا تورتەۋمىز ءبىر كۋپەگە كىرگەن سياقتى ەدىك. مۇندا كەلىسىمەن ارقايسىمىزعا بولەك-بولەك ورىن بۇيىردى. ءدال مەنىڭ الدىمدا كوزى مويىلداي، بەلى قيىلعان، بۇلدىرگەن ەرنى دۇرديگەن، ۇزىن كىرپىكتەرى اندا-ساندا جىپىلىق-جىپىلىق ەتىپ ءبىر قىز كىتاپ وقىپ وتىر ەكەن. كىتاپتىڭ سىرتقى مۇقاباسىن ا-3 قاعازىمەن مۇقيات تىستاپ قويىپتى. اۋەستىك جەڭە باستادى.
– چوڭ قىز، كىمنىڭ كىتابى؟ – دەپ سۇرادىم.
– ا، ءسىز قىرعىزسىز با؟ – دەدى. مەن «ءيا» نە «جوق» دەگەنىمشە بولعان جوق.
– سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدە ەلشىلىكتە قىزمەت جاساعان، ءبىزدىڭ سۇيىكتى جازۋشىمىز راحىمجان وتارباەۆ اعامىز بيىل قايتىس بولدى، – دەپ كۇرسىندى.
وسى كەزدە كۇن كۇركىرەپ، تەرەزەنى ۇرعىلاپ جاڭبىر ۇدەي جاۋدى.
مەن تەرەزەگە بۇرىلىپ كەتتىم. تاماعىما وكسىك تىعىلدى. جاڭبىر جەردى سابالاپ، جاۋىپ جاتىر. ۆاگون ءىشى جاڭبىر شۋىلى. اينالا بوز تۇمان. وي. وي. ويلار...
ەتەك-جەڭى سۋعا مالشىنعان پويىز زۋلاپ كەلەدى...
راحا... راحىمجان اعا... اعاتايىم مەنىڭ! ءسىز بەن ءبىزدى سوناۋ 80-جىلداردىڭ باسىندا قازاقتىڭ تالانتتى اقىنى ءابىش قايرانوۆ تانىستىرعان ەدى عوي. سول ءبىر ادەمى وتىرىس. قامالى بۇزىلمايتىن دوستىققا ۇلاساتىنىن بىلمەدىك. راحاڭ مىنەزى سىرت كوزگە «قانجىعاسى قاتتى»، تارپاڭ كورىنگەنىمەن ءىشى دارحان، قۇشاعى كەڭ قالامگەر.
پويىز زۋلاپ كەلەدى. توڭىرەك قالىڭ تۇمان، قار ارالاس جاڭبىر اندا-ساندا بۇركىپ الادى. جانىنداعى جىگىت «بوكوۆويداعى» قىزعا ورىن بەردى. ەشتەڭە ايتپاستان، مەنىڭ وڭ جاعىما كەلىپ جايعاستى. دەمەك، كورشىمىز. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، راحاڭنىڭ كلاسسيكالىق «توبەلەس» دەگەن اڭگىمەسىن ويلاپ كەتپەسىم بار ما؟
قايران راحاڭ، ارماندا قالدىردىڭىز عوي... ءبىزدى دە، وقىرماندارىڭىزدى دا وكىنىشتە قالدىردىڭىز عوي. سوناۋ ءابىش قايرانوۆ تانىستىرعان كۇننەن باستاپ سىزبەن دوس بولىپ كەتتىم عوي. ءسىزدى «اعاتاي» دەپ سىيلادىم. مۇنداي اۋىر جاعدايلار باسىمنان بۇرىن دا وتكەن. ەندى، تۋعان اعامداي بولعان سىزدەن ايىرىلۋ وڭاي دەيسىز بە؟ سوڭعى رەت تەلەفون شالعانىڭىزدا: «پەكينگە ۇشىپ بارا جاتىرمىن. كەلىسىمەن سەنىڭ ۇيىڭە بارىپ، جاقسىلاپ اڭگىمەلەسەمىز. تالعاتجان، اققوڭىل باۋىرىمسىڭ عوي. رومانىڭدى ءبىتىر. ءوزىم شىعارىپ بەرەمىن» دەگەن ەدى.
امال قانشا، ءبىز جەردە ءجۇرمىز. ءسىز اسپانداسىز... تىم-تىم الىستاسىز. (وسى كەزدە پويىز ءبىر ىشقىنىپ الدى). مەنىڭ ويىما سوناۋ ءبىر جىلدارى اتىراۋعا بارعان ساپارىمىز ەسكە ءتۇستى. ءبىز ءۇش ادام اتىراۋعا ارنايى قوناق بولۋعا بارعان ەدىك. ءوزىڭىزدى تۋعان اعاسىنداي جاقسى كورەتىن انار كابدۋللينا، ەكىنشى سەرىگىم جاس تا بولسا، كوپ ءىستىڭ باسىندا جۇرگەن تالانتتى قازاق قۋات احمەتجانوۆ. وسى جەردە ءسال شەگىنىس جاساي كەتەيىن. راحىمجان اعام تەلەفون شالدى دا: «قازىر جىگىتتەر زۆوندايدى، تەلەفون شالادى. ۇشاققا بيلەتتەرىڭدى الىپ بەرەدى» دەدى. مەن بولسام: «اعاتاي، اۋرە بولماڭىز. بىزگە پويىز دا جارايدى» دەپ ۇشەۋمىزدىڭ اتىمىزدان شەشىم قابىلداپ جىبەردىم. ونداعى ويىم قازاقتىڭ كەڭ دالاسىن مۇمكىندىك بولىپ تۇرعاندا، ەركىن پويىزبەن تاماشالاۋ ەدى. ونىڭ ۇستىنە «تالگو-ليۋكس» كەرەمەت ەمەس پە؟! تەك جولدا قۋات باۋىرىم: «ۇشاققا بيلەت العىزبادىق پا؟» دەپ كۇڭك ەتكەنى بولماسا. سونىمەن جول ۇستىندەمىز. ارقايسىسىمىزعا جەكە-جەكە كۋپە بۇيىردى. ءوزىمىز قوجايىنبىز. ەشكىم مازالامايدى. ءبىر شاۋگىم شايدى ورتاعا قويىپ، اڭگىمە شەرتەمىز. انار جان-جاقتى، ءبىلىمدى. راحاڭنىڭ شىعارماسىن، تۆورچەستۆاسىن بەس ساۋساقتاي بىلەدى. قۋات بولسا، ماعان العىسىن جاۋدىرا باستادى. «اعا، - دەيدى، - ەگەر دە ءسىز بولماساڭىز، راحاڭدى بۇرىننان بىلەمىن عوي، بىراق بۇل كىسىنى تەرەڭىرەك تالداپ، وقۋعا ۋاقىتىم دا بولماس ەدى. بۇل شىندىق. راحمەت سىزگە، تالعات اعا!».
قۋاتجاننىڭ وسىلاي العىس ايتۋىنا بولماشى عانا سەبەپ بولىپ ەدى. ءبىر كۇنى قۋات الدىن-الا تەلەفون شالىپ، ۇيگە كەلدى. اعا، ءسىزدىڭ «ولار ەكەۋ ەدى» دەگەن شىعارماڭىز بار ەدى عوي، سونى ماعان بەرىڭىزشى، مەن ءبىر اۋديو كىتاپ وقىعىم كەلىپ ءجۇر دەگەنى. از-ماز ويلاندىم دا، الدىندا عانا راحىمجان اعامنىڭ قولتاڭباسى قويىلعان، وزىمە ۇسىنعان كىتاپتى الىپ: «قۋاتجان، راحمەت نيەتىڭە، بىراق، مەن ءالى قالىپتاسپاعان جازۋشىمىن. قالىڭ وقىرمانعا كلاسسيكتەرمەن شىققانىڭ دۇرىس بولار. مىنا راحىمجان اعاڭدى وقىساڭ بولار ەدى»، - دەپ قولىنا ۇستاتىپ جىبەردىم. سودان ءبىر كۇنى، قازىر كومپيۋتەردىڭ مۇمكىندىگى مول عوي، سارت ەتىپ پوشتاما راحاڭنىڭ «اكتريسا» دەگەن اڭگىمەسى ءتۇستى. وقىعان ء–وزىمىزدىڭ قۋات احمەتجانوۆ. ءبىر كەزدە انار زۆوندايدى: «اعا، قۋاتتان پوشتا كەلدى، مەن سىزگە جىبەرەيىنشى. كەرەمەت، كەرەمەت!» دەپ. ءوزى قاتتى تولقىپ تۇر. سونىمەن، «اكتريسا» ينتەرنەت ارقىلى كوپشىلىككە تاراي باستادى. راحاڭا جىبەردىك. جاۋاپ جوق، ءۇن-ءتۇنسىز. ۇزاق كۇتتىك. قۋات ەكەۋمىزدەن مازا كەتتى. دەگەنمەن، جاسىم ۇلكەن عوي، ۇلكەندىگىمە سالىپ: «قۋاتجان، الاڭداما. مەن بىلەتىن راحاڭ بولسا، رەنجي قويماس»، - دەپ جۇباتقانداي بولدىم. ءسويتىپ جۇرگەندە، ءبىر كۇنى تاڭ اتپاي راحاڭ ءوزى زۆونداپ:

– تالعاتجان، امانسىڭ با؟ قۋات احمەتجانوۆ دەگەن كىم؟ – دەگەن كەزدە شوشىپ كەتتىم.
– ول-و-ل مەنىڭ باۋىرىم عوي، اعا! – دەپ ساسقالاقتاپ جاۋاپ بەردىم.
– كەرەمەت جىگىت ەكەن! ماعان وتە ۇنادى! ناعىز كاسىپقوي، شەبەر جىگىت ەكەن! ماعان تەلەفونىن جازىپ جىبەرشى، ءوزىم سويلەسەيىن، – دەدى.
– اعاتاي، اعاتاي! سىزگە ۇنادى ما؟ – دەپ ساسقالاقتاپ جاتىرمىن.
– ۇناعاندا قانداي، ناعىز ماستەر! – دەدى راحاڭ.
– ۋح، – دەپ ماڭدايىمداعى سۋىق تەردى ءسۇرتىپ ويلانىپ وتىرىپ قالىپپىن. الدىندا عانا قۋاتقا:
– راحاڭنان تاياق جەسەك، بىرگە جەيمىز، – دەپ ايتىپ قويىپ ەدىم. وزىممەن-ءوزىم جازۋ ستولىندا قانشا وتىرعانىمدى بىلمەيمىن، تەلەفون شىرىلدادى. قۋات ەكەن.
– اعا! – دەيدى اڭقىلداعان باۋىرىم. – جاڭا ماعان راحىمجان اعا زۆوندادى. ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا «بىرگە جۇمىس جاسايىق» دەگەن ۇسىنىس ايتتى. قۋانا، قۋانا كەلىستىم. مۇنداي كلاسسيك جازۋشىمەن جۇمىس ىستەۋ باقىت ەمەس پە؟!

مەن ودان بەتەر قۋاندىم. بىرىنشىدەن، راحاڭنان ءسوز ەستىمەي، قايتا العىس العانىما، ەكىنشىدەن، قازاق پروزاسىنىڭ ميلليونداعان اۋديتورياعا جەتەتىنىنە قۋاندىم. وسىلاي ارادا ەكى اي ءوتتى. ءبىر كۇنى ءوزىمىزدىڭ سۇيىكتى قارىنداسىمىز دانا نۇرجىگىت جۇرگىزەتىن «دارا جول» باعدارلاماسىنان قىزدار حابارلاستى: «وسىلاي دا، وسىلاي راحىمجان وتارباەۆ تۇسەتىن «دارا جول» باعدارلاماسىنا شاقىرامىز» دەپ. قىزدىڭ داۋىسى وسىنداي اسەرلى بولار ما؟! تولقىپ-تولقىپ كەتتى جۇرەگىم. «قۋانعان مەن قورىققان بىردەي» دەگەندەي، راحاڭا تەلەفون سوقتىم. «ون ۆسەگدا نە ۆ زونە وبسلۋجيۆانيا».
سارسەنبىنىڭ ءساتتى كۇنى ستۋدياعا باراتىن بولدىق. قۋات ەكەۋمىزدىڭ بار سەنەتىنىمىز - انار. بۇل قارىنداسىمىز ادەبيەتتىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن. وتە تالعامپاز سىنشى. ستۋدياعا بارعاندا، راحاڭ الدىمىزدان شىعىپ، قۇشاعىن جايىپ قارسى الدى. سونىمەن، «دارا جول» باعدارلاماسى باستالدى. بۇل باعدارلامادا اعامىزدىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگىمەن قاتار، ادامدىق بولمىسى ايتىلدى.
ايتپاقشى، اتىراۋ ساپارىنا ورالايىن. اتىراۋعا بارعانىمىزدا تەاتردىڭ جىگىتتەرى قارسى الدى. ول جاقتا اقجايىقتىڭ ەكى جاعى: ازيا جانە ەۆروپا   بولىپ ەكىگە بولىنەدى ەكەن. كەرەمەت قالا. ۇلىلار مەكەنى – بەيبارىس سۇلتاننىڭ، ماحامبەت پەن يساتايدىڭ، فاريزانىڭ، جۇمەكەننىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەرى قالاعا كورىك بەرىپ تۇر. ءبىز «قازاقستان» قوناق ۇيىنە ورنالاستىق. داستارحان باسىنا كەلسەك، كومپوزيتور يليا جاقانوۆ، رەجيسسەر ەسمۇحان وباەۆ، اتاقتى اكتەر ءاسانالى ءاشىموۆ، تانىمال زاڭ قىزمەتكەرى، قازىر زەينەتكەر بولسا دا، جۋرناليستەر اراسىندا ءوزىنىڭ تانىمى مەن بىلىكتىلىگىن كورسەتىپ جۇرگەن يراك ەلەكەەۆ باستاعان ماسكەۋ، قىرعىزستان، تاتارستان اقىن-جازۋشىلارى وتىر ەكەن. انار، قۋات ۇشەۋمىز سول توپقا قوسىلدىق. ەرتەڭىندە تەاترداعى مەرەكەدەن كەيىن راحاڭنىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويى باستالدى. بۇكىل رەسپۋبليكانىڭ يگى-جاقسىلارى داستارحان باسىنا جينالدى، ارينە، جاڭاعى ايتىپ كەتكەن قوناقتار دا بار. سودان ءۇش كۇن ويىن، ءۇش كۇن تويىن جاساپ سىيىمىزبەن ءبىز دە كەرى قايتتىق. سول جولعى ساپاردا «يمانعاليدىڭ قولتاڭباسى» دەگەن ماقالا جازىپ قايتتىم. وسى جەردە راحاڭنىڭ ۇلى ەرمەرەيدىڭ كىسىنىڭ كوپتىگىنەن ۇلگەرمەي جاتقان داياشىلارعا كومەكتەسىپ جۇرگەنىن ءوز كوزىممەن كورىپ، كادىمگىدەي ريزا بولىپ قالىپ ەدىم. ەكى يىعىنان قۇشاقتاپ قالسام، دەنەسى كادىمگى سپورتشىلارداي قاپ-قاتتى، شىمىر ەكەن. ءتىل-كوزدەن امان بولسىن، اينالايىن باۋىرىم، ەرمەرەي!
پويىز توقتادى.
پاۆلودار. كەش. قاراڭعى ءتۇسىپ قالعان ۋاقىت. ويىما راحاڭنىڭ سوناۋ مونعوليا جەرىندەگى بايان-ولگەيدە تۇراتىن، تالانتتى اقىن راحمەت سۇراعانعا وتباسىمەن بارا جاتقانىندا، ماعان تەلەفون شالعانى ءتۇستى. «اعا، بايقاپ ءجۇرىڭىز» دەگەنىمدە: «رۋلدە عابيت بار عوي» دەدى وتە سەنىمدى ۇنمەن. راسىندا، عابيت مولدامۇراتوۆتى باسپا سالاسىندا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءبارى سىيلايدى، قادىرلەيدى...
ورنىمنان قوزعالماي جاتتىم. ءبىر كەزدە كوزىمنىڭ قيىعىمەن اقىرىنداپ قاراسام، جانىمداعى سۇلۋ قىز تاناۋى پىس-پىس ەتىپ كىتاپ وقىپ وتىر ەكەن. ىشىمنەن ويلادىم: «راحاڭنىڭ قاي اڭگىمەسىن وقىپ وتىر ەكەن؟».
دابىرلاعان ەلدەر كىرىپ-شىعىپ، ادامداردىڭ ءارى-بەرى ءجۇرىسى باسىلعان كەزدە، پويىز ورنىنان ىڭىرانىپ قوزعالدى. باعىتى – استانا-نۇرلى جول. پويىزدىڭ وكشەسى تىق-تىق ەتىپ، ەرەيمەنتاۋعا دا جەتتىك-اۋ! كىرپىگىم ىلىنەر ەمەس. جانىمداعى قىز ءالى كىتاپ وقىپ وتىر ەكەن. تەرەزەدەن دالاعا قاراسام، «قۇداي-اۋ، ۇسكىرىك، بوران...» قالعىپ كەتىپپىن. ءبىر كەزدە جولسەرىك: «استانا! استانا!» دەپ اركىمگە ەسكەرتىپ، توسەك-ورىن جابدىعىن وتكىزۋدى حابارلادى.
«نۇرلى جولعا دا» جەتتىك. ءبارىمىز قول جۇگىمىزدى جيناپ، تۇسۋگە ەسىككە بەتتەدىك. جولاۋشىلار شىعىپ جاتىر. قۇداي-اۋ، تاڭ اتپاستان ادامنىڭ قاراسى مۇنداي كوپ بولار ما؟ ساپىرىلىسقان جولاۋشىلار، كۇتىپ الۋشىلار.
نە دەگەن سۋىق؟ «قۇرالايدىڭ سالقىنى...»قار ۇشقىنداپ، سۋىتىپ-اق تۇر. ارالاس جاڭبىر. سۋىقتان بويىم تىتىركەندى. مەنىڭ ىشىمدە نە جوق دەيسىڭ؟ الاپات ءورت بار عوي، اعايىن-اۋ! كىمگە ايتام؟ كىم تىڭدايدى بۇل ءسوزىمدى؟ جۇرەك تۇكپىرىندە جاتىر عوي. مەنىڭ ىشىمدە ات باسىنداي شەر جاتىر. قوزعالىپ كەتسە، جانىمدى قۋىرادى، شىجعىرادى. ەڭ اۋەلى ۇلى ۇستازىم ورالحان بوكەەۆ، تالانتتى اقىن نۇرلان ماۋكەنۇلى، جاپ-جاس رۇستەم ەسداۋلەتوۆ، قاراعايدىڭ قارسى بىتكەن ءيىر بۇتاعىنداي ديداحمەت ءاشىمحان، قارا ءسوزدىڭ شەبەرى راحىمجان وتارباەۆ. ارى قاراي سوزباي-اق قويايىن. وسى از قايعى ما؟ از مۇڭ با؟ از ساعىنىش پا؟ بەۋ، دۇنيە-اي، جەر باسىپ جۇرگەن ادامنىڭ قايعى-مۇڭى ىشتە قولامتاداي مازداپ جاتادى ەكەن-اۋ. وسىندايدا ءالسىن-ءالسىن سىرت كوزگە بىلدىرمەي، وت بولىپ جانىپ، ءىشتى كۇيدىرەدى ەكەن-اۋ!..
جوعارعى قاباتقا شىعىپ، بۋفەتتەن ىستىق كوفە ءىشىپ وتىرىپ جان-جاعىما قارادىم. ىعى-جىعى ادام... ولار  - راحاڭنىڭ كەيىپكەرلەرى ەدى. جانىما پلاتسكارتتا بىرگە كەلگەن قىز دا كەلدى.
– اعا، جاڭا ينتەرنەتتەن كوردىم، ءسىز دە جازۋ جازادى ەكەنسىز عوي؟ – دەپ سۇرادى.
– يا، ەپتەپ قاعاز شيمايلايمىن، – دەدىم. ول اقىرىن جىميدى دا:
– ءسىز راحىمجان وتارباەۆ اعامىزدى تانۋشى ما ەدىڭىز؟ – دەپ جول بويى وقىپ كەلە جاتقان كىتابىن ۇسىندى.
كىتاپتى قولىما العان ەدىم، ونىڭ سونداي جىلى، سونداي جۇرەككە جايلى تيمەسى بار ما؟ ويتكەنى، بۇل ءبىزدىڭ راحاڭنىڭ، كلاسسيك-جازۋشى راحىمجان وتارباەۆتىڭ كىتابى عوي... قارىنداسىما ريزالىقپەن قاراپ، كوڭىلىم ءوسىپ قالدى. جاستار جاقسى ءبىر دۇنيەنى ءبارىبىر قاي ۋاقىتتا، قاي زاماندا بولسىن ىزدەپ تابادى ەكەن، – دەگەن وي باسىما كەلە قالدى.
ال دالادا قۇرالايدىڭ سالقىنى ۇرىپ ءتۇردى...

تالعات كەڭەسباەۆ

Abai.kz